निर्णय नं. १६२५ - उत्प्रेषणयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. १६२५     ने.का.प. २०४० अङ्क २

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३८ सालको रिट नं. १५५०

आदेश भएको मिति : २०४०।२।५।५ मा

निवेदक : ल.पु.जि.ल.पु.न.पं.वडा नं.२१ श्री बहाल बस्ने बुद्धाचार्य शाक्य

विरूद्ध

विपक्षी : श्री मालपोत अधिकृत, मालपोत कार्यालय ललितपुर समेत

विषय : उत्प्रेषणयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउँ

(१)                पहिले परेको निवेदनमा निर्णय गर्न बाँकी राखी पछि परेको निवेदनबाट जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिने गरेको भूमिप्रशासनको निणर्य त्रुटिपूर्ण देखिने ।

(प्रकरण नं. ११)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री पिताम्बर सिलवाल

विपक्षीतर्फबाट       : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल

आदेश

न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

१.     प्रस्तुत रिट निवेदन नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत मिति २०३८।११।१४ मा दर्ता भई पेश हुनआएको छ ।

२.    तथ्य र रिट निवेदन जिकिर यस प्रकार छ : बाबु तिर्थराज साफेवंश परलोक हुनुभएकोले ल.पु.न.पं.४ घ कि.नं.२९५ को क्षेत्रफल १–५–१ र ऐ.वार्ड नं.४ क.कि.नं.७८ क्षेत्रफल १–५–० समेत २ कित्ता जग्गा मेरा नाममा नामसारी गरी ज.ध.द.प्र.पू.पाउँ भनी ०३६।२।२ मा मालपोत कार्यालय ललितपुरमा निवेदन दिई कारवाई चलेकोमा कि.नं.७८ को मोही रामहरीले जग्गाधनी मनिराज शाक्य वंशका नाउँमा (साविक पेज नं. ६१) पा.गावाहालका पोता नं.३८९ नं.का लगतमा दर्ता भएको नापी हुँदा ल.पु.न.पं.वार्ड ४(क) कि.नं.७८ कायम भएको कि.फो.भई हाल कि.नं.१६९ को क्षेत्रफल ०–१२–० भएको घर जग्गा विर्तावालाले रै.प.नगरेकाले मेरा नाउँमा रै.प.गरिपाउँ भनी ०३६।८।१६ मा उजूरी दावी गरेको र कि.नं.२९५ को हकमा कसैको उजूरी दावी नपरेकोमा विपक्षी मालपोत कार्यालयले कारवाई गरी नदिएकोले कि.नं.२९५ को ज.ध.प्र.पू.पाउँ भनी निवेदन गरेकोमा ज.ध.प्र.पू.दिएको छैन । म निवेदकको अनुपस्थितिमा ०३८।१२।१९ का दिन विपक्षी मालपोत कार्यालयका मालपोत अधिकृतले कि.नं.७८ नाप जाँच हुँदा निवेदक रामहरि मोही देखिएको र पञ्चराज समेत ज.ध.देखिएकोमा ०३६।१०।२२ को नापीको पत्रले सो कित्ता बदर भई १६८ र १६९ भएको १६९ को क्षे.फ.०–१२–० रामहरिको दावी भए पनि पञ्चराज निजको जग्गाधनीले ०–८–० आफ्नो भएको र मोहीको नाउँमा रै.प.गर्न ०३७।५।२२ मा सनाखत निवेदन गरेको मनिराज शाक्य क्षेत्रीय पुस्तकमा लेखिएको ज.ध.को स्वर्गीय बाबुको नाउँमा सा.हा.समेत भिडी रै.प.भएको नदेखिँदा मोहीको भाग बमोजिम वि.उ.ऐन, २०१६ को दफा ७, ४ अनुसार ४   (क) १६९ को क्षेत्रफल ०–१२–० बाट निवेदकको माग बमोजिम उत्तर पूर्वबाट ०–८–० कि.का.गरी मोही रामहरि शर्मालाई ज.ध.प्र.पू.दिन मनासिव हुँदा निजको ०३७।१२।१९ को निवेदन संलग्न गरी पेश गरेको छु भन्ने टिप्पणीं सदर गरेको कुरा बाली माग्दा जग्गा मेरो नाउँमा दर्ता भइसकेको भनेकोले ०३८।९।२२ का दिन नक्कल सारी थाहा पाएँ ।

