निर्णय नं. १८१८ - दर्ता बदर गरी हक कायम गरिपाउँ

निर्णय नं. १८१८     ने.का.प. २०४० अङ्क ११

 

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह

सम्वत् २०३९ सालको दे.फु.नं. ५२२

फैसला भएको मिति : २०४०।१०।१५।१ मा

पुनरावेदिका/वादी : ल.पु.जि.ल.पु.न.पं.जावलाखेल बस्ने फणिन्द्रनाथको छोरी तारादेवी शर्मा

विरूद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : शंकरप्रसादको जेठी धर्मपत्नी बर्दिया जि.मनाउ गा.पं. बस्ने इन्दिरादेवी       उपाध्यायसमेत

मुद्दा : दर्ता बदर गरी हक कायम गरिपाउँ

(१)                नापी दर्ता गराएकोमा २ वर्ष नाघी दर्ता गरेकोले फिराद दावी खारेज हुने ठहराई गरेको निर्णय मिलेको नदेखिने ।

(प्रकरण नं. १७)

पुनरावेदीका वादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री होराप्रसाद जोशी

विपक्षी प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद पन्त

उल्लिखित मुद्दा : निवेदक दुमौंदबहादुर निरौला विपक्षी बलबहादुर निरौला क्षेत्री समेत भएको ३६      सालको दे.फु.नं. ३६ को जग्गा दर्ता बदर खिचोला मुद्दामा ०३७।१०।१।४ मा सिद्धान्त     प्रतिपादित ।

फैसला

न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

१.     सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ उपर पुनरावेदनको अनुमति प्राप्त भई पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य निम्न प्रकार रहेछ ।

२.    लतादेवीबाट रु.८,९९५। मा बर्दिया गोलागौरी मौजाको मोठबन्दी भित्रको ३० बिगहा जग्गा पास गरी मेरा नाउँमा दर्ता भई ७ नं.फाराम समेत भरी ०२१।२३ सालमा नापी हुँदा मनाउ गा.पं.वडा नं.१ को कि.नं.४६, ४७, ४८, ५३, ५६, ६१, ६२, ६३, २० र २१६ बाट स्व.शंकरप्रसाद प्रभादेवी करूणादेवीलाला थारूको नाउँमा र केही ऐलानी जनाई नापी भए गरेकोले म्यादभित्रै भू.प्र.का.मा जग्गा दर्ता गरी ज.ध.द.प्र.पू.पाउँ भनी उजूर गरेकोमा हक बेहक छुट्याई ल्याएका बखत ठहर बमोजिम हुने गरी ०३०।२।३ मा भू.प्र.का.ले पर्चा खडा गरी दिएको मैले खरीद गरी लिई मेरा नाउँमा दर्ता गरी भोग गरी आएको शंकरप्रसाद प्रभादेवी करूणादेवी, लाला थारूका नाउँबाट ऐलानी नापी दर्ता रहेको भएको बदर वातिल गरी सो जग्गा मेरो हक कायम गरी मेरो नाउँमा दर्ता समेत गरिपाउँ भन्ने समेत तारादेवीको फिराद ।

३.    फिरादमा उल्लिखित जग्गा बिक्री गरी हक छाडी रजिष्ट्रेशन पारित समेत गरी दिएकोबाट वादीले सो जग्गा आफ्नो नाउँमा दर्ता गराई भोगचलन गरी आउनुभएको हाल नापीबाट नापी हुन आएर शंकरप्रसादका नाउँमा दर्ता गरी दिएको सो दर्ता मैले गरे गराएको होइन । अघि बिक्री गर्दा अविवाहिता मेरो छोरी करूणादेवी र दिदी इन्दिरादेवीको छोरी प्रभादेवीको नाम दर्ता भई शंकरप्रसादको हुँदा उहाँले बिक्री व्यवहार गर्नुभएको हो छोरीहरूको विवाह भइसकेकोले छोरीहरूको हकदैया लाग्ने होइन वादी दावीमा उल्लिखित जग्गा तिरोभरो भोगचलन गरेको छैन सो जग्गा वादीको नाउँमा दर्ता भएमा मञ्जूर छ भन्ने सावित्रीदेवी उपाध्यायको प्रतिउत्तर ।

