निर्णय नं. १५७५ - दोहरो लिखत बिक्रि बदर

निर्णय नं. १५७५    ने.का.प. २०३९ अङ्क ७

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३९ सालको दे.फु.नं. २६०

फैसला भएको मिति : २०३९।६।७।५ मा

पुनरावेदक/वादी : राप्ती अं.प्यूं.जि.सापडाँडा गा.पं.४इन्द्रे डाँडा बस्ने बलबहादुर भण्डारी क्षेत्री

विरुद्ध

विपक्षी : बिजवारटारी बस्ने ऋषिराम भण्डारी

मुद्दा : दोहरो लिखत बिक्री बदर

(१)   अपराध कायम गराउने नगराउने कुरा दोहरा लिखत गराई लिने व्यक्तिको इच्छामा निर्भर हुन जान्छ र सो कार्यले जुन कुरामा प्रतिबन्ध लगाउन खोजेको छ सो कुरा निष्कृय र निस्प्रयोजन हुनजाने हुन्छ । तसर्थ एकालाई लेखी दिई सकेको जग्गा अर्कोलाई दोहरा पारी लिखत गरी दिनु नै अपराध हुने भएकोले लिखत भई सकेपछि लिखत पास नभएको कुराले कुनै प्रतिकूल असर पार्न सक्ने नदेखिने ।

(प्रकरण नं. १०)

फैसला

न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

१.     सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षत्रिय अदालतको ०३८।५।१८ को फैसलामा कानूनको त्रुटि हुँदा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने समेत प्रतिवादी बलबहादुरको निवेदन परेकोमा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको ०३८।७।३ को आदेशानुसार पुनरावेदनको लगतमा दर्ता  भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य निम्न अनुसार छ :

२.    अन्यायवाला बलबहादुर भण्डारीले पहाडको घरजग्गा ०३०।६।११गते रु.५५०००।–मा मलाई राजीनामा गरिदिएको पारित गराई माग्न मेरो फिराद परेकोमा लिखत पारित हुनेठहरी ०३२।२।१५ मा जि.अ.प्यूठानबाट फैसला भई लिखत पारित गरिदिनु भनी प्यूठान माल कार्यालयलाई लेखी पठाई हाजिर हुन जाँदा तारेखमा राखी यस विषयमा जाहेर गरिएकोले अर्को सूचना नआएसम्म तारेखमा रहन नपर्ने भनी मलाई बोधार्थ दिएको, बलबहादुरले गुल्ममा बुझाउन पर्ने बाँकी रु.१०७००।५७ र सुद समेत असुल गर्नु भनी रक्षा मन्त्रालयबाट लेखिआएकोले पक्रँदा सो रु.१०७००।५७ बापत लोकबहादुर भण्डारी जमानी भएकोले अब ऋषिरामको लिखत पारित गरी दिन हुने नहुने के हो भनी अ.मं.मालपोत विभागमा जाहेर गरेको बोधार्थ प्यूठान मालले मलाई पठाएको छ । अन्यायी बलबहादुर र गीरबहादुर मिली मलाई राजीनामा गरी दिएको जमीन मध्ये टारीको खेतमा बारी बनाएको सो बारी र घर समेत रु.४२०००।–मा ०३३।१।२८ मा बलबहादुरले राजीनामा गरी दिने, अन्यायी गीरबहादुर र निजका स्वास्नी अमृता क्षेत्रीनीका नाउँमा राजीनामा खडा गरी लिने दिने गरेछन् । सोराजीनामा पारित गराई माग्न नालेस परी ०३४।१।९मा पारित हुने ठहरी फैसला भएको छ । दोहरा लेनदेन गरेको कुरा ०३५।१।१ मा थाहा पाएको हुँदा फिराद गरेकोछु । अन्यायवाला मिली मेरो जग्गा खान दोहरा बिक्री लिनु दिनु गरेको हुँदा दोहरा पारित गरी दिएको रु.४२०००।–को राजीनामा बदर वातेल गराई सजाय गरी पाउँ भन्नेसमेत ऋषिराम भण्डारीको फिरादपत्र ।

३.    म बलबहादुरले वादीलाई गरिदिएको राजीनामा पारित हुनसकेको छैन । म्याद नाघेकोले कपाली हुने कपाली लिखतबाट जग्गामा हकपुग्न नसक्ने भएकोले दोहरा लिनुदिनु गरे भन्ने दावी पुग्नसक्दैन । लिखतपारित नभई कपाली भएपछि जग्गाको स्वामित्व मेरै हुन आई घरखेतहरु रु.२१०००।–मा गीरबहादुरलाई रु.२१०००।–मा अमृतालाई ०३३।१।२८मा राजीनामा दिई सोराजीनामा पारित गराइपाउँ भन्नेउजूर दिई ०३२।२।१५मा पारित हुने ठहरी फैसला भएपनि पारित गराउने म्याद नाघी कपाली भइसकेकोले दोहरा बिक्रीको संज्ञा दिन नमिल्ने हुँदा वादीको उजूर खारेज गरिपाउँ । म गीरबहादुरको व्यहोरा उल्लिखित जग्गा बलबहादुरबाट मैले र श्रीमतीले राजीनामा गराई लिई म समेतको उजूर परी ०३४।२।१५ मा पारित हुने ठहरी फैसला भए तापनि पारित गराई लिन मञ्जुर नभई पारित गरी लिने म्याद गुज्री सकेको छ । वादीलाई जग्गा राजीनामा गरी दिएको कुरा म तथा मेरो श्रीमतिलाई थाहा हुन नसक्ने भएकोले मेरा उपर दोहोरा बिक्रीमा दावी पुग्न नसक्ने भन्ने समेत प्रतिउत्तर ।

