निर्णय नं. १७८७ - जग्गा खिचोला मेटाई घर उठाई चलन चलाई पाउँ

निर्णय नं. १७८७    ने.का.प. २०४० अङ्क १०

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोकप्रताप राणा

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

सम्वत् २०३९ सालको दे.पु.नं. ५४२

फैसला भएको मिति : २०४०।१०।१५।१ मा

पुनरावेदक/वादी : जिल्ला मोरङ विराटनगर नगरपञ्चायत वार्ड नं.९ पदमबहादुर मल्ल मरी     मु.स.गर्ने ऐ.को एकाघरको छोरा विजय पद्मम मल्ल

विरूद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : ऐ.ऐ बस्ने पुष्पराज तुलाधर समेत

मुद्दा : जग्गा खिचोला मेटाई घर उठाई चलन चलाई पाउँ

(१)                अधिकारै नभएकाबाट गराई लिएको लिखतबाट प्रतिवादीहरूको विवादको कित्ता जग्गामा हकै नपुग्ने ।

(प्रकरण नं. १२)

फैसला

न्या.त्रिलोकप्रताप राणा

१.     पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत डिभिजनबेञ्चको २०३८।३।३१ को फैसला उपर मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर यसप्रकार रहेछ ।

२.    विराटनगर न.पं.वार्ड नं.९ को सा.कि.नं.३७८ को जग्गा मध्ये पूर्व दक्षिण ०–०–७½ जग्गा विपक्षी लोग्ने स्वास्नीले २०३३।१।२० गते खिचोला गरी घर बनाउन खाँवा खुट्टा गाड्न थाल्दा सोधनी गर्दा यो जग्गा मेरी श्रीमतीका नाउँमा डोमी मलाहाबाट खरीद गरी लिएको हुँदा घर बनाउँछु भनी जवाफ दिएकोले घर बनाउन रोक्का राखी पाउँ भनी ०३३।१।२७ मा निवेदन दिँदा नमानी घर बनाई बस्नुभएको र डोमी मलाहा समेत सो कि.नं.३७८ को जग्गा मध्ये ०–२–१½ खिचोला गर्दा मुद्दा परी २०२५।८।२० र २०२९।३।५ का अन्तिम फैसलाले जिती चलनतर्फ उजूर गर्दा कोशी अञ्चल अदालतका २०२२।१२।१० का अन्तिम फैसलाले मेरो हकभोग भएको उक्त जग्गामा खिचोला गरेकाले खिचोला मेटाई घर उठाई बस्न चलन चलाई पाउँ भने समेत फिरादपत्र।

३.    वादी दावीको कि.नं.३७८ को ०–२–४ जग्गामा वादीको भाइ बमबहादुरले मेरा दाता डोमीको आमा दुखनी समेत उपर दिएको घर उठाई जग्गा खाली गराई पाउँ भन्ने मुद्दामा २०२६।१०।१५।४ मा श्री सर्वोच्च अदालतबाट समेत प्रतिवादीहरूले अघि देखि नै सो घर जग्गामा बसी आएको हुँदा सो घर जग्गामा वादीले प्रतिवादीलाई बस्न दिएको ठहर्दैन भनी वसेवास कायम गराई फैसला भएको बसोवास कायम गराई पाउने भनी विराटनगर न.पं.मा कारवाही चली उक्त फैसला बमोजिम बसोवास गर्न पाउने ठहर्छ भनी ०२६।८।९ मा सूचना पाई बसोवास गरी आएको घर जग्गा हो । २०२८ सालमा दुखनी परलोक भई छोरा डोमीको हक भएकोले निजबाट रु.२२,०००। मा मिति २०३२।१२।१४।७ मा छोडपत्र बिक्रीनामा गरी लिई श्रीमाया तुलाधरका नाउँमा दर्ता कायम हुनआएको हुँदा मरमत गरी टिनको छानो हाली बसी आएको हो । वादी बमोजिम खिचोला गरेको होइन भन्ने समेत प्रतिवादीहरूको संयुक्त प्रतिउत्तरपत्र ।

४.    बसोवास कायम गर्ने गरी स.अ.बाट २०२६।१०।१५ मा भएको फैसलाबाट घर बनाएको जग्गा प्रतिवादीको दाता डोमीको आमा दुखनीको नभई दर्ता नै अनिश्चित भएको भनी दर्ता बदरतर्फ निर्णय नभएको सो कि.नं.३७८ को जग्गा वादीको कायम भई २०३२।१२।१० मा अन्तिम फैसला भएको र अधिकारै नभएको डोमीबाट प्रतिवादीले छोडपत्र राजीनामा गरी लिएको सो लिखित भनी पास नभएकोबाट समेत वादीको जग्गामा प्रतिवादीले घर बनाई खिचोला गरेको देखिँदा घर उठाई चलनसमेत वादीले पाउने भन्नेसमेत मोरङ जिल्ला अदालतको २०३४।३।६।११ को फैसला ।

