निर्णय नं. १६६२ - जग्गा खिचोला मेटाई हक कायम गरिपाउँ

निर्णय नं. १६६२     ने.का.प. २०४० अङ्क ५

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

सम्वत् २०३८ सालको दे.पु.नं. २९५

फैसला भएको मिति : २०४०।४।१२।५ मा

पुनरावेदक/वादी : जिल्ला कपिलवस्तु गा.पं.फुलिका वार्ड नं.४ बस्ने कल्लु कुर्मी

विरूद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : ऐ.ऐ.बस्ने विशम्भर कुर्मी

मुद्दा : जग्गा खिचोला मेटाई हक कायम गरिपाउँ

(१)                जिल्ला अदालतको आदेश बमोजिम भएको सरजमीन अदालतबाट कारवाहीको सिलसिलामा गराइएको हुँदा यस्तो सरजमीनलाई प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ को परिधि भित्र पर्न आउँछ भन्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १६)

पुनरावेदक वादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंह

विपक्षी प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री पिताम्बरप्रसाद सिलवाल

फैसला

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

१.     पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालत पोखराले ०३६।५।१८ मा गरेको फैसलामा चित्त बुझेन भनी पुनरावेदक वादी कल्लु कुर्मीको यस अदालतमा पर्नआएको पुनरावेदनबाट पुनरावेदन गर्न अनुमति प्राप्त भई पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यस प्रकार छन् ।

२.    कान्छा बाबु जोखन कुर्मीको सेवासंभार गरी आएकोमा ०३४।२।१६ गते निज कान्छा बाबुको परलोक (२२८) भई निजका नाउँको १–१४–० जग्गामा अपुतालीको १ र २ नं.ले मेरो हक भएकोमा विपक्षी विसम्भर कुर्मीले ०३४।२।३२ गते देखि जबरजस्ती कब्जा गरे तर्फ ०३४।४।९ मा नालेस गरेको र घर घडेरी जग्गा धनमाल मेरो चलनवर्तनमा रहेकोमा ०३४।६।१९ गते प्रतिवादी विसम्भर कुर्मीले जबरजस्ती कब्जा गरेकाले मेरो हक कायम गरी घर घडेरी जग्गा प्रतिवादीको खिचोला मेटाई चलन चलाई चल धनमाल प्रतिवादीबाट भराई पाउँ भन्ने समेत कल्लु कुर्मीको फिरादपत्र ।

३.    जोखनको घर धन अपुतालीमा मैले भोग गरेको खास जोखनको हकदार म भएको विपक्षी जोखनको कोही नभई झुठ्ठा वंशावली लेखी (फर्जी) हकवाला बनेको प्रष्ट देखिएको चल धनमाल जोखनको छँदै थिएन । जग्गा घर मैले अपुतालीमा लिई भोगी आएको छु वादी दावा सबै झुठ्ठा हो भन्ने समेत प्रतिवादी विसम्भर कुर्मीको प्रतिउत्तर ।

४.    वादी हकदार नठहरी आजै यस बेञ्चबाट फैसला भएकोले हक नपुग्ने सम्पत्तिमा हक कायम गरी अचल घडेरी जग्गाको खिचोला मेटाई चलन चलाई चल धनमाल दिलाई पाउँ भन्ने समेत वादी दावी नपुग्ने ठहर्छ भन्ने समेत शुरू कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको फैसला ।

५.    वादी दावी नपुग्ने ठहराएको शुरूको इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत वादी कल्लु कुर्मीको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

६.    यिनै पुनरावेदक वादी कल्लु कुर्मीले विपक्षी प्रतिवादी विसम्भर कुर्मी उपर दिएको दे.पु.नं. २३८ को जग्गा खिचोला मुद्दामा जोखन कुर्मीको ५ पुस्ता भित्रको हकदार नठहरी भएको शुरूको इन्साफ सदर हुने ठहरी आजै यस बेञ्चबाट फैसला भएकोले हक नपुग्ने सम्पत्तिमा हक कायम गरी खिचोला मेटाई चलन चलाई चल धनमाल दिलाई पाउँ भन्ने पुनरावेदनको दावी पुग्न नसक्ने ठहराई गरेको शुरू कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिव हुँदा सदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३६।५।१८।२ को फैसला ।

७.    पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको इन्साफमा चित्त बुझेन भनी पुनरावेदक वादी कल्लु कुर्मीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

८.    यिनै पक्ष विपक्षहरूको नि.नं.९३९ को जग्गा खिचोला मुद्दामा प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ को त्रुटि गरी गरेको निर्णयमा सार्वजनिक महत्वको विषयमा पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्राप्त भएकोले यसमा पनि न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३(५) को खण्ड (ख) को आधारमा मिति ०३७।१२।२५ मा यस अदालतबाट पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्राप्त भएको रहेछ ।

