निर्णय नं. १६६७ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. १६६७     ने.का.प. २०४० अङ्क ६

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री हरगोविन्द सिंह प्रधान

सम्वत् २०३९ सालको रिट नं. ७६६

आदेश भएको मिति : ०४०।५।१०।६ मा

निवेदक : सिराहा जिल्ला रामपुर गा.पं.साविक वा.नं.७ हाल वा.नं.६ बस्ने ब्रह्मदेव यादव

विरूद्ध

विपक्षी : ऐ.ऐ.वा.नं.४ बस्ने गर्भुउराव घागर, भूमिसुधार अधिकारी, भू.सू.का.सिराहा

विषय : उत्प्रेषण

(१)                वादीले पाएको मोहियानी हकको प्रमाणपत्र कायम रहेसम्म प्रतिवादीले लिएको जिकिर कानुनसंगत भन्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंह

विपक्षीतर्फबाट       : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री दमन ढुङ्गाना र विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री      भैरवप्रसाद लम्साल

आदेश

न्या.बासुदेव शर्मा

१.     भूमिसुधार कार्यालय सिराहाको मिति ०३९।३।१६ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा १६–७१ बमोजिम प्रस्तुत निवेदन पर्नआएको रहेछ ।

२.    मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं निवेदन जिकिर निम्न बमोजिम छ । सिराहा जिल्ला करजनहा गा.पं.वार्ड नं.३(ख) कि.नं.४० को ०–१६–१० जग्गा अदालतका फैसला समेतबाट ०३५।३।१२ मा रजिष्ट्रेशन पास गराई लिएकोमा आफ्नो आँतबलले कमाई आएकोले कुनै खिचोला थिएन । उपरोक्त जग्गा र अन्य जग्गाधनी हजारी ठाकुरको कि.नं.७८ मध्ये हाल कायम भएको कि.नं.३४५ को ०–३–१० समेतमा ०३८।७।८ को बिहान हटक गरी दिएकोले भू.सु.ऐनको दफा ३२ बमोजिम सजाय गरिपाउँ भनी विपक्षले भू.सु.का.मा उजूर गरेकोमा मलाई म्याद आएकोले विपक्षी मेरो मोही होइन थिएन भनी बयान गरे । हजार ठाकुरले पनि इन्कारी जनाए ।

३.    मिति २०३९।३।१६ मा भूमिसुधार अधिकारीले कि.नं.४०।७८ को जग्गामा वादीले मोहियानी प्रमाणपत्र पाएको र श्रेस्ता उतारमा साविक ज.ध.को श्रेस्तामा उर्भु उरायको नाम मोही महलमा जनिएकोले प्रतिवादीहरूले बेदखल गरेको होइन भन्न नमिल्ने हुँदा प्रतिवादीहरूलाई जनही रू.२। का दरले जरिवाना गर्ने ठहराई निर्णय गर्नुभयो ।

४.    विपक्षीले नियम ३ अनुसार १ नं.मोही लगत (२५१) गरेको छैन । नियम ६ अनुसार मोही लगत प्रकाशित भएको छैन । ४ नं.जो.अ.नि.विपक्षीले पाएको छैन कबुलीयत हुनुपर्ने पूर्वावस्था पनि छैन । सगोलको व्यक्ति मोही कायम हुनसक्दैन भनी सिद्धान्त प्रतिपादित भएको छ । विपक्षी मेरो दाताको भाइ भएको हुँदा जग्गावालाकै हैसियत हक प्राप्त व्यक्ति हुन् । उक्त जग्गा २०३३।५।५ मा मलाई राजीनामा गरी दिँदा मोही नभएको जग्गा भनी उल्लेख भएको र साक्षी पनि बसेको छ । विपक्षीले मलाई कूत बुझाएको भए भरपाई हुनुपर्ने सोसमेत नहुँदा यस सम्मानित अदालतको असाधारण अधिकारक्षेत्र गुहार्न आएको छु । विपक्षीको नाउँको गैरकानुनी स्थायी प्रमाणपत्रको साथै अधिकारीज्यूको २०३९।३।१६ को निर्णय बदर गरी मेरो हक प्रचलन गरिपाउँ भन्ने समेतको निवेदन जिकिर ।

५.    यसमा केकसो भएको हो ? निवेदकको मागबमोजिमको आदेश किन जारी हुननपर्ने हो विपक्षहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने यस अदालत सिड्डलबेञ्चको २०३९।४।२४ को आदेश ।