४.    फिरादीले ५ जना उपर दायर गर्नुभएको फिराद अ.बं.७२ नं.प्रतिकूल छ कति कारणले भने ५ जनाका नाउँमा दर्ता कायम भएपछि एउटै फिरादबाट कारवाही गर्न नमिल्ने अ.बं.७२ नं.ले फिराद लाग्न नसक्ने साविक जग्गा ३० बिगहा हाल नापीमा २० बिगहा जति ठहर हुन आएको छ भन्ने उल्लेख छ । अन्दाजकै भरमा लेखेको सिद्ध छ । साविक जग्गा के कति होला कति कायम भयो साविक हाल ४ किल्लाको हो कहिले नापी भयो कुन प्रतिवादीको नाउँ कायम छ कहिले उजूर पर्‍यो नखोलिएको अधुरो फिरादबाट इन्साफ गर्न नमिल्ने खारेज हुने उल्लेखित कित्ता मध्ये २१६ कित्ता नै म समेतको नाउँमा नभएको दावी कित्ताफोड गर्ने हो भने १६–९–० कायम छ र २० बिगहा मात्र हुँदा अं.दावी गरेको वादीको नाउँमा ३ बिगहा जग्गा राखी आयस्ता खाएका छौं भन्ने इन्दिरा समेतको भू.सु.नियम १८ को म्यादभित्र जग्गावालाको हैसियतले ७ नं.फाँटवारी दाखिल गरी २८ बिगहा मात्र राखी अरू छाड्नेमा लगत दिएको त्यसमा कारवाही गरी २८ बिगहा इन्द्राको कायम गरी अरू जग्गा बिक्री वितरणमा अन्य जिम्मा गएको छ । त्यस्तो जग्गा दर्ता बदर हुन नसक्ने ७ नं.फाँटवारी अ.बं.८६ नं.बमोजिम उजूर गरी बदर गराउन नसकेकोले मेरो भोग ठहर्ने हुँदा दावी खारेज गरिपाउँ भन्ने इन्द्रदेवी, लाला थारू समेतको प्रतिउत्तर ।

५.    प्र.करूणादेवी, प्रभादेवी प्रतिउत्तर नफिराई म्याद गुजारी बसेको ।

६.    वादी दावीको जग्गाहरू प्रभाकुमारी, शंकरप्रसाद र लालाथारू करूणादेवी र इन्दिरादेवीको नाउँमा दर्ता भएको देखियो । लतादेवीबाट वादीले ३० बिगहा खरीद गरी लिएको र सो जग्गा वादीका नाउँमा दर्ता नामसारी गर्न मञ्जूर छ भनी सावित्रीदेवीले प्रतिउत्तर दिएको मेरो हकको जग्गा अरूको नाउँमा नापी भएछ मेरो नाउँमा दर्ता गरिपाउँ भनी वादीको म्यादभित्र निवेदन परेको र दावीको कित्ताहरू साविक २८२ नं.मा भिडेको भन्ने भू.प्र.का.बाट आएको मिसिलबाट देखिन आएको । इन्दिराले दिएको ७ नं.फाँटवारीमा दावीका कित्ताहरू परेको नदेखिएकोले लाला थारूको साविकको भए तापनि कुन कित्ताबाट हालको कित्तामा हक हुनआएको खुलाउन नसकेको हुँदा लाला थारूको साविकको जग्गा देखिन आएन प्रभा र करूणाको नाउँमा दर्ता भएको कित्ताको हकमा पनि म्यादै गुजारी बसेकोले दावीको जग्गा वादीको हकको हुँदा दर्ता बदर गरी वादीको नाउँमा दर्ता गरी दिने भन्ने समेत बर्दिया जि.अ.को फैसला ।

७.    मौकामा उपस्थित भई म लाला थारूको नापजाँच गराए वादीले झगडा जनाउन नसकेको मेरो यो जग्गा वितरणमा प्राप्त गरेको नभई साविक पुरानो जग्गा हो भन्ने श्रेस्ताबाट देखिन्छ । मेरो जग्गा कता गयो लेख्न नसकेको हुँदा दर्ता बदर गर्ने गरेको फैसला बदर गरी दर्ता कायम राखी पाउँ भन्ने समेत इन्दिरादेवीका पुनरावेदन ।

८.    तेरो मेरोमा हक बेहक निराकरण गर्नपर्ने विषयमा भू.प्र.का.बाट कानुनले केही निर्णय गर्न नमिल्ने भएकोले सो कुरा कानुन विरूद्ध निर्णय भएको र विभिन्न प्रतिवादीहरूले विभिन्न जग्गा दर्ता गराई भोगचलन गरेको भनी दावी भएको हुँदा अ.बं.७२ नं. ले निर्णय समेत केही नगरी किनारा भएको देखिन आएकोले शुरू जि.अ.को फैसला बदर हुन्छ । कानुनले बुझ्नुपर्ने बुझी कारवाही किनारा गर्नु भनी सु.प.क्षे.अ.बाट भएको फैसला ।

