निर्णय नं. १६२६ - उत्प्रेषण लगायत आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. १६२६     ने.का.प. २०४० अङ्क २

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३९ सालको रिट नं. ७९४

आदेश भएको मिति  : २०४०।२।६ मा

निवेदिका : जिल्ला सप्तरी मधुवापुर गा.पं.वा.नं.८ मा गोइठी बस्ने अहिल्यादेवी वैश्य

विरूद्ध

विपक्षी : सप्तरी जिल्ला भूमिसुधार कार्यालयका भूमिसुधार अधिकारी समेत

विषय : उत्प्रेषण लगायत आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ

(१)                कानुनले अनिवार्य गरेको कबुलीयतको अभावमा भू.सु.अधिकारीले मोही दर्ता गरी प्रमाण–पत्र तयार गरी दिने ठहराई गरेको निर्णय कानुनी त्रुटिपूर्ण देखिने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री लक्ष्मणप्रसाद अर्याल (साविक पेज नं. ६४)

विपक्षीतर्फबाट       : विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दास र विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री       भैरवप्रसाद लम्साल

आदेश

न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

१.     प्रस्तुत रिट निवेदन नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत मिति ०३९।४।२६ मा दर्ता भई पेश हुनआएको छ ।

२.    तथ्य यस प्रकार छ : विपक्षी नथुघर झारघोसेन यादवले मेरो कि.नं.३१ को ०–१०–० जग्गा ०३० सालदेखि कमाई ०३५ साल सम्मको कूत बुझाई भरपाई लिएको गा.पं.ले सिफारिश गरेको हुँदा मेरो नाममा मोही दर्ता गरी प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयमा निवेदन दिँदा हाम्रो जग्गा विपक्षीले कमाएको छैन, मोही होइन भन्ने प्रतिवाद भएपछि ०३० सालदेखि ०३५ साल सम्म बाली बुझाई भरपाई पेश गरेको सरजमीनले निवेदकले जोतेको भनेको ०३५ सालको फा.नं.५९२ नि.नं.५५ को मुद्दामा वादी मोही कायम राखी ०३७।१२।११ मा फैसला भएको ज.ध.प्र.पू.मा अर्को व्यक्ति मोही कायम भएको नदेखिएको हुँदा मोही दर्ता गरी प्रमाण–पत्र तयारी गरी दिने ठहर्छ भनी ०३९।३।२८ मा विपक्षी भू.सु.का.सप्तरीबाट निर्णय पर्चा गरेको रहेछ ।

३.    रिट निवेदन जिकिर यस प्रकार छ : भूमिसम्बन्धी ऐन आगमन पश्चात मोही हक प्राप्त गर्न कबुलीयत हुनुपर्ने अनिवार्य छ । कबुलीयत गराएको छैन भनी विपक्षीले बयान गर्नुभएको हुँदा कबुलीयत नभएकोमा मोही दर्ता गरी दिने भनी गरेको निर्णय कानुनी त्रुटि छ । विपक्षीको भनाई कानुनसंगत छैन, स्थायी प्रमाणपत्र दिन ४ नं.जो.अ.नि.वा कबुलीयत भई मोही दर्ता भइसकेको अवस्थामा मात्र मिल्ने कुरा हो । कबुलीयत नभएको मोही हक नलाग्ने भनी स.अ.बाट सिद्धान्त प्रतिपादित भइरहेको हुँदा समेत विपक्षीलाई मोही कायम गरी प्रमाणपूर्जा दिने गरेको कानुनी त्रुटि छ । अ.बं.७८ नं.को अवलम्बन नगरी भरपाइलाई आधार लिएको त्रुटि छ । सरजमीन र पञ्चायतको सिफारिशको आधारमा ठहराएको न्यायिक अप्रयोग भन्ने पुष्टि हुन्छ । अतः उत्प्रेषण लगायत आज्ञा, आदेश जारी गरी उक्त निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन जिकिर ।

४.    विपक्षीसँग लिखितजवाफ लिने भन्ने समेत स.अ.सिंगलबञ्चको ०३९।४।३२ को आदेश ।

५.    यस कार्यालयबाट मोही कायम हुने ठहर भएको निर्णय कानुनसंगत हुँदा रिट निवेदन खारेज हुन अनुरोध छ भन्ने समेत भू.सु.कार्यालय सप्तरीको जवाफ ।

६.    निवदकले म माथि बाली लुटपिट मुद्दा दिनु हुँदा सप्तरी जि.अ.बाट ०३७।१२।११ का दिन मोही भई जोत्न निम्ति दिएको जग्गामा मोहीले लगाएको बाली काटी लगेकोले वादी दावी खारेज हुने ठहरी फैसला भएको अन्तिम छ । अदालतबाट मोही भनी ठहर भइसकेको हुँदा रिट खारेज हुनुपर्छ । अदनालतको फैसला सरजमीन समेतले मोही भनिदिएको प्रमाण बदर हुनुपर्ने होइन रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत नथुघर झार यादवको लिखितजवाफ । (साविक पेज नं. ६५)

७.    निवेदकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री लक्ष्मणप्रसाद अर्यालले विवादित जग्गा ०३० सालदेखि कमाएको भनेको छ । कबुलीयत छ भन्नसकेको छैन । कबुलीयतको अभावमा मोही कायम गरेको त्रुटि छ भन्ने समेत प्रत्यर्थीतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दासले लुटपिट मुद्दामा मोही नथोघर लेखी राखेको छ बाली बुझाएको भरपाई छ । सरजमीन समेतले मोही भनेको छ यस्तोमा मोही कायम गरेको निर्णय त्रुटि छैन भन्ने समेत प्रत्यर्थी कार्यालयतर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालले मोही कायम गरी गरेको निर्णयमा त्रुटि छैन रिट खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

८.    प्रस्तुत विषयमा निवेदकको माग अनुसारको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन ? सो कुराको निर्णय दिनुपरेको छ ।

९.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा लुटपिट मुद्दामा मोही कायम राखी निर्णय भएको आधारमा समेत प्रत्यर्थी नथुघर झारघोसेन यादवलाई मोही कायम गरी मोहीको प्रमाणपत्र दिने ठहराई प्रत्यर्थी भू.सु.का.सप्तरीबाट निर्णय गरेको देखिन्छ ।

१०.    रिट निवेदकले दिएको बाली लुटपिट मुद्दामा वादी दावी खारेज हुने ठहरी सप्तरी जि.अ.बाट निर्णय गरेको पाइन्छ । त्यस फैसलाबाट मोहियानीको निर्णय गरेको भन्ने मिल्ने होइन । प्रस्तुत मुद्दामा मोही दर्ता गरिपाउँ भन्ने अधिकार प्रप्त अधिकारी समक्ष प्रत्यर्थी नथुधर झारको निवेदन परेको देखिन्छ । यस्तो दावी लिई परेको निवेदनमा कानुन बमोजिम मोही हो वा होइन भन्ने कुरामा निर्णय गर्नुपर्ने हुन्छ । मोही दर्ता गरिपाउँ भनी दावी गर्ने प्रत्यर्थी नथुधर झारले ०३० सालदेखि मोहीमा कमाएको र जग्गाधनी भेट नहुँदा कबुलीयत भएको छैन भनी कागज गरेको देखिन्छ । त्यसबाट कबुलीयत नभएकोमा स्वीकार गरेको पाइन्छ । भूमिसम्बन्धी ऐन लागू भइसकेपछि मोहीमा जग्गा कमाउन दिएको भए उक्त ऐनको दफा २५ को उपदफा (२) अन्तर्गत मोही कायम हुने कुरा हुन्छ । तर सो कानुनी व्यवस्था अनुसार मोही कायम हुनलाई सो भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा ३४ को उपदफा (१) बमोजिम जग्गा जोत्न लिएको कबुलीयत हुनु अनिवार्य छ । तर सो अनुसार कबुलीयत भएको भन्ने कुरा देखिँदैन । कानुनले अनिवार्य गरेको कबुलीयतको अभावमा प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालय सप्तरीका भू.सु.अधिकारीले मोही दर्ता गरी प्रमाणपत्र तयार गरी दिने ठहराई गरेको ०३९।३।२८ को निर्णय कानुनी त्रुटिपूर्ण देखिन आयो ।

११.    अतः उपरोक्त उल्लेख भएअनुसार प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालय सप्तरीका भू.सु.अधिकारीले गरेको मिति ०३९।३।२८ को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियमबमोजिम बुझाई दिनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.बब्बरप्रसाद सिंह

 

इतिसम्वत् ०४० जेष्ठ ६ गते रोज ६ शुभम् । (साविक पेज नं. ६६)

 