६.    सिराहा जिल्ला करजनाहा गा.पं.वडा नं.३(ख) कि.नं.४० को ०–१६–१० र कि.नं.३४५ को ०–३–१० जग्गा समेतका भिसरी उरावको जग्गाहरू मैले कमाउँदै आएको थिएँ, भू.सु.ऐन लागू भएपछि मोहीयानी हकको स्थायी प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको थिएँ । ०४० सालमा सर्भे नाप नक्सा हुँदा म जोताहा किसान मोही रहेको जनाई नापी समेत भएको छ । सबूत प्रमाणको आधारमा म मोही रहेको ठहराउँदै विपक्षहरूलाई दण्ड जरिवाना गर्ने गरी निर्णय भएको थियो । दुईजना मध्ये एकजनाले चित्त बुझाई बसेबाट समेत यथार्थ कुरा थाहा हुन्छ । मैले पेश गरेको ३ नं.मोहीयानीको प्रमाणपत्र बदर हुने होइन विपक्षीले प्रस्तुत रिटबाट मेरो मोहियानी हकको प्रमाणपत्र बदर हुने होइन विपक्षीले निवेदनमा लेखेबमोजिम विपक्षी र म सगोलका दाजुभाइ होइनौं । विपक्षीले पाएको राजीनामा लिखतमा मेरो समेत सही भएको भन्ने कुरा झुठ्ठा हो, मैले कुनै कागजातमा सही गरेको छैन । यस्तो अवैध तथा अप्रमाणिक लिखत प्रमाणिक मूल्य र हैनन् त्यसले विपक्षीको झुठ्ठा दावीलाई पुष्ट्याँई गर्नसक्दैन । मोठ श्रेस्ता तथा फिल्डबूकमा मोही महलमा मेरो नाम रहेको बावजुद जग्गाधनी दर्ता प्रमाणपूर्जामा नाम नरहेको भनी झुठ्ठा जिकिर गर्नुभएको हो तसर्थ निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेतको गर्भु उराव धागरको लिखितजवाफ ।

७.    गर्भुउराव धागरले मिसरी उरावको नाउँको गा.पं.करजनहा वा.नं.३(ख) को कि.नं.४० को ०–१६–१० र कि.नं.७८ को ०–१९–१५ जग्गा समेत साविक देखि नै मोहीमा कमाई आएको हुनाले नापीको समयमा मोहीको हैसियतले क्षेत्रीय किताबमा मोही महलमा सहिछाप गरी साविक ज.ध.को श्रेस्ताको मोही महलमा पनि निजको नाउँ उल्लेख भई निजले ३ नं.मोहीयानी हकको प्रमाण समेत पाइसकेको देखिएको र निज मोही नभएको भए निजले पाएको प्रमाणपत्र बदर गराउनु सक्नुपर्ने थियो । सो नगरेकाले निजले पाएको प्रमाणपत्रबाट मोही हो भन्ने कुरा निर्विवाद हुनआउँछ । (२५२) त्यस्तो मोही हक प्राप्त मोहीलाई जबरजस्ती जग्गा जोत्न नदिएको हुनाले ऐ.को दफा ३२ को उपदफा (१) को खण्ड (ख) अनुसार जनही रू.२। का दरले जरिवाना हुन्छ भनी मिति ०३९।३।१६ मा भएको निर्णय कानुनसंगत नै छ भन्ने समेतको भू.प्र.का.सिराहाको लिखितजवाफ ।

८.    नियम बमोजिम पेशी सूचीमा चढी बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री दमन ढुङ्गाना र भू.सु.का.को पक्षबाट विद्वान सरकारी अधिवक्ता भैरवप्रसाद लम्सालले गर्नुभएको बहस सुनियो ।

९.    यसमा विपक्ष गर्भु उराव घागरका नाउँको गैरकानुनी मोहियानी हकको स्थायी प्रमाणपत्रको साथै भू.सु.अधिकारीज्यूको ०३९।३।१६ को निर्णय बदर गरी मेरो हक प्रचलन गरिपाउँ भन्ने निवेदन जिकिर भएकोमा विपक्ष गर्भु उराव धागरले ३ नं.मोहियानी हकको स्थायी प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको तथा नापीको समयामा मोहीको हैसियतले क्षेत्रीय कितावको मोही महलमा सहिछाप गरेको समेत हुँदा निवेदन खारेज हुनुपर्ने हो भन्ने लिखितजवाफको व्यहोरा देखिन्छ ।

१०.    विपक्षी भू.सु.कार्यालय सिराहाको निर्णयको प्रतिलिपि हेर्दा वादीको मोहियानी हक भएको जग्गामा प्रतिवादीहरूले जोतेको हुँदा वादीको मोही हक पुग्नेमा प्रतिवादीहरूले बेदखली गरेको होइन भन्न नमिल्ने हुँदा भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा ३२ को उपदफा (१) को खण्ड (ख) अनुसार प्रतिवादीहरूलाई जनही रू.२। का दरले जरिवाना हुने ठहर्छ भन्ने समेत निर्णयमा उल्लेख भएको देखिन्छ । उक्त निर्णयमा वादीले पाएको मोहीयानी हकको प्रमाणपत्र कायम रहेसम्म प्रतिवादीले लिएको जिकिर कानुनसंगत भन्न नमिल्ने हुँदा अधिकार प्राप्त अधिकारीले गरेको निर्णयमा कुनै कानुनी त्रुटि देखिएन, प्रस्तुत रिट निवेदनपत्र खारेज हुने ठहर्छ । नियम बमोजिम गरी फाइल बुझाई दिनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.हरगोविन्द सिंह प्रधान

 

इतिसम्वत् २०४० साल भाद्र १० गते रोज ६ शुभम् ।