९.    मनाउ गा.पं.वडा नं.१ क.को कि.नं.११६ को ज.बि. ०–२–० बिक्री वितरणमा प्राप्त गरी भोगचलन दर्ता प्रमाणपूर्जा समेत प्राप्त गरिसकेको छु मेरै हक कायम गरिपाउँ भन्ने समेत मुल गुल थारूको बयान ।

१०.    मनाउ गा.पं.वडा नं.१ क.को कि.नं.६२ को ज.बि.०–२–० मेरो दाजु चाचु थारूले प्राप्त गरी आजसम्म भोगचलन गरी तिरोभरो गरी आएको छु जग्गा मेरो हक कायम गरिपाउँ भन्ने समेत चचु थारूको मु.स.गर्ने फुर्पत थारूको बयान ।

११.    मनाउ गा.पं.वडा नं.१ यो कि.नं.५३ मध्ये ज.बि. ४–०–० जग्गा भू.सु.का.बाट बिक्री वितरणमा प्राप्त गरी जोती कमाई आएको छु जग्गा मेरो हक कायम गरिपाउँ भन्ने समेत कालीराम थारूको बयान ।

१२.   ०२१।२२ सालमा नापी दर्ता गराएकोमा सोही मौका मितिकै बिक्री गरेको मान्नुपर्ने हुनआउँछ । भू.प्र.का.ले सुनाएको ३५ दिनभित्र नालेश लाग्ने कानुनी व्यवस्था कुनै देखिँदैन । नालेश गर्ने हदम्याद सम्बन्धी ऐन कानुन हेरिएमा एकाको जग्गा अर्काले नापी दर्ता गराएकोमा उजूर गर्ने म्याद तत्कालिन जग्गा मिच्नेको १८ नं.ले २ वर्ष कायम भएको देखिन आयो उक्त ऐनको म्यादभित्र दर्ता बदर सम्बन्धमा अदालतमा उजूर गर्नुपर्नेमा ०३०।३।३ मा मात्र फिराद दायर गरेकोले दावी खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत बर्दिया जि.अ.को फैसला ।

१३.   उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत तारादेवी शर्माको पुनरावेदन ।

१४.   जग्गा मिच्नेको १८ नं.ले एकाको हकको जग्गा अर्कोले दर्ता गराएकोमा २ वर्ष भित्र नालिस गर्नुपर्ने व्यवस्था गरेको र संपाति गोसाईको मु.स.गर्ने नमिन्द्रनाथ गोसाई विपक्षी श्यामलाल थारू भएको जग्गा खिचोला मुद्दामा सिद्धान्त समेत प्रतिपादित भएकोले जग्गा नाप जाँच ऐनको व्यवस्था लागू हुने अवस्थै छैन । ०२१।२२ सालमा नापी दर्ता गरेकोमा दर्ता बदर गरी हक कायम गरिपाउँ भन्ने ०३०।३।३ मा २ वर्ष नाघी फिराद दायर भएको देखिनाले दावी खारेज हुने ठहर्‍याएको शुरूको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत सु.प.क्षे.अ.को फैसला ।

१५.   उक्त फैसलामा चित्त बुझेन पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी तारादेवी शर्माको निवेदन परेकोमा यसमा यस्तै प्रश्न समावेश भएको निवेदक दुर्गेन्द्रबहादुर निरौला क्षेत्री विरूद्ध बलबहादुर निरौला क्षेत्री समेत भएको ०३६ सालको दे.पु.नं. ३६ को जग्गा दर्ता बदर खिचोला मुद्दामा निवेदकले पूर्जा पाएको ०२७।१।३० बाट ज.ना.जाँ.ऐन, ०१९ का दफा ८(१) को म्याद ४५ दिनभित्रै दिएको उजूरीमा हक बेहक तेरो मेरो देखिन आएकोले अदालतबाट हक प्राप्त गरी अन्तिम निर्णय बमोजिम हुने भनी ०२७।११।१६ मा भू.प्र.का.मोरङबाट सुनाए अनुसार ०२७।१२।५ मा दायर गरेको प्रस्तुत फिरादलाई म्याद नाघी दायर भएको भन्ने मिल्ने नदेखिएकोले फिराद दावी खारेज गर्ने गरेको निर्णय मिलेको देखिएन भन्ने समेत सिद्धान्त फु.बे.बाट प्रतिपादित भएको पाइन्छ । भू.प्र.का.बाट ०३०।२।३ पर्चा खडा गरी दिएकोले भन्दै ०३०।३।३ मा जि.अ.मा दायर गरेको प्रस्तुत मुद्दाको फिरादलाई २ वर्ष नाघी दायर भएको देखिनाले फिराद खारेज हुने ठहराएको इन्साफ सदर गर्ने गरेको सु.प.क्षे.अ.को निर्णय उपरोक्त फु.बे.ले प्रतिपादित गरेको सिद्धान्त विपरीत भई सार्वजनिक महत्त्वको विषयमा प्रत्यक्षतः गम्भीर कानुनी त्रुटि समेत देखिँदा न्या.प्र.सु.ऐन, २०३१ को दफा १३(१)(ख) अनुसार पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेत स.अ.डिभिजनबेञ्चको ०३८।९।८ को आदेश रहेछ ।