९.    नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको तारेखमा रहेको पुनरावेदक वादीतर्फका वारेस रामविलासलाई ३ पटक पुकार गर्दा पनि बेञ्च समक्ष उपस्थित नभएको र विपक्षी प्रतिवादी विसम्भर कुर्मीका तर्फका वारेस तिर्थ डंगोललाई रोहवरमा राखी पुनरावेदक वादीतर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता (२२९) श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंहको र विपक्षी प्रतिवादीतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री पिताम्बरप्रसाद सिलवालको बहस समेत सुनियो ।

१०.    प्रस्तुत जग्गा खिचोला मेटाई हक कायम गरिपाउँ भन्ने मुद्दामा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालत पोखराले शुरूको इन्साफ सदर गरीगरेको इन्साफ मनासिव बेमनासिव के रहेछ निर्णय दिनुपरेकोछ ।

११.    यसमा कान्छा बाबु जोखनको परलोक भई निजको घर घडेरी जग्गा धनमाल मेरो चलन वर्तनमा रहेकोमा ०३४।६।२९ गते प्रतिवादी विसम्भर कुर्मीले जबरजस्ती उक्त घर घडेरी धनमालमा कब्जा गरेकोले प्रतिवादीको खिचोला मेटाई चलन चलाई चल धनमाल प्रतिवादीबाट भराई पाउँ भन्ने समेत कल्लु कुर्मीले फिरादमा उल्लेख गरेको पाइन्छ ।

१२.   जोखन परलोक भई निजको कोही नभई निजको घर घडेरी धनमाल अपुतालीमा मैले भोग गरी निज जोखनको खास हकदार म भएको हुँदा वादी दावा झुठ्ठा हो भन्ने समेत विपक्षी विसम्भर कुर्मीले प्रतिउत्तरमा उल्लेख गरेको देखिन्छ ।

१३.   प्रस्तुत जग्गा खिचोला मुद्दाको मिसिल संलग्न फा.नं.५७ मा कपिलवस्तु जिल्ला अदालतबाट ०३५।३।२० मा भएको आदेशानुसार ०३५।२।२१ मा वादी प्रतिवादी जोखनको के कस्ता नातेदार हकवाला पर्छन सो वारे सरजमीन मुचुल्का भएकोमा राम ललित सफी उल्ला जोलाहा सेतु कुर्मी समेतको अधिकांश सरजमीनका व्यक्तिहरूले मर्ने जोखनको काजकृया विसम्भर कुर्मीले गरेका हुन, विसम्भर र मर्ने जोखन भाइ भाइ हुन । जोखनको हकदार विसम्भर नै हुन, कल्लु जोखनको भानिज हुन भनी मिसिल संलग्न रहेको फा.नं.५८ मा उल्लेख भएको पाइन्छ ।

१४.   जोखन र कल्लुको कुनै नाता सम्बन्ध छैन । जोखन र विसम्भर ३ पुस्ता भित्रका भाइ भाइ हुन भनी यस अदालतको ०३९।५।१।३ को आदेशानुसार कपिलवस्तु जि.अ.मा जिरह समेत भएको हिरावारीको ०४०।२।१७ मा दुलारी कुर्मी र रामचन्द्र तिवारीको ०४०।२।१६ मा बकपत्र भएको देखिन्छ ।

१५.   सरजमिनमा बक्ने व्यक्तिहरूलाई अदालतमा उपस्थित नगराई प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ को त्रुटि भएको भनी प्रस्तुत मुद्दामा अनुमति प्राप्त भएको रहेछ ।

१६.    प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ मा तहकिकात वा जाँचबुझको सिलसिलामा तयार भएका लिखतको सम्बन्धमा व्यवस्था भएको पाइन्छ । प्रस्तुत केशमा कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको आदेश बमोजिम भएको सरजमीन अदालतबाट कारवाहीको सिलसिलामा गराइएको हुँदा यस्तो सरजमीनलाई प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ को परिधि भित्र पर्न आउँछ भन्न मिल्दैन । अदालतबाट गराएको सरजमीनमा बस्नेहरूलाई प्रमाण ऐन, ०३१ को दफा १८ बमोजिम अदालतबाट नबकाई प्रमाण लगाएको मिलेन भन्ने अनुमतिको आदेशसँग यो बेञ्च सहमत हुन नसक्ने भएकोले हक नपुग्ने सम्पत्तिमा जग्गा खिचोला गर्न (२३०) आएको वादी दावी झुठ्ठा ठहराई गरेको शुरू कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको इन्साफलाई सदर गरी गरेको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । कोर्टफी लागी दायर भएको हुँदा केही गर्नु परेन । नियम बमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.बासुदेव शर्मा

 

इतिसम्वत् २०४० साल श्रावण १२ गते रोज ५ शुभम् 