४.    प्र.बलबहादुरले वादी ऋषिराम भण्डारीलाई बिक्री गरेको घर जग्गा दोहरा पारी प्र.गीरबहादुर अमृतादेवीलाई बिक्री गरेको ठहर्छ । गीरबहादुरको लिखतको रुपैयाँ दावी लिई आएको बखत विचार हुने नै हुँदा वादी दावी अनुसार सजाय हुने भन्ने कानूनमा नपाईनाले गीरबहादुर उपर वादी दावी पुग्न नसक्ने हुँदा खारेज हुने ठहर्छ । प्र.बलबहादुरके बिगो बमोजिम रु.४२०००।–जरिवाना हुन्छ भन्ने समेत प्यूठान जिल्ला अदालतको ०३५।१०।१४ को फैसला ।

५.    मलाई सजाय गरी फैसला गरेको त्रुटिछ बदर गरिपाउँ भन्नेसमेत प्र.बलबहादुर भण्डारीको र जालसाज गरेमासमेत गीरबहादुरसमेतलाई सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत वादी ऋषीरामको पुनरावेदन ।

६.    शुरु जिल्ला अदालतले गरेको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३८।५।१८ को फैसला ।

७.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा मलाई राजीनामा गरिदिएको जमीन मध्ये जग्गा र घर दोहरा पारी गरिदिएको राजीनामा बदर बातेल गराई सजाय गरी पाउँ भन्ने समेत वादीको दावी देखिन्छ ।

८.    प्रतिवादी गीरबहादुर र अमृतालाई गरी दिएको लिखत रजिष्ट्रेशन पारित नभएकोले दोहरा लिखत भन्न मिल्दैन भन्ने समेत पुनरावेदन जिकिर पाईन्छ ।

९.    लेनदेन व्यवहारको २५ नं.मा एकालाई लिखत गरी दिएको अचल दोहोरा पारी अरुलाई कुनै व्यहोराले लेखी दिन हुँदैन । जानी–जानी दोहोरा पारी लिनेको थैली परेको भए भुस हुन्छ । नजानी लिएकोमा यसै महलको २६ नं.बमोजिम लिन मञ्जुर नगरे पछिल्लाको थैली कपाली हुन्छ। त्यस्तो दोहोरा परेकोमा जसको लिखतको मिति अघिको छ उसको सदर हुन्छ, म्याद नाघे पछिलाई ऐन बमोजिम हुन्छ भन्ने उल्लेख भएको देखिन्छ ।

१०.    उक्त ऐनले दोहोरा पारी अरुलाई लेखी दिन निषेध गरेको छ । सो निषेधित कृया हुँदासाथ अपराध गरेको हुनजान्छ, यसलाई अन्य कुरामा आधारित गरेको पाईँदैन । पुनरावेदकको भनाई बमोजिम दोहोरा पारी गरिदिएको पछिल्लो लिखत रजिष्ट्रेशन पारित नभएको कारणबाट दोहारा लिखत गरिदिएको भनी अपराध कायम गर्न मिल्दैन भन्ने तर्कलाई मान्ने हो भने उपर्युक्त उल्लिखित ऐनले जुन कुरालाई लिएर अपराध कायम गरेको छ सो अपराध कायम गराउने नगराउने कुरा दोहोरा लिखत गराई लिने व्यक्तिको इच्छामा निर्भर हुन जान्छ र सो कार्यले जुन कुरामा प्रतिबन्ध लगाउन खोजेको छ सो कुरा निष्कृय र निस्प्रयोजन हुन जाने हुन्छ । तसर्थ, एकालाई लेखी दिई सकेको जग्गा अर्कोलाई दोहोरा पारी लिखत गरी दिनु नै अपराध हुने भएकोले लिखत भई सकेपछि लिखत पास नभएको कुराले कुनै प्रतिकूल असर पार्न सक्ने देखिन नआएकोले समेत पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । तसर्थ, सुरु प्यूठान जिल्ला अदालतले दोहोरा लिखत गरी दिएको ठहराएको इन्साफ सदर गरी सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले ठहराई छिनेको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । पुनरावेदक बलबहादुर भण्डारीके पुनरावेदन गरेमा सुरु जरिवाना रु.४२०००।–को अ.बं.२०३ नं.बमोजिम दोश्रो पुनरावेदन हुँदा सयकडा पाँचले रु.२१००।–(दुई हजार एक सय रुपियाँ) थप जरिवाना हुन्छ । वारेस भई बेरुजु हुँदा ऐन बमोजिम असुल गर्नु भनी काठमाडौं जि.अ.मा लगत दिई फाइल ऐन बमोजिम गरी बझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.बब्बरप्रसाद सिंह 