निर्णय नं. १६९५ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. १६९५     ने.का.प. २०४० अङ्क ७

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

सम्वत् २०३९ सालको रिट नं. १०९४

आदेश भएको मिति  : २०४०।७।२१।२ मा

निवेदक : जिल्ला भक्तपुर आदर्श गुण्डु गा.पं.वार्ड नं.३ सिगामगाल बस्ने खड्गबहादुर खत्री

विरूद्ध

विपक्षी : श्री ५ सरकार कार्यरथीविभाग प्राउ विनाक शाही नेपाली जंगीअड्डा काठमाडौं समेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

(१)                निर्धारित गरेको पूर्वावस्थाको अभावमा गाउँ पञ्चायत बैठकबाट जग्गा निष्काशन फिर्ता गर्न नमिल्ने भनी गरेको निर्णय उपरको पुनरावेदन लिई भू.सु.शाखाले जोताहाको नाम कट्टा गरी जग्गा धनीका नाममा जोत कायम गर्ने गरी गरेको निर्णयमा कानुनको प्रत्यक्ष त्रुटि गरी अनधिकृत निर्णय गरेको भन्नुपर्ने ।

(प्रकरण नं. १२)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री चुडामणी राज सिंह मल्ल

विपक्षीतर्फबाट       : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्न तुलाधर र विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री   इन्द्रराज पाण्डे

आदेश

न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

१.     ०३९।४।१५ को निर्णय बदर गराई पाउँ भनी प्रस्तुत रिट निवेदन नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्नआएको रहेछ ।

२.    संक्षिप्त तथ्य र निवेदन जिकिर यस प्रकार छ : विपक्षी पे्रमबहादुरले जोत झिकी पाउँ भनी यस कार्यालयमा निवेदन गर्दा मेरो हकको भ.पु.जि.गुण्डु गा.पं.वार्ड नं.२ को कि.नं.२०४ को रोपनी ३०–०–० जग्गामा जोताहा खड्ग बहादुरको नाउँ खारेज गरी मेरो जोत कायम गरिपाउँ भन्ने भएकोमा विपक्ष खड्ग बहादुरलाई म्याद काटी झिकाउँदा निजका घर दैलामा म्याद टाँस भएकोमा खड्गबहादुर हाजिर नभई म्याद गुजारी बसेको र प्रेमबहादुरले विपक्षी मोहीबाट बाली भराई पाउँने ठहर्छ भन्ने भ.पु.जि.अ.का मिति ०३२।३।३९ को फैसला पेश भएको देखिएको साथै विपक्षीले श्री भ.पु.जि.अ.मा मिति २०२३।७।३ मा दिएको प्रतिउत्तरपत्रको नक्कलमा ०२१ सालको बाली पद्मबहादुरले तिरेको र नापीमा खड्ग बहादुरको नाउँमा लेखिएको भन्ने देखिएको साथै निवेदक प्रेमबहादुर थापाले निवेदनमादावी भएको भ.पु.जि.गुण्डु गा.पं.वार्ड नं.२ को कि.नं.२०४ को रोपनी ३०–०–० जग्गाको आफ्नो नाममा दर्ता भएको जग्गाधनी दर्ता प्रमाणपूर्जा देखाई नक्कल समेत पेश गरेको मिसिलबाट देखिएको हुँदा विपक्षीले जग्गामा जोत छोड्न नपर्ने कारणहरू भए म्यादमा हाजिर भई जिरह लिनु पर्नेमा सो पनि भए गरेको नदेखिएको र गुण्डु गा.पं.ले निर्णय गर्दा ज.ध.पूर्जा पेश नगरेकोले जग्गा निष्काशन फिर्ता गर्न नमिल्ने भनी निर्णय गरेको मनासिव देखिएन साथै जग्गाधनी निवेदकले आफ्नो नाउँमा दर्ता भएको जग्गाधनी दर्ता प्रमाणपूर्जाको सक्कल देखाई नक्कल पेश गरेको हुँदा भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २८ उपदफा (३) बमोजिम पर्नआएको हुँदा सैनिक सेवाको कारणबाट जोत कमाउन दिएको जग्गा देखिँदा भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २८ को उपदफा (११) बमोजिम भ.पु.जि.गुण्डु गा.पं.वार्ड नं.२ को कि.नं.२०४ को रोपनी ३०–०–० जग्गाको जोताहा खड्गबहादुर खत्रीको नाम कट्टा गरी ज.ध.प्रेमबहादुरको नाममा जोत कायम हुने ठहर्छ भनी मिति ०३९।४।१५ मा भू.सु.शाखा भक्तपुरबाट निर्णय भएको रहेछ ।