१६.    पुनरावेदक वादीतर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री होराप्रसाद जोशीले र विपक्षी इन्दिरादेवी तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद पन्तले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो मुख्यतः सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको निर्णय मिलेको छ छैन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुनआएको छ ।

१७.   यसमा म्यादभित्रै भू.प्र.का.बर्दियामा जग्गा दर्ता गरी जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जा पाउँ भनी उजूर गरिएकोमा कारवाही चली आफ्नो हक बेहक छुट्याई ल्याएका बखत ठहरे बमोजिम हुने गरी ०३०।२।३ मा भू.प्र.का.ले पर्चा खडा गरेकोले मेरा नाउँमा दर्ता भोग गरी आएको शंकरप्रसाद समेतका नाउँबाट नापी दर्ता रहेको बदर गरी सो जग्गा मेरा नाउँमा दर्ता समेत गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको मिति ०३०।३।३ मा यी पुनरावेदिकाको फिराद दावी भएकोमा यस्तै प्रश्न समावेश भएको निवेदक दुर्गेन्द्रबहादुर निरौला र विपक्षी बलबहादुर निरौला क्षेत्री समेत भएको सम्वत् ०३६ सालको दे.फु.नं. ३६ को जग्गा दर्ता बदर खिचोला मुद्दामा निवेदकले पूर्जा पाएको मिति ०२७।१।३० को मितिबाट जग्गा नाप जाँच ऐन, ०१९ को दफा ८ को उपदफा (१) को म्याद ४५ दिनभित्रै दिएको उजूरीमा हक बेहक तेरो मेरो देखिन आएकोले अदालतबाट हक प्राप्त गरी अन्तिम निर्णय भएबमोजिम हुने भनी ०२७।११।१६ मा भू.प्र.कामोरङबाट सुनाए अनुसार ०२७।१२।५।५ मा दायर गरेको प्रस्तुत फिरादलाई म्याद नाघी दायर भएको भन्न मिल्ने नदेखिएकोले फिराद दावी खारेज गर्ने गरेको निर्णय मिलेको देखिएन भन्नेसमेत भई फुलबेञ्चबाट मिति ०३७।१०।११।४ मा सिद्धान्त प्रतिपादित भएको पाइन्छ । उक्त प्रतिपादित सिद्धान्त अनुसार विवादास्पद जग्गा दर्ता गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भनी यी पुनरावेदक वादीको जग्गा नाप जाँच (संशोधन) ऐन, ०१९ को दफा ८ को उपदफा (१) को म्यादभित्रै परेको उजूरीमा हक बेहक छुट्याई ल्याएका बखत ठहरे बमोजिम हुने गरी भूमिप्रशासन कार्यालय बर्दियाबाट मिति ०३०।२।३ मा पर्चा खडा गरी दिएको आधारमा ०३०।३।३ मा जिल्ला अदालतमा दायर गरेको प्रस्तुत मुद्दामा ०२१।२२ सालमा प्रतिवादीले नापी दर्ता गराएकोमा वादीको फिराद २ वर्ष नाघी दर्ता गरेकोले फिराद दावी खारेज हुने ठहराई गरेको सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णय मिलेको देखिन्न । पुनरावेदन जिकिर अनुसार बदर हुने ठहर्छ । पुनः निर्णय गर्नु भनी पक्ष विपक्षलाई तारेख तोकी मिसिल समेत बर्दिया जिल्ला अदालतमा पठाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.पृथ्वीबहादुर सिंह

 

इतिसम्वत् २०४० साल माघ १५ गते रोज १ शुभम् ।

 

