निर्णय नं. १६७४ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. १६७४     ने.का.प. २०४० अङ्क ६

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३९ सालको रिट नं. १०३४

आदेश भएको मिति : २०४०।५।१०।६ मा

निवेदक : जि.काभ्रेपलाञ्चोक संखुवाटी चौर गा.पं.वा.नं.७ संखुईटे बस्ने कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ

विरूद्ध

विपक्षी : जि.काभ्रेपलाञ्चोक शारदा गा.पं.वा.नं.२ बतासे बस्ने टेकबहादुर रन्जितकार समेत

विषय : उत्प्रेषण

(१)                बाली भराई जग्गाबाट निष्काशन गरिपाउँ भन्ने दावी भएकोमा भू.सं.ऐन, ०२१ को दफा २९(३) अनुसार बालीसम्म भराई दिने र जग्गाबाट भने निष्काशन नहुने भनी गरेको निर्णयमा कुनै उचित कानुनी आधार प्रमाण तथा मनासिव कारण समेतको अभावमा प्रतिपादित सिद्धान्तको विपरीत निर्णय गरेको प्रष्ट देखिने ।

(प्रकरण नं. १०)

आदेश

न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

१.     विपक्षी भू.सु.शाखाको २०३९।६।२२।६ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्नआएको २०३९।७।२३।३ को रिट निवेदनको व्यहोरा तथा संक्षिप्त विवरण निम्न प्रकारको रहेछ ।

२.    विपक्षीले मेरा नाउँ दर्ताको जि.काभ्रेपलाञ्चोक शारदा गा.पं.वार्ड नं.(ख) को कि.नं.५७ को ९–२–१–२ जग्गा मोहीमा कमाई मोही हुन उक्त जग्गाको कूत बाली अघि अघि साल सालै बुझाई भरपाई लिने गरी आएको ०३८ सालको बाली नदिएको र धरौट पनि नराखेकोले निष्काशन गरी कूत भराई पाउँ भनी विपक्षी उपर उजूर गरेकोमा बालीसम्म भराई दिने ठहर्छ र जग्गाबाट भने निष्काशन नहुने ठहर्छ भनी २०३९।६।२२ मा निर्णय गर्नुभएछ । सो निर्णय त्रुटिपूर्ण छ । भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २९(१) बमोजिम कूत बाली नदिने मोहीलाई जग्गाधनीले जग्गाबाट निष्काशन गराउन पाउने कानुनी अधिकार छ, कूत बाली नदिएको भनी ठहर गर्नुभएको मोही निष्काशन नहुने ठहराई गर्नुभएको निर्णय कानुनी त्रुटिपूर्ण छ । उपरोक्त दफा २९(१) को प्रावधान बमोजिम मोही निष्काशन गर्ने आदेश दिन (२७४) तजबिजी अधिकार रहे पनि सो तजबिजी अधिकार स्वेच्छाचारिताको रूपमा प्रयोग गर्न मिल्दैन, भनी अनेकौं मुद्दामा नजीर कायम भइरहेको छ, न्यायिक तरीकाले प्रयोग गर्नुपर्ने निष्काशन नहुने ठहर गरे पनि त्यसको कुनै पनि आधार कारण निर्णयमा छैन, सो हुँदा बदरभागी छ । विपक्षीले वादी नदिए पनि भरपाई दिलाई पाउँ भनी उजूर गर्नुभयो, दुवै मुद्दाको सबूत प्रमाणको मूल्याड्ढन नगरी मोही निष्काशन नहुने गरी हचुवा रूपमा भएको छ, ०३९।६।२२ को निर्णयले संविधानको धारा १०(१) ११(२)(ङ) १५ द्वारा मौलिक हकमा आघात पुगेको छ, संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत निवेदन गरेको छु । निष्काशन तर्फ कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भन्ने परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रिट निवेदनपत्र रहेछ ।

३.    विपक्षीबाट लिखितजवाफ लिई पेश गर्नु भन्ने स.अ.सिड्डलबेञ्चको २०३९।७।२६।६ को आदेश रहेछ ।

४.    का.प.जि.शारदा बतासे गा.पं.को कि.नं.५७ को क्षेत्रफल ९–२–१–२ को जग्गा म मोही भई भोग चलन गरी आएको कुरामा विवाद छैन, ०३८ सालको बाली घरमै आइबुझी लिइगएपछि भरपाई नदिएकोले उजूर गरेपछि बाली भराई जग्गाबाट निष्काशन गरिपाउँ भनी उजूर गरेको हो, भरपाई दिलाइपाउँ भन्ने मुद्दामा प्रमाण दावी नपुगेकोले बाली भराई भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २९(१) मा मोहीले कूतनबुझाएको त्यस्तो मोहीलाई निष्काशन गर्ने आदेश दिनसक्नेछ भन्ने छ कूत नबुझाएकोमा निष्काशनको आदेश दिनसक्ने तजबिजी अधिकार हो यस किसिमको अधिकारलाई बाध्यात्मक रूपमा प्रयोग गर्न गराउनसक्ने भनी होइन बाली भराइदिने ठहरेकोले निष्काशन नहुने ठहर्‍याई भएको निर्णयमा कुनै कानुनी त्रुटिनहुँदा रिटनिवेदन खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत टेकबहादुरको लि.ज.रहेछ ।