५.    उक्त फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत प्रतिवादीहरूको पुनरावेदनपत्र ।

६.    श्री सर्वोच्च अदालतबाट समेत प्रतिवादीको दाता डोमीको आमा दुखनीले घर बनाई बसे भोगेको देखिएकोमा घर समेत चलन चलाई दिएको शुरूको फैसला मिलेको नदेखिँदा अ.बं.२०२ नं.बमोजिम विपक्षी झिकाउनु भन्ने समेत कोशी अञ्चल अदालतको आदेश ।

७.    वादी दावीको कि.नं.३७८ मध्येको ०–०–७½ जग्गा र त्यसमा बनेको घर समेत वादीको हुन्छ भन्न नमिल्ने भएकोले वादी दावी झुठ्ठा ठहर्छ । प्रतिवादीको दावा डोमीको आमा दुखनीको हक भई बसेको घर जग्गा हाल वादीले चलन समेत पाउने ठहराएको । शुरू इन्साफ उल्टी हुने ठहर्छ भन्ने समेत कोशी अञ्चल अदालतको ०३५।४।३१ को फैसला ।

८.    उक्त फैसला त्रुटिपूर्ण भएकोले पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भन्ने वादीको निवेदन परेकोमा घर बिक्री गर्ने दाता डोमी मलाहालाई प्रतिवादी नबनाएको भए पनि अ.बं.१३९ नं.बमोजिम बुझ्नुपर्नेमा नबुझी प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त विपरीत गरेको कोशी अञ्चल अदालतको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेत पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३६।१०।२५ को आदेश ।

९.    यही कि.नं.३७८ को जग्गा समेत सम्बन्धमा यिनै वादीका भाइ बमबहादुरले दर्ता बदर खिचोला घर उठाई समेत मुद्दा इन्द्रमाया मडार्नी समेत उपर दिएकोमा प्रतिवादीलाई बस्न दिएको ठहर्दैन पनि सर्वोच्च अदालतबाट २०२६।१०।१५ मा फैसला भएकोबाट समेत उक्त जग्गामा प्रतिवादीले घर बनाई बसी आएको देखिँदा कोशी अञ्चल अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत डिभिजनबेञ्चको मिति २०३८।३।३१ को फैसला ।

१०.    श्री सर्वोच्च अदालतबाट २०२६।१०।१५ मा फैसला हुँदा बसोवाससम्म प्रतिवादीको ठहरेको हो । जग्गामा मेरो हक छँदैछ । यस्तो अवस्थामा अधिकारै नभएको व्यक्तिबाट राजीनामा गराई लिएको आधारमा जग्गा नै प्रतिवादीको ठहराएको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको उक्त फैसलामा सार्वजनिक महत्त्वको विषयमा प्रत्यक्ष गम्भीर कानुनी त्रुटि विद्यमान भएकोले न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३(५)(ख) बमोजिम पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी वादीको निवेदन परेकोमा कि.नं.३७८ को जग्गा मध्ये प्रमाणको मिसिलबाट घर बनाई बसेको देखिएको अरू जग्गामा पहिले नै घर नबनेको जग्गामा हाल बनेको घरमा वादीको दावी नपुग्ने गर्दा घर बनाउनेको ४ नं. विपरीत हुँदा पु.क्षे.अ.को उक्त फैसला उपर पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको २०३८।१२।११ को आदेश ।

११.    प्रस्तुत मुद्दामा पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव वा बेमनासिव के रहेछ ? सो कुराको निर्णय दिनुपरेको छ ।