३.    ०३६।२।२ मा ज.ध.प्र.पू.पाउँ भनी दिएको निवेदकको निवेदनमा कुनै निर्णय नगरी त्यसमा असर पर्ने गरी अर्को कारवाई गरी मोहीको भाग बमोजिम ०–८–० कि.का.गरी मोहीलाई ज.ध.प्र.पू.दिने निर्णयले २०३७ ने.का.प.पृष्ठ १४५ मा सम्मानित अदालतले प्रतिपादित गरेको नजीरको बर्खिलाप छ । म निवेदकलाई प्रतिवाद गर्ने मौका नदिएकोबाट प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको उल्लंघन हुनगएको छ । म निवेदकको बाबु तिर्थराजको नाममा दर्ता भइरहेको साविक पा.गावाहाल ४३९ नं.को जग्गा ०२५।७।१२ मा रै.प.गरी रै.नं.२९४० मा दर्ता कायम छ । त्यस्तै माहिला बाबु मनिराजको नाउँमा दर्ता रहेको जग्गा पनि माहिला बाबु ०१६ सालमा परलोक भई निवेदकको हक भई ०२५।७।१२ मा रैकर परिणत गरी रै.नं.२९४१ मा दर्ता भइराखेको छ । जग्गाधनीले रैकर परिणत दर्ता गराइसकेकोमा मोहीका नाउँमा रैकर परिणत गर्न गराउन मिल्ने होइन । सो कुराको विचार नगरी गरेको निर्णयबाट बुझ्नुपर्ने प्रमाण नबुझी र बुझ्न नहुने प्रमाण बुझिएको कारणले निर्णयमा असर पर्न गएको हुँदा प्रमाण ऐन, ०३१ को दफा ५४ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशले बदर हुने र न्यायिक मन प्रयोग नगरी निर्णय गरेको स्पष्ट छ । वारेसले विवादको जग्गा मोहीको नाममा हस्तान्तरण हुने व्यहोराको निवेदन बयान सनाखत गरी दिन नपाउने, दिएको भए पनि कानुनी मान्यता दिन मिल्ने होइन । विर्तावालले रैकर परिणत गरी सकेकोमा विपक्षी मोहीको नाममा रै.प.गरी ज.ध.प्र.पू.दिने गरेको गैरकानुनी हुँदा बदरभागी छ। विपक्षी मालपोत कार्यालयको निर्णय तथा काम कारवाई उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी परमादेश जारी गरिपाउँ भन्ने  (साविक पेज नं. ६२) समेत निवेदन जिकिर ।

४.    विपक्षीसँग लिखितजवाफ लिई पेश गर्नु भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत सिड्डलबेञ्चको आदेश ।

५.    एकाको नाउँको जग्गा अर्काको नाउँमा दर्ता हुनगएको छ भने तापनि सो अवस्थामा पनि विपक्षीलाई अन्य उपचारको बाटो रहेभएको छँदै रिट लाग्न सक्ने अवस्थै छैन । रिट खारेज होस भन्ने समेत मालपोत कार्यालय ललितपुरको लिखितजवाफ ।

६.    कि.नं.१६९ को ०–१२–० मध्ये ०–४–० जग्गाधनी जितबहादुरले ०१८।१।२० मा मञ्जूरी दिएबाट घर बनाई बसी आएको बाँकी ०–८–० जग्गा पञ्चराज शाक्यलाई कूत बुझाउन पर्ने जोत भोगचलन गरी आएको जग्गा पञ्चराजले रैकर परिणत नगरेकोले मेरो निवेदनबाट कारवाई भई रैकर परिणत गरी ज.ध.प्रमाणपूर्जा पाइसकेको छु । एकाको जग्गा अर्कोको नाउँमा भएको रहेछ भने विपक्षीको अन्य उपचारको बाटो हुँदा हुँदै रिट निवेदनमा आएको खारेज हुनुपर्छ । मालपोत कार्यालय ललितपुरबाट भएको निर्णय कानुन अनुसार हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत रामहरि शर्मा ढकालको लिखितजवाफ ।

