निर्णय नं. १८२० - उत्प्रेषण
निर्णय नं. १८२० ने.का.प. २०४० अङ्क ११
डिभिजनबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
सम्वत् २०३९ सालको रि.नं. ११८८
आदेश भएको मिति : २०४०।१०।२७।६ मा
निवेदक : जि.सप्तरी वारिया गा.पं.वडा नं.४ बस्ने दुर्गाप्रसाद वैश्य
विरूद्ध
विपक्षी : ऐ.वडा नं.३ बस्ने भागवत सिंह मौंरसमेत
विषय : उत्प्रेषण
(१) भू.सं.नियमहरू, २०२१ को नियम ६ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशमा कुनै व्यक्तिको नियम ३ बमोजिम लगत लिन छुट हुन गई अनुसूची २ बमोजिमको ढाँचामा तयार भएको लगत प्रकाशनमा नाम तथा जग्गा छुट हुनगएको देखिएमा पुनः लगत लिई सो छुट लगत प्रकाशित गर्नसक्नेछ भन्ने उल्लेख भएको पाइने ।
(प्रकरण नं. ८)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दास
विपक्षीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवाली र विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री वलिराम कुमार
आदेश
न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
१. नेपालको संविधानको धारा ७१ बमोजिम उत्प्रेषण वा अन्य आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउँ भनी ०३९।९।२० मा रिट निवेदन पर्नआएको रहेछ ।
२. संक्षिप्त तथ्य तथा निवेदन जिकिर : मेरो नाउँ दर्ताको जि.सप्तरी वोरीया गा.पं.वडा नं.३ कि.नं.ज.बि.अ.१६ को ९१०।११ आफैंं जोत भोग गरी आएको जग्गामा मिलेमतोबाट २ नं.अनुसूची प्रकाशन गराएकोले भू.सु.का.मा उजूर दिँदा विपक्षी भागवत सिंको नाउँमा मