निर्णय नं. १६५९ - नामसारी हक कायम
निर्णय नं. १६५९ ने.का.प. २०४० अङ्क ५
डिभिजनबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र्रबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोकप्रताप राणा
सम्वत् २०३८ सालको दे.पु.नं. ३५२, ३५३
फैसला भएको मिति : २०४०।४।३०।२ मा
पुनरावेदक/प्रतिवादी : बागमती अञ्चल भक्तपुर जिल्ला ठिमी बालकुमारी गा.पं.वडा नं.८ डिगुली बस्ने रत्नमाया प्रजापती समेत
विरूद्ध
विपक्षी/वादी : भ.पु.जि.ठिमी भीमसेन गा.पं.वडा नं.८ चपाचो बस्ने लक्ष्मीभक्त चक्रधर समेत
मुद्दा : नामसारी हक कायम
(१) भागभोग अनुसार जग्गा हामीले भोगी आई नापीमा सो भोग अनुसार नापी गराएको भन्ने वादीहरूको भनाई भएको र त्यस्तो नापी गराएतर्फ प्रतिवादीहरूको कुनै उजूर पनि नदेखिँदा आफ्ना हक हुन आई दाखिला खारेज गर्नुपर्ने भएकोमा जग्गा पजनीको २क. नं.अनुसार नाउँसारी दाखिला खारेज हुनसक्ने नै देखिने ।
(प्रकरण नं. २३)
पुनरावेदक प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान व.अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारी र विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापा
विपक्षी वादीतर्फबाट : विद्वान व.अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद पन्त र विद्वान अधिवक्ता श्री गंगाप्रसाद उप्रेती
फैसला
न्या.त्रिलोकप्रताप राणा
१. मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसलामा कानुनी त्रुटि हुँदा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने निवेदनमा अ.बं.७२ नं.को प्रतिकूल हुँदा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको ०३८।७।१९ को आदेशानुसार पुनरावेदनको लगतमा दर्ता भई पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य निम्नअनुसार छ :
२. पूर्खा जयनरसिंका ३ छोरा मध्ये जेठा जहरसिं माहिला भीमनरसिं कान्छा सिंहवीर मध्ये कान्छा सिंहवीरको २ छोरा दश र हाकु सिं दुबै मरी अपुताली (२०८) परेको जेठा जहर सिंहका ५ छोराहरू हर्षमान र वीरलुपुनर सिं, विष्णुमान र मान सिं मध्ये हर्षपट्टि ४ छोरा मनिराज मानसिं हर्ककुमार शंकर दास र जेठा मनिराजका जेठा छोरा प्र.मध्येका मनिरत्न महिला मानसिंहका छोरा प्र.मध्येका उत्तरकुमार र दलबहादुर र साँहिला हर्षकुमारको छोरा प्र.मध्येको हर्षबहादुर र कान्छा शंकरदासको छोरा नभई छोरी प्र.मध्येकी रत्नमाया हुन् । माहिला मानवीरका छोरा मानबहादुर र निजका २ छोरा प्र.मध्येका खड्गमान र ज्ञानबहादुर हुन् । साँहिला लुपुरसिं पट्टि छोरा नभई ३ छोरी थकुलक्ष्मी जोगमाया र मसिनु थिए । काँहिला विष्णुमान सिं पट्टि २ छोरा देवदास र पन्चकुमार र देवदासको जेठा छोरा वादी मध्येको म चन्द्रकुमार हुँ । देवदासकी कान्छी स्वास्नी प्र.मध्येको शिलमाया हुन् । पन्चकुमारका छोरा २ छोरा मध्ये माहिला र काजीबहादुर हुन । कान्छा मानसिंका छोरा रघुनाथ मरी अपुताली परेको थियो ।
३. माहिला भीमनर सिं पट्टि २ छोरामा तेजवीर र देवनरसिं र तेजवीरका २ छोरा तेजमान हिरालाल तेजमानका ५ छोरा मध्ये जेठा रुद्रमान माहिला वादी मध्येको म पूर्णमान, साँहिला हिरामान काँहिला वादी मध्येको म तिलकमान, कान्छा वादी मध्येको म रामजी जेठा रुद्रमानको छोरा वादी मध्येको हामी सूर्यमान र रत्नमान । माहिला हिरामानको छोरा वादी मध्येका हामी बद्रीमान र अमृतमान र कान्छा हिरालालका छोरा वादी मध्येको हामी कृष्णलाल र रामकुमार हौं।
४. भीमनर सिंका छोरा देवनरसिंहका देवकुमार र देवकुमारका छ भाइ छोराहरू मध्ये जेठा वादी मध्येको म नुच्छेकुमार माहिला भुवनकुमार परलोक भई हक खाने जेठा वादी मध्येको म पुनकुमार साँहिला बालकृष्ण हौं । काहिला वादी मध्येको म लक्ष्मीभगत ठाँहिला र कान्छा वादी मध्येका हामी पन्चकुमार र क्षेत्रकुमार हौं ।
५. जयनरसिंहको नाममा पोतामा दर्ता भए जति वहाँको शेषपछि निजका जेठा छोरा जहरसिंले आफ्नो नाममा दर्ता गरी तीनै छोराले आ–आफ्नो भाग भोगी आएको कान्छा सिंहवीर निजका छोराहरू दश र हाकुसिं समेत मरी परेको अपुताली समेत जहर सिं र भीमनरसिंका सन्तानमा नै समावेश हुनआएको । जहर सिं मरे पछि साविक पोता नं.४ मा दर्ता भएको भाटीक्वाको भन्ने खेत रोपनी ८–१०–२–२ हर्षका नाममा नामसारी गरी निज पनि परलोक भएपछि उक्त पोता नं.४ को जग्गा हर्षको छोरा शंकरदासले र ऐ.२३६ पोता लगतमा दर्ता भएको खेत रोपनी ४३–१२–३ शंकरदास र पन्चकुमार ऐ.आटिक्वाको १११ नं.को जग्गा रोपनी ९–१–३–३ तेजवीरले नामसारी गरी निज पनि मरेपछि तेजमानका नाममा नामसारी भएको रहेछ ।
६. उल्लिखित सन्तानहरूले आ–आफ्नो भागको जग्गा भोगी केवल नामसारी गर्न बाँकी थियो। जहर सिंहको छोरा लुपुनरसिंका छोरा नभई निजको हकभोगको सम्पत्ति छोरीहरू थकुंलक्ष्मी जोगमाया र मसिनुलाई बकस दिई निजहरूले नामसारी गरिपाउँ भनी दर्तावाला शंकरदास, पन्चकुमार र तेजमान उपर समेत नालेस दिई (२०९) पोता नं.२३६ को जग्गा मध्येबाट ६–३–२–१ नामसारी दर्ता गर्न पाउने ठहरी प्रधान न्यायालय समेतबाट अन्तिम फैसला भई यसै अदालतको ०१६।५।२१ का पर्चाले नामसारी समेत भएको छ । उक्त पोताका जग्गा मध्ये हामीहरूको हकभोग जतिको नामसारी गरी दिन पोतामा दरखास्त दिई भू.सु.अन्तर्गत सर्भे नापीमा हाम्रो भोग बमोजिम नापी भएको जग्गा दर्ता गर्न बाधा पर्यो भनी विपक्षीहरूलाई भन्दा जग्गा दर्तावालाकै सन्तानको हुन्छ भन्ने अरू प्रतिवादीहरू र मेरा बाबु शंकरदासबाट बकस पाएको निजका नामको जग्गा मेरो हुन्छ भन्ने रत्नममाया समेत एकगठ भई २०२९ साल भाद्रमा जवाफ दिएबाट पूर्खा देखि नै अंश भाग भोगी आएका हामी सबैको लाग्ने पोताबाट भोग बमोजिम नामसारी गर्नुपर्ने समेतको एउटै विषय हुँदा फिराद गर्न आएका छौं । पोता नं.४,१११,२३६ को जग्गा मध्येबाट भू.सु.नापी हुँदा देहायबमोजिम हामीले भोगी आएका छौं ।
म लक्ष्मी भक्तले भोगेको
सा.पोता नं. हाल नापी पञ्चायत वडा नं. कि.नं. जग्गा ठहर
२३६ भिमसेन १ ९९ ०–३–१
” ” ” ५२ ०–५–३
” बालकुमारी २ ११६ ०–५–२
१११ भिमसेन ” ९३१ ०–६–२
” भिमसेन ” ९३१ ०–६–२
” ” ” ९३४ ०–२–०
” ” ” ५८३ ०–४–२
” ” ” ५८६ ०–२–२
म कृष्णलालले भोगेको
२३६ अन्त लिंगेश्वर ६(क) ३३७ ०–९–२
” दधिकोट ७(ख) ९७८ ०–१३–२
” ” ६(क) १८२ ०–५–०
” ” ” १८६ ०–३–३
” ” ” १८८ ०–३–२
” ” ” १७७ ०–४–०
” ” ” १८५ ०–०–३
(२१०)
” ” ” २३६ ०–१–१
” ” ” २४३ ०–१–३
” ” ” ५५८ ०–२–०
४ बालकुमारी २ १७० ०–३–१
” ” ३ ५ ०–६–०
२३६ दिवेश्वरी ९(ङ) ३३३ ०–११–२
” भिमसेन ५ १६७ ०–४–२
म बद्रीमानले भोगेको
२३६ निलवहारी ६ ४२९ ०–४–२
४ अन्तलिड्डेश्वर ६(क) ३०३ ०–२–४
” दधिकोट ” ३०४ ०–३–२
” ” ” ३७८ ०–३–०
२३६ भिमसेनचपाव १ ५७ ०–१२–१
” ” ” ५८ ०–२–२
म पूर्णमानले भोगेको
२३६ दधिकोट ६(क) ५०१ ०–१०–०
” ” ” १२५१ ०–३–१
” ” ” १२५८ ०–७–०
” ” ८(ख) ६९० ०–९–०
” ” ” ६९२ ०–५–०
” बालकोट ४ २१७ ०–८–२
” बालकुमारी २ ११५ ०–६–२
” ” ” १२१ ०–५–२
” दिव्यस्वरी २(क) ६०४ ०–४–०
” ” ६(ख) २७१ ०–७–३
” ” ” २९० ०–६–०
(२११)
” निलवाराही १ ४१२
” ” ” ३७३ ०–६–०
” ” ” ३७५ ०–६–०
” ” ” ४०३ ०–०–३
१११ ” ७ २२८ ०–४–२
म सूर्यमानले भोगेको
१११ भिमसेन १ ४४ ०–७–१
म पन्चकुमारले भोगेको
१११ चपाचो भीमसेन १ ४९ ०–२–१
” ” ७ ६ ०–१०–२
म पूर्णकुमारले भोगेको
१११ निलवाराही ७ २२७ ०–३–०
” ” ” २४९ ०–८–०
” ” ” २४७ १–१–२
” भिमसेन ” ५ ०–१०–०
” ” १ ५३ ०–४–१
२३६ गोठाटार ७(ख) ३५२ ०–८–०
” ” ” ३५१ ०–७–०
” निलवाराही १ ३८९ ०–१–०
” ” ” ३८७ ०–५–०
” ” ” ४०८ ०–८–०
” गोठाटार ७(ख) ३४७ ०–६–०
म रामजीले भोगेको
२३६ भिमसेन २ ५८४ ०–४–२
” ” ” ५८७ ०–२–०
(२१२)
म तिलकमानले भोगेको
१११ भिमसेन १ ५० ०–५–०
म क्षेत्रकुमारले भोगेको
२३६ भिमसेन १ ५४ ०–४–१
” ” ” २ ०–०–२
” ” ” ४ ०–१०–१
” दिव्यस्वरी ८(ग) २८९ २–४–१
म राजकुमारले भोगेको
१११ निलवाराही १ ३८५ ०–१–२
” ” ७ २३० ०–६–०
” ” ” २५० ०–१–०
” बालकुमारी ” १५ ०–९–०
” ” ” १८ ०–११–२
२३६ दिव्यस्वरी ८(ग) ५६ ०–२–२
” अन्त लिंगेश्वर ६(क) २३७ ०–१–०
” दधिकोट ” २३९ ०–२–०
” ” ” २४२ ०–२–०
” ” ” ५६० ०–१–०
” ” ” १८७ ०–२–२
” ” ८(ख) २१४४ ०–१–०
” ” ” १८२४ ०–८–२
म न्हुच्छेकुमारले भोगेको
२३६ निलवाराही ४ ८८ ०–३–१
” ” ” ९५ ०–४–०
” सिद्धि गणेश ९ १७० ०–४–३
” देधिकोट ६(क) १२४४ ०–३–३
(२१३)
” ” ” १२८६ ०–१–२
” ” ७(क) ११३५ ०–२–२
” विनायक बालकोट ४ २१७ ०–८–३
१११ भिमसेन १ ४८ ०–५–०
म लक्ष्मीकृष्णले भोगेको
२३६ बालकोट २ १०५१ ०–१०–१
” गोठाटार ६(क) ८४ ०–५–०
” ” ८(ग) ११० ०–३–०
” विनायक बालकोट १ ५५ ०–४–१
” ” ७ १२७१ ०–३–३
१११ भिमसेन २ ९३० ०–५–०
” ” ” ९३३ ०–१–२
म चन्द्रकुमारले भोगेको
१११ भिमसेन १ ४५ ०–६–२
” ” ” ५१ ०–२–१
२३६ — ४ ५८७ ०–४–३
” — ७ ११२३ ०–४–०
” — ” ११३० ०–४–२
हाल नापी कित्ता थाहा नभएको साविक नं.
साविक नं. ३४५ को ०–७–२–३
अन्तलिंगेश्वर ६(ख) ३९४ १–०–०
दधिकोट ” ३९६ ०–९–०
४ हाल नापी कित्ता थाहा नभएको ७ नं. चितपुरकोः–
न.नं. १७४२ को रोपनी ३—४ न.नं. १७५० को १–१–३ न.नं. १७५३ को ०–२–० न.नं. ३०४५ को २–२–१–१:— को मध्ये ४ खण्डको १ खण्ड । (२१४)
७. उक्त साविक पोता नं.४, १११, २३६ का लगतबाट समेतबाट हामीले भोगी आएबमोजिम हाम्रो हक कायम गरी हाम्रा नाममा नामसारी समेत गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको फिरादपत्र ।
८. जेठा बाजे हर्षका नाउँमा दर्ता भई जहरसिंका नाउँमा दर्ता भएको होइन । रत्नमायाको बाबा शंकरदासले आफ्नो नै आर्जनबाट किनी दर्ता भएको पोता नं.२३६ नं.को लगतमा पन्चकुमार, शकंरदासका नाउँमा दर्ता भएको थियो । शकंरदास परलोक भएपछि हर्षमायाको हक भई निजले छोरी रत्नमायालाई शेषपछिको बकसपत्र पोता रजिष्ट्रेशन मार्फत २०१५।२।९।२ मा पास गरी दिई रत्नमायाको नाउँमा ठिमी ४ नं.का लगतमा आफ्नो नाउँमा दर्ता गरेको थियो । शकंरदास र रत्नमाया उपर विपक्षी मध्ये पूर्णमानले नामसारी बदर मुद्दा दिई चल्दा सर्वोच्च अदालत सिड्डलबेञ्चबाट १९८० र १९९३ सालमा शंकरदासका नाउँमा दर्ता भएको सदर भई २०१५।१२।१० गते फैसला भएको त्यसपछि मात्र ठिमी क्वाको ४ नं.को लगतमा रत्नमायाको नाउँमा दर्ता भइसकेकोले हामीहरूको र विपक्षीहरूको हक लाग्ने होइन म माहिला र चन्द्रकुमारले र रत्नमाया उपरमा ठिमी क्वाको ४ नं.का पोता लगतमा दर्ता भएको नामसारी बदर गरिपाउँ भनी फिराद गर्दा नामसारी बदर नहुने ठहराई यसै अदालतबाट र बा.अं.अ.बाट समेत २०२५।१२।२१ मा फैसला भएकैले फिराद दायर हुनसक्दैन । विपक्षी पूर्णमान समेत बाबु तेजमानका नाउँमा ठिमी क्वाको १११ नं.को लगतमा दर्ता भएकोमा र ठिमी क्वाको २३६ नं.मा हामीहरूको बाबु पन्चकुमार र शंकरदासको मात्र दर्ता भएको पूर्खाकै पालामा भिन्न भई दर्ता छुट्याई आफ्नो हकको आफ्नो नाउँमा नामसारी गरी छुट्टी भिन्न बसेको हो भन्ने प्रमाणित हुन आएकोले विपक्षीहरूको २३६ नं.को लगतमा दर्ता भएको विपक्षीहरूको हक लाग्ने होइन १११ नं.को लगतमा दर्ता भएको मात्र विपक्षीहरूको हक लाग्ने हो । वादी चन्द्रकुमार पनि बाजे बाबु जीवित अवस्थामा भिन्न बसेकाले दावीको जग्गामा कुनै हक लाग्ने होइन २३६ नं.मा शंकरदासकी छोरी र हाम्रो मात्र हक लाग्ने हो। साविक ठिमी क्वाको २३६ नं.को लगतमा शंकरदास, पन्चकुमारको नाउँमा दर्ता भई रत्नमाया र हाम्रो मात्र हक भएको हाल नापी भएकोमा उल्लेख भएबमोजिम रोपनी ४३–१२–३ हाम्रो हकको हो। विपक्षीहरूले नामसारी गरी देउ भनी भनेका पनि छैनन् र नामसारी गरी दिनुपर्ने पनि होइन अंश मुद्दा दायर गर्नुपर्नेमा यस नालेसबाट कार्यवाही गर्न मिल्दैन भन्ने समेत प्र.माहिला र काजीबहादुरको एउटै प्रतिउत्तरपत्र ।
९. ठिमी क्वाको १११ नं.का लगतमा दर्ता भएको मात्र विपक्षीहरूको हकभोगको हो ४ नं.का हकमा हर्षमायाको बकसपत्र बमोजिम रत्नमायाको हक भोगमा आएको हो २३६ नं.को हकमा रत्नमाया र माहिला काजिबहादुरको मात्र हक भइरहेकैले विपक्षीहरूको हक लाग्ने होइन भन्ने समेत प्र.मणिरत्न, खड्गमान, ज्यानबहादुर, शिलमायाको एउटै प्रतिउत्तरपत्र ।
१०. २३३ नं.बाबा शंकरदासको र पन्चकुमारको (२१५) नाममा आधा–आधा दर्ता भएको र ठिमी क्वाको ४ नं.को हकमा दाजुभाइ भिन्न भई बाबा शंकरदासले आर्जेकोमा बाबा परलोक भई आमा हर्षमायाबाट २०१४।१०।१९।७ मा बकसपत्र पाई मेरो नाममा २०१५।३।९।२ मा दर्ता भएकोमा विपक्षी मध्ये पुनकुमार र बुरकुमारले मेरा बाबा शंकरदास र आमा हर्षमायाका नाउँमा नामसारी बदर गरिपाउँ भनी फिराद गरेकोमा स.अ.को २०१९।१२।१० को फैसलाले विपक्षीहरूको हक नलाग्ने स्पष्ट भएको छ । वादी चन्द्रकुमार समेतले मेरा नाउँमा समेत नामसारी बदर मुद्दा दायर गरेकोमा नामसारी बदर नहुने ठहराई बा.अं.अ.बाट २०२५।१२।२१ मा फैसला भएको रहेछ । सो फैसला बमोजिम ठिमी क्वाको ४ नं.को लगतमा शंकरदासबाट म रत्नमायाको नाममा देहायबमोजिम दर्ता भई हाल नापी भएको हो ।
साविक पोता पञ्चायत वडा कि.नं. ठहर जग्गा
४ दधिकोट ६(क) ५०१ ०–१०–०
” ” ” १२५८ ०–७–०
” ” ” १२५१ ०–३–१
” ” ” ३०३ ०–३–०
” ” ” ३०४ ०–२–२
” ” ” ३७८ ०–३–०
” ” ” ३३७ ०–९–०
” ” ” १२४४ ०–२–२
” ” ” ३३६ ०–३–०
” ” ” १२२९ १–४–०
” ” ” १२९३ ०–७–०
” ” ” १२८६ ०–२–०
” ” ” ४२४ ०–६–०
” ” ” ४५० ०–४–०
” बोडेनिलबाराही ७ २५० ०–१–०
” ” ” २३० ०–६–०
” ” १ ३८५ ०–१–२
” ” ७ २२७ ०–३–३
(२१६)
” ” ” २४९ ०–८–०
” ” ” २४७ १–१–२
” ” १ ३८९ ०–१–०
” ” ” ३८७ ०–४–१
” ” ” ४०८ ०–८–०
” ” ७ २२८ ०–४–२
” ” १ ३७३ ०–६–०
” ” ” ३७५ ०–६–०
” ” ” ४०३ ०–०–३
” ” ” ४०१ ०–१–०
” ” ” ३६८ ०–३–३
” बालकुमारी ३ ६ ०–६–०
” ” ” ५ ०–०–३
” ” २ १७० ०–३–१
” ” ” १२२ ०–९–०
” ” ७ १५ ०–९–०
” ” ” १८ ०–११–०
” ” १ २४४ ०–११–०
११. विपक्षीहरूले नामसारी गरी देउ भनी भन्न आएको छैन र नामसारी गरिदिनुपर्ने समेत होइन भन्ने प्र.रत्नमायाको प्रतिउत्तरपत्र ।
१२. पूर्खादेखि नै आ–आफ्ना बाबु बाजेको हिस्सा भाग भोगी आएकैमा आफ्नो भाग भोगको जग्गा भोगी आएकै र आफ्नो भाग भोग गर्न पाएकै छैन भन्न नसकेबाट म र अरू प्रतिवादी समेतले अन्याय गर्यो भन्न मिल्दैन भन्ने प्र.उत्तरकुमारको प्रतिउत्तर ।
१३. प्र.बलबहादुरले २०३०।९।२६।५ मा र प्र.हर्षबहादुरले २०३०।१०।१०।४ मा तामेली भएको शुरू म्यादै गुजारी बसेको ।
१४. ठिमी क्वाको ४ नं.को जग्गा बा.अं.अ.को २०२५।१२।२१ को फैसला भएबाट रत्नमायाकै ठहरिने र अरू साविक नं.मा उल्लेख भएका जग्गाहरू वादी प्रतिवादीहरूले आफू–आफूले भोगचलन गरी आएको र सोही अनुसार २०२१ सालको सर्भे नापीमा लेखाई देखाई (२१७) गरी तिरोभरो समेत गरे अनुसार साविक दर्तावालाका नामबाट आफ्ना –आफ्ना नाममा नामसारी दर्ता र हक कायम समेत हुने ठहर्छ भन्ने शुरू भ.पु.जि.अ.को फैसला । सो फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत वादी प्रतिवादी दुबै पक्षको पुनरावेदन ।
१५. ठिमी क्वाको ४ नं.को जग्गाको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा मुद्दा चल्दैको अवस्थामा लिएको देखिँदा उक्त ठिमी क्वाको ४ नं.को जग्गामा वादीहरूको दावा नपुग्ने प्रष्टै देखियो । अरूमा शुरूले गरेको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको २०३७।८।२०।६ को फैसला ।
१६. सो क्षेत्रीय अदालतको निर्णयमा कानुनी त्रुटि हुँदा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने प्रतिवादी रत्नमाया समेतको निवेदन परेकोमा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको आदेश ।
१७. पुनरावेदकहरूतर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारीले जग्गा आफ्नो हक भएको प्रमाण वादीहरूले दिनसकेको छैन । प्रस्तुत मुद्दामा जग्गा पजनीको २ क.नं.लाग्दैन भन्ने समेत र विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापाले यो मुद्दा पर्नु अघि शंकरदासले रत्नमायालाई दिएको बकसपत्र बदरमा पूर्णमान समेतले दावी लिएकोमा मिति ०२५।१२।२१ मा बागमती अञ्चल अदालतबाट बकसपत्र सदर भई निर्णय भएकोबाट ४ नं.को जग्गा बदर भएन । वादीहरूले अंश भएको स्विकार गरेको छ । तर कि.नं.२३६ को जग्गा वादीहरूको भागमा परेको लिखत छैन । सो २३६ नं.को जग्गा पन्चकुमार शंकरदासका नाउँमा ९९ सालमा दर्ता छ । सो जग्गा मेरो पक्षले रैकर परिणत गरी भोगेको छ । अ.बं.७२ नं.को प्रत्यक्ष त्रुटि छ । ९९ सालको दर्ता बदर भएको छैन । जग्गा पजनीको २ क.नं.लागू हुँदैन मुद्दा खारेज हनुपर्छ भन्ने समेत र विपक्षी वादीहरूतर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद पन्तले पूर्खाको सम्पत्ति आफ्नो भाग भोगअनुसार नापी गराएको छ । यी वादी प्रतिवादीहरू एउटै हाङ्गाको अंशियार समेत देखिन्छ । अ.बं.७२ नं.को त्रुटि छैन भन्ने समेत र विद्वान अधिवक्ता श्री गंगाप्रसाद उप्रेतीले जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा उठाएको छ । त्यसमा झगडा छैन अंश भोग अनुसार दर्ता भए पछि भाग भोग छैन भन्न मिल्दैन मसिनु चक्रधरनी समेतले शंकरदास पन्चकुमार समेत उपर दिएको अपिल दोश्राबाट ०१०।८।१५ मा फैसला भएको नाउँसारी मुद्दामा शंकरदास समेतले प्रतिउत्तर दिँदा पूर्खा जयनरसिंको ३ छोरा भिन्द हुँदा जग्गा तीनै भाइले कमाई भाग शान्ति बाँडचँुड गरी खाइआएको यो वादीका बाजे बाबु लुपु नरसिंले पुर्खाको पालाको सम्पत्तिमा १५ खण्डको १ खण्ड हक हुनाले भन्ने उल्लेख गरेको छ । त्यसबाट वादीहरूको पनि हक छ भनी स्वीकार गरेको छ । अतः दाखिल खारेज हुनसक्दैन भन्न मिल्दैन । क्षेत्रीय अदालतको निर्णय मिलेको छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो । (२१८)
१८. प्रस्तुत मुद्दामा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मिलेको छ छैन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुनआएको छ ।
१९. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा अ.बं.७२ नं.को त्रुटि भएको भन्ने आधारमा पुनरावेदनको अनुमति प्रदान भएको पाइन्छ । त्यसतर्फ हेर्दा विवादास्पद जग्गाहरू पैतृक सम्पत्ति देखिनुको अतिरिक्त वादी प्रतिवादीहरूको हक भाग भोगको देखिन्छ । त्यस्तो पैतृक सम्पत्तिको नाउँसारी दाखिल खारेज गरी दिएन गराई पाउँ भनी वादीहरूले आफू सरहका प्रतिवादी उपर प्रस्तुत फिराद दिएको पाइन्छ ।
२०. अ.बं.७२ नं.मा फिरादपत्र लिँदा देवानी फौज्दारी मुद्दाको छुट्टाछुट्टै लिनुपर्छ सो बाहेक एउटै फिरादपत्रमा एउटै मानिसले एउटै मानिस उपर जतिसुकै झगडाको विषयको कुरा लेखी ल्याएको भए पनि लिई सो बमोजिम सबै कुराको सोही फिरादपत्रबाट इन्साफ गर्नुपर्छ भन्ने समेत व्यवस्था भएको देखिन्छ ।
२१. प्रस्तुत फिरादपत्र हेर्दा साविक पोता नं ४,१११,२३६ का लगतबाट हामीले भागशान्ति भोगी आएको हाम्रो हकभोगको जग्गा हाम्रो भोग बमोजिम हाम्रो हक कायम गरी हाम्रा नाउँमा नामसारी समेत गरिपाउँ भनी एउटै झगडाको विषयको कुरा लेखिएको पाइन्छ । त्यसरी एउटै झगडाको विषयको कुरा लेखी ल्याएको प्रस्तुत फिरादपत्रमा अ.बं.७२ नं.को त्रुटि छ भन्न मिलेन ।