१२.   यसमा निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसै विवादको कि.नं.३७८ को जग्गाको सम्बन्धमा दुखिनी मडानी समेतले प्रतिवादीको दर्ता बदर गरी हाम्रो नाउँमा दर्ता गरिपाउँ भनी यस मुद्दाका वादी पद्मबहादुर उपर समेत नालिस दिएकोमा वादीको दावी पुग्न नसक्ने ठहरी मोरङ विराटनगर अपीलबाट २०१४।६।७ मा फैसला भएको कुरा वादी बमबहादुर मल्ल र प्रतिवादी सिवन केवट समेत भएको कोशी अञ्चल अदालतबाट मिति २०२६।३।५ मा फैसला भएको घर उठाई जग्गा खाली गराई पाउँ भन्ने मुद्दामा पेश भएको मिसिल सामेल रहेको कागजबाट देखिन्न । उक्त २०१४।६।७ को मोरङ विराटनगर अपीलको निर्णय अन्यथा भएको छ भनी प्रतिवादी पुष्पराज तुलाधर समेतले देखाउन सक्नुभएको पाइन्न । २०२६।१०।१५ को सर्वोच्च अदालत मुकाम विराटनगरको फैसलाले पनि विवादको कित्ता जग्गामा वादीको दावी पुग्न नसक्ने गरी ठहर गरेको समेत देखिन्न । घरमा वादीले प्रतिवादीलाई बस्न दिएको ठहर्दैन भन्ने अञ्चल अदालतले गरेको इन्साफ मनासिव ठहराई घरमा सम्म उक्त २०२६।१०।१५ को फैसलामा बोलेको पाइन्छ । दुखनी मलाहाको छोरा डोमी मलाहाबाट गराई लिएको प्रतिवादीबाट प्रेषित २०३२।१२।१४ को छोडपत्र बिक्रीनामा हेर्दा उक्त छोडपत्र बिक्रीनामा पास समेत भएको पाइन्न । विवादको कित्ता जग्गा प्रतिवादीको दाता डोमी मलाहा तथा निजको आमा दुखनी मलाहाका नाउँमा समेत दर्ता तिरान भएको र माथि उल्लिखित मोरङ विराटनगर अपीलको ०१४।६।७ को फैसलाले हक कायम नै गरेको देखिन्न । यस्तो अवस्थामा हक छाडी दिन अधिकारै नभएको डोमी मलाहाबाट गराई लिएको २०३२।१२।१५ को लिखतबाट प्रतिवादीहरूको विवादको कित्ता जग्गामा हकै नपुग्ने हुँदा वादी दावी बमोजिम वादीको जग्गामा प्रतिवादीले घर बनाई खिचोला गरेको देखिँदा घर उठाई चलन समेत वादीले पाउने ठहराएको मोरङ जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । वादी दावी झुठ्ठा ठहराएको कोशी अञ्चल अदालतको इन्साफ सदर गरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णय उल्टी भई दुवै फैसलाहरू बदर हुने ठहर्छ । अरू तपसील बमोजिम गर्नु ।

तपसील

वादी पद्मबहादुर मल्लको मु.स.गर्ने विजय पद्म मल्लके माथि लेखिएबमोजिम वादी दावी पुग्ने ठहरी फैसला भएकोले निजले शुरूमा फिराद गर्दा राखेको कोर्टफी रु.२२८। प्रतिवादीले पुनरावेदन गर्दा को.अं.अ.मा ०३४।७।१४ मा धरौट राखेको देखिँदा सोही रकमबाट र पुनरावेदन गर्दा पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा राखेको कोर्टफी रु.३४।२० र सर्वोच्च अदालतमा राखेको कोर्टफी रु.३४।२० समेत प्रतिवादीबाट भराई पाउने हुँदा भराई पाउँ भनी प्रतिवादीको यसै सरहदको जेथा देखाई ऐनका म्यादभित्र दर्खास्त दिन आएमा दस्तूर केही नलिई भराई दिनु भनी मोरङ जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु...............................................................................................................................१

वादी मु.स.गर्ने विजय पद्म मल्लके कोशी अञ्चल अदालतका २०३५।४।३१ को फैसलाले निजबाट प्रतिवादीलाई कोर्टफी रु.३४।२० भराउने गरेको र  धरौट रहेको कोर्टफी रु.२२८। प्रतिवादीलाई फिर्ता दिने गरेकोमा हाल सो गर्नु नपर्ने हुँदा उक्त लगत कट्टा गरी दिनु भनी ऐ.मा ऐ.ऐ ................................................................................................................................................................२

वादी मु.स.गर्ने विजय पद्ममल्लके वादीको जग्गामा प्रतिवादीले खिचोला गरी घर बनाएको ठहरेकोले मोल रु.४,९५०। पर्ने दुईवटा घर उठाई चलन चलाई पाउँ भनी ऐनका म्यादभित्र दर्खास्त दिएमा विगोको सयकडा २।५० का दरले दस्तूर लिई चलनलाई दिने र घर उठाउने तर्फ घर बनाउनेको ४ नं.अनुरूप गर्नु भनी ऐका ऐ.ऐ ...............................................................................................................................३

सरोकारवालाले नक्कल मागे कानुनबमोजिम गरी दिनु........................................................................................................४

मिसिल नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु..........................................................................................................................५

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

इतिसम्वत् २०४० साल माघ १५ गते रोज १ शुभम् ।

 