५.    २०२८ साल कूत कबुलीयत भई त्यति लामो समय देखि जग्गा कमाई ०३७ सालसम्मको बाली बुझाई आएको एक सालको बालीको विवादबाट यति लामो अवधी देखि मोहियानी जग्गा कमाई जोती आएको मोहीलाई एकपटकलाई मौका नै नदिई निष्काशन गर्दा मर्का पर्न गई आघात पुग्न जाने हुँदा भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २९(१) बाली नबुझाउने मोहीलाई निष्काशन नै गर्नुपर्छ भन्ने कानुनी बाध्यता नभई निष्काशन पनि गर्नसक्ने छ भन्ने तजबिजी अधिकार भएकोले मोही निष्काशन नगरी बालीसम्म भराउने निर्णय गरिएको हो रिट निवेदन खारेज हुन सादर अनुरोध छ भन्ने समेत जि.का.भू.सु.शाखा काभ्रेपलाञ्चोकको लिखितजवाफ रहेछ ।

६.    निवेदकतर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंहले भू.सं.ऐन, ०२१ को दफा २९(१) को प्रावधान बमोजिम मोही निष्काशन गर्ने आदेश दिन तजबिजी अधिकार रहे पनि सो तजबिजी अधिकार स्वेच्छाचारिताको रूपमा प्रयोग गर्न मिल्दैन भन्ने समेत सम्मानित अदालतबाट (२७५) सिद्धान्त प्रतिपादित भइसकेका कैयौं नजीर रहेछन । अधिकृतज्यूले मोही निष्काशन नहुने ठहर गरेपनि त्यसको कुनै पनि कारण निर्णयमा देखाउनुभएको छैन भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।

७.    विपक्षी कार्यालयतर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान स.अ.ले यिनै जग्गाधनी र मोहीका बीच भरपाई दिलाइपाउँ भन्ने मुद्दामा ०३९।६।२२ मा भू.सु.शाखाले गरेको निर्णयबाट पनि मोहीले बाली बुझाउन नखोजेको बाली पचाउने मुराद लिएको भन्न नमिल्ने भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।

८.    विपक्षी लिखितजवाफवाला तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री कोमलप्रकाश घिमिरेले विवादित जग्गाको मोही हुने भन्ने कुरामा विवाद छैन । ०३८ सालको बाली विपरीत निवेदकले घरैसम्म आइलगेकोमा आलटाल गरी भरपाई नदिएमा भू.सु.ऐन, ०२१ को दफा ३८(२) अनुसार कारवाही गरिपाउँ भनी दिएको उजूरीको रिसबाटमात्र बाली बुझाएको छैन भनी झुठ्ठा कुराको लान्छना लगाई गरीव मोहीलाई अनावश्यक दुःख दिएको मात्र हो भन्नेसमेत बहस प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।

९.    निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिल्ने नमिल्ने के रहेछ, सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुनआएको छ ।

१०.    यसमा विवादित जग्गाको ०३९ सालको बाली दिएन बाली भराई जग्गाबाट निष्काशन गरिपाउँ भनी दिएको उजूरीमा बाली मात्र भराई कुनै आधार प्रमाण बेगर जग्गाबाट मोही निष्काशन नगर्ने गरी भूमिसुधार शाखा काभ्रेका शाखा अधिकृतले गरेको निर्णय बदर गरी निष्काशन गरिपाउँ भन्ने निवेदकको निवेदन जिकिर भएकोमा सो बमोजिम गर्न मिल्ने नमिल्ने के हो त्यसतर्फ हेर्दा भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा २(१) बमोजिम कूत बाली नदिने मोहीलाई जग्गाधनीले जग्गाबाट निष्काशन गराउन पाउने अधिकार भएको पाइन्छ र अधिकृतको निर्णयमा फाइल सामेल रहेको यिनै वादी प्रतिवादी भई विवादित जग्गामा भरपाई दिलाई पाउँ भन्ने मुद्दामा मोही वादी भई जिकिर लिएको कुरामा वादी दावी अनुसार भरपाई दिलाई दिनु नपर्ने ठहर्छ भनी ०३९।६।२२ मै निर्णय गरेको पाइन्छ । सोही दिन जग्गाधनी वादी भएको बाली भराई जग्गाबाट निष्काशन गरिपाउँ भन्ने दावी भएकोमा भू.सं. ऐन, ०२१ को दफा २९(३) अनुसार बालीसम्म भराई दिने र जग्गाबाट भने निष्काशन नहुने भनी गरेको निर्णयमा कुनै उचित कानुनी आधार प्रमाण तथा मनासिव कारण समेतको अभावमा प्रतिपादित सिद्धान्तको विपरीत निर्णय गरेको प्रष्ट देखिन आएकोले भूमिसुधार शाखा काभ्रेका शाखा अधिकृतले मिति ०३९।६।२२ मा गरेको त्यस्तो त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी दिएको छ । यसमा कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी भूमिसुधार शाखा काभ्रेका नाउँमा परमादेशको आदेश जारी हुने ठहर्छ । निर्णयको (२७६) प्रतिलिपि महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.बब्बरप्रसाद सिंह

 

इतिसम्वत् २०४० साल भाद्र १० गते रोज ६ शुभम् ।

 