२२. अब जग्गा पनजीको २ क.नं.को त्रुटि छ छैन भनी हेर्दा विवादस्पद जग्गाहरू मध्येमा ठिमी क्वाको १११ नं.को जग्गा वादीहरूको भनी प्रतिवादीहरूले स्विकार गरेको र २३६ नं.को पोता लगतमा दर्ता भएको हामी प्रतिवादीहरूको र.नं.४ को रत्नमायाको भनी प्रतिवादीहरूले प्रतिवाद गरेको पाइन्छ । मसिनु चक्रधरनी समेतले प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादी रत्नमायाको बाबु शंकरदास समेत उपर दिएको अपिल दोश्रा फाँटबाट २०१०।८।१५ मा फैसला भएको नाउँसारी मुद्दामा पूर्खा जयनरसिंको ३ छोरा भिन्न हुँदा जग्गा तीनै भाइले कमाई भागशान्ति बाँडचूड गरी खाइआएको । यो वादीका बाजे बाबु लुपुनरसिंले पूर्खाको पालको सम्पत्तिमा १५ खण्डको १ खण्ड हक हुनाले भन्ने समेत उल्लेख गरी शंकरदास समेतले प्रतिवाद गरेकोबाट नं.२३६ को जग्गामा वादीहरूको समेत हक लाग्ने कुरा स्विकार गरेको पाइन्छ ।
२३. विवादास्पद जग्गाहरू २०२२ सालको सर्भे नापीमा आ–आफ्नो भोगभाग बमोजिम वादीहरूले नापी गराएकोमा त्यसतर्फ प्रतिवादीहरूको मौकैमा कुनै उजूर देखिन्न । यी वादी प्रतिवादीहरू अंशियार देखिन्छन । त्यस्तो पुर्खौली सम्पत्ति मध्ये नं.२३६ को जग्गामा प्रतिवादीहरूको मात्र हक भएको लिखतको अभावमा प्रतिवादीहरूको मात्र हक लाग्छ भन्न न्यायोचित देखिन्न । भागभोग अनुसार जग्गा हामीले भोगी आई नापीमा सो भोग अनुसार नापी गराएको भन्ने वादीहरूको भनाई भएको र त्यस्तो नापी गराएतर्फ प्रतिवादीहरूको कुनै उजूर पनि नदेखिँदा आफ्ना हक हुन आई दाखिल खारेज गर्नुपर्ने (२१९) भएकोमा जग्गा पजनीको २ क.नं.अनुसार नाउँसारी दाखिला खारेज हुनसक्ने नै देखिन्छ ।
२४. हालका वादीहरू मध्येका पूर्णमान समेतको प्रतिवादी रत्नमाया उपर परेको नाउँसारी बदर मुद्दामा ठिमी क्वाको ४ नं.जग्गा रत्नमायाको नामको नाउँसारी बदर नहुने ठहरी बागमती अञ्चल अदालतमा २०२५।१२।२१ मा फैसला भई अन्तिम रहेको प्रमाणको मिसिलबाट देखिएको हुनाले उक्त ४ नं.ठिमी क्वाको जग्गा बाहेक अरू जग्गाहरू आफूले भोग भाग गरे अनुसार २०२२ सालको नापीमा जग्गा लेखाई तिरोभरो गरी बसेका र मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसलामा अन्य प्रतिवादीहरूले चित्त बुझाई बसेकोले तिरोभरो समेत गरेको अनुसार साविक दर्तावालाका नाउँबाट नामसारी दर्ता हक कायम हुने ठहराएको शुरू भक्तपुर जिल्ला अदालतको इन्साफ मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट सदर ठहराई छिनेको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । कोर्टफी लागेको मुद्दा हुँदा केही गर्न परेन मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह
इतिसम्वत् २०४० साल श्रावण ३० गते रोज २ शुभम् ।