३.    उक्त निर्णय विपक्षी शाही नेपाली सैनिक अड्डाले विपक्षी प्रेमबहादुर सैनिकमा बहाल छँदैमा हाल आफैंंले कमाउन सक्ने भई म निवेदकलाई निष्काशन गर्न (३४८) पाउने प्रचलित ऐनले अधिकार दिएको छैन आफूमा नभएको नरहेको अधिकार ग्रहण गरी सैनिक अड्डाले पत्र दिनु गैरकानुनी छ र विपक्षीको नाउँमा मालपोत कार्यालयले फिल्डबुकमा जग्गावाला गुज्री श्री जनकराज उल्लेख छ निजलाई सूचना दिई झिकाई बयान गर्ने मौका दिनुपर्ने दिएको छैन अड्डामा रहेको श्रेस्ताबाट देखिएका दर्तावाला बुझी निर्णय गर्नुपर्नेमा सो अनुरूप गरिएको छैन । तसर्थ प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त विपरीत हुनगएको छ । विपक्षी भूमिसुधार कार्यालयलाई विपक्षी प्रेमबहादुरको पुनरावेदन लिई हेरी फैसला गर्ने अधिकार नै छैन भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २८ को (३) मा स्थानीय पञ्चायतले जग्गा झिक्ने गरी निर्णय गरे मात्र पुनरावेदन सुन्ने व्यवस्था गरेको प्रष्ट छ । यसमा विपक्षी पञ्चयातले जग्गा झिक्ने गरी निर्णय गरेको छैन । तसर्थ विपक्षी भू.सु.शाखा भक्तपुरले फैसला गर्ने नपाउने प्रष्ट हुँदाहुँदै फैसला गरेको अ.बं.३५ नं.ले स्वतः बदरभागी छ भन्ने समेतको रिट निवेदन जिकिर रहेछ ।

४.    विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आए पछि पेश गर्नु भन्ने सिंगलबेञ्चको मिति ०३९।८।१८ को आदेश रहेछ ।

५.    अधिकार प्राप्त स्थानीय पञ्चायतले कानुन बमोजिम के कस्तो निर्णय गरेको छ त्यसको दायित्व यस कार्यालय माथि नपर्ने भएकोले रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत कार्यरथि विभाग प्राउ विनाक शाही नेपाली जंगी अड्डाको लिखितजवाफ रहेछ ।

६.    म सैनिक सेवामा रहेबाट विभिन्न ठाउँमा खटी जान पर्ने र घरमा काम गर्न कोही नसक्ने भएकोले विपक्षीलाई कमाउन दिएको हो हाल म यही बस्न पाउने भएकोले उक्त जग्गा भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २८(१) अनुसार झिकी पाउँ भनी मेरो निवेदन परी कारवाई चली भू.सु.का.भक्तपुरबाट उक्त ऐन अनुसार ०३९।४।१५ गते निर्णय गरी पूर्ववत मेरो जग्गा जोत कायम गरी दिएको हो सैनिक सेवामा बहाल छँदै जग्गा झिक्न नपाउने भन्न मिल्दैन अतः रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने समेतको विपक्षी प्रेमबहादुरको लिखितजवाफ रहेछ ।

७.    ज.ध.प्रेमबहादुर थापाले आफ्नो हकको कि.नं.२०४ को जग्गा शाही सेवामा कार्यरथ भएको कारणले ऐ.गा.पं.वार्ड नं.३ बस्ने खड्गबहादुरालाई कमाउन दिएकोमा हाल आफैंंले जग्गा कमाउन सक्ने भएकोले कानुन बमोजिम गरी दिन हुन भन्ने कार्यरथि विभागको पत्र भएकोबाट र भू.सं.ऐनको दफा २८(३) बमोजिम सैनिक सेवाको कारणबाट जोत कमाउन दिएको देखिँदा ऐनका दफा २८(१) बमोजिम जोताहा खड्गबहादुर खत्रीको जोत कट्टा गरी दिनु भनी यस कार्यालयबाट ०३९।४।१५ मा निर्णय भएको हो भन्ने समेतको भूमिसुधार शाखा भक्तपुरको लिखितजवाफ रहेछ।

८.    विपक्षीको हितमा आघात पुग्ने गरी यस पञ्चायतको बैठकले कुनै निर्णय गरेको छैन जग्गा झिक्न नपाउने गरी विपक्षीकै पक्षमा यस गा.पं.ले निर्णय गरेको समेत विपक्षी चित्त बुझाई गा.पं.को निर्णयलाई सहमति जनाई बसेको व्यक्तिले गा.पं.बैठक समेत उपर आधारहीन कुरा दर्शाई दिएको रिट निवेदन खारेज (३४९) हुनुपर्छ भन्ने समेतको गुण्डु गाउँ पञ्चायत बैठकको तर्फबाट प्रधानपञ्च र गा.पं.सचिवको एउटै लिखितजवाफ रहेछ ।