७.    रिट निवेदक र विपक्षीको वारेस दशरथ खड्काको रोहवरमा रही पेश हुन आएकोमा निवेदकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता पिताम्बर सिलवालले जग्गाधनीले रैकरमा परिणत गरी सकी ज.ध.प्र.पूर्जा पाउँ भनी निवेदन परी सकेपछि मोहीको परेको निवेदनमा मोहीलाई रै.प.गरी ज.ध.प्र.पू.दिने गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण छ बदर भई परमादेश जारी हुनुपर्छ भन्ने समेत र प्रत्यर्थी कार्यालयतर्फबाट बहस गर्न उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालले सबूत प्रमाणको आधारमा मोहीका नाउँमा रैकर परिणत गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिएकोमा कुनै त्रुटि छैन भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

८.    प्रस्तुत विषयमा निवेदकको माग अनुसारको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन सो कुराको निर्णय दिनुपरेको छ ।

९     यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा सरकारी अधिवक्ताले बेञ्च समक्ष देखाएको फाइलबाट विवादित कि.नं.७८ को जग्गा समेतको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने समेत रिट निवेदकको ०३६।२।२।४ मा र कि.नं.७८ बाट कित्ता फोड भई हाल कि.नं.१६९ को जग्गा विर्तावालले रै.प.नगरेकोले रै.प.गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने समेत प्रत्यर्थी रामहरी शर्मा ढकालको ०३६।८।१६ मा निवेदन परेको देखिन्छ ।

१०.    त्यसरी रिट निवेदकको निवेदन अगाडि परेको र प्रत्यर्थी रामहरिको निवेदन पछि परेको भन्ने विवाद देखिएन । त्यसप्रकार रिट निवेदकको अगाडि परेको निवेदनमा कानुन बमोजिम निर्णय गरेर मात्र पछि परेको प्रत्यर्थी रामहरि शर्मा ढकालको निवेदनमा कानुन बमोजिम निर्णय गर्नुपर्ने हुन्छ । तर प्रस्तुत विषयमा अगाडि परेको रिट निवेदकको निवेदनमा कुनै निर्णय नै नगरी पछि परेको प्रत्यर्थी रामहरि शर्मा ढकालको निवेदनमा कि.नं.१६९ को क्षे.फ.०–१२–० बाट निवेदकको माग बमोजिम ०–८–० कि.का.गरी मोही रामहरि शर्मालाई ज.ध.प्र.पू.दिन मनासिव हुँदा पेश गरेको छु भन्ने टिप्पणीं सदर गरी ०३७।१२।१९ मा प्रत्यर्थी (साविक पेज नं. ६३) मालपोत कार्यालय ललितपुरबाट भएको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आयो ।

११.    साम्राज्य शमशेर ज.ब.रा.विरूद्ध भूमिप्रशासक भूमिप्रशासन कार्यालय काठमाडौं भएको ०३५ सालको रि.फु.नं.३२ को रिट निवेदनमा पहिलो परेको निवेदन साम्राज्य शमशेरको निवेदनमा निर्णय गर्न बाँकी राखी पछि परेको विपक्षी शारदा शमशेरको निवेदनबाट निज शारदा शमशेरलाई जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिने गरेको विपक्षी भूमिप्रशासकको ०३२।७।११ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आएकोेले सो निर्णय उत्प्रेषणको आदेश जारी बदर गरिएको छ । अब निवेदक साम्राज्य शमशेरको निवेदनमा कानुन बमोजिम निर्णय गरी दिनु भनी परमादेश समेत जारी हुने ठहर्छ भनी सार्वेच्च अदालत फुलबेञ्चबाट ०३७।६।१४ मा निर्णय भएको देखिन्छ ।

१२.   अतः उपरोक्त उल्लिखित कारण र निर्णय समेतबाट प्रत्यर्थी मालपोत कार्यालय ललितपुरबाट भएको मिति ०३७।१२।११ को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ। कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी प्रत्यर्थी कार्यालयका नाउँमा परमादेशको आदेश जारी गरिएको जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियमबमोजिम बुझाई दिनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.बब्बरप्रसाद सिंह

 

इतिसम्वत् २०४० साल जेष्ठ ५ गते रोज ५ शुभम् ।

 