९.    निवेदकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री चुडामणी राज सिंह मल्लले मोहीबाट जग्गा झिक्ने गरी गा.पं.ले निर्णय गरे भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २८ को उपदफा  (३) ले पुनरावेदन लाग्ने हो तर यसमा जग्गा झिक्ने गरी गा.पं.ले निर्णय गरेको नहुँदा पुनरावेदन लाग्दैन यस्तोमा पुनरावेदन सुनी निर्णय गरेको भू.सु.अ.को निर्णय त्रुटि हुँदा बदरभागी छ भन्ने समेत र विपक्षीतर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्न तुलाधर र विपक्षी कार्यालयतर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डेले पञ्चायतले जग्गा झिक्ने निर्णय गरे उपर पुनरावेदन लाग्ने व्यवस्था गरेको छ भन्ने जग्गा नझिक्ने गरे उपर पुनरावेदन लाग्दैन भन्न मिल्दैन तसर्थ पुनरावेदन हेरी निर्णय गरेको त्रुटि छैन भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्ने भयो ।

१०.    प्रस्तुत विषयमा निवेदकका माग अनुसारको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुनआएको छ ।

११.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा ०१७ सालदेखि सैनिक सेवामा प्रवेश गरेको कारण जग्गा जोत कमाउन नसकी खड्गबहादुरलाई कमाउन दिएको अब सो जग्गा कमाउन सक्ने भएकोले भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २८(१) अनुसार जग्गा झिक्न पाउँ भन्ने निवेदन परेकोमा जग्गाको प्रमाण पूर्जा र मोहीलाई गराएको कबुलीयत पेश गर्ने नसकेको कारणबाट सो जग्गा निष्काशन (फिर्ता) गर्न नमिल्ने भनी गाउँ पञ्चायत बैठकबाट ०३७।४।१३ मा निर्णय गरे उपर प्रत्यर्थी भूमिसुधार शाखा भक्तपुरले पुनरावेदन हेरी ०३९।४।१५ मा निर्णय गरेको देखिन्छ ।

१२.   भूमिसुधार ऐन, २०२१ को दफा २८ को उपदफा (३) मा उपदफा (१) बमोजिम स्थानीय पञ्चायतले जग्गा झिक्न पाउने गरी आदेश गरेमा सो आदेशमा चित्त नबुझ्ने व्यक्तिले ३५ दिन भित्र तोकिएको अधिकारी समक्ष पुनरावेदन गर्नसक्ने छ भन्ने लेखिएको छ । यसबाट स्थानीय पञ्चायतले जग्गा झिक्न पाउने गरी आदेश गरेकोमा सो मा चित्त नबुझ्ने व्यक्तिले तोकिएको अधिकारी समक्ष पुनरावेदन गर्नसक्ने व्यवस्था नगरेको पाइन्छ । उक्त ऐनले स्थानीय पञ्चायतले गरेको निर्णयमा पुनरावेदन लाग्ने भन्ने सामान्य व्यवस्था गरेको नभई जग्गा झिक्न पाउने गरी आदेश गरेकोमा मात्र पुनरावेदन लाग्ने व्यवस्था गरेको देखिन्छ । यसरी ऐनले एउटा निश्चित पूर्वावस्थाको उल्लेख गरी पुनरावेदन लाग्ने व्यवस्था गरेको छ भने सो पूर्वावस्थाको विद्यमानता नभई पुनरावेदन लाग्छ भन्ने मिल्ने देखिँदैन । प्रस्तुत विषयमा गुण्डु गाउँ पञ्चायतले जग्गा झिक्न पाउने गरी निर्णय गरेको पाइँदैन । यस्तो अवस्थामा ऐनले निर्धारित गरेको पूर्वावस्थाको अभावमा प्रत्यर्थी गाउँ पञ्चायत बैठकबाट जग्गा निष्काशन फिर्ता गर्न नमिल्ने भनी गरेको निर्णय उपरको पुनरावेदन लिई प्रत्यर्थी भू.सु.शाखा भक्तपुरले जोताहाको नाम कट्टा गरी जग्गाधनीका नाममा जोत कायम (३५०) गर्ने गरी गरेको मिति ०३९।४।१५ को निर्णयमा उक्त कानुनको प्रत्यक्ष त्रुटि गरी अनधिकृत निर्णय गरेको भन्नुपर्ने हुनआउँछ ।

१३.   अतः उपर्युक्त उल्लेख भएअनुसार प्रत्यर्थी भूमिसुधार शाखा भक्तपुरले गरेको मिति ०३९।५।१५ को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

इतिसम्वत् २०४० साल कार्तिक २१ गते रोज २ शुभम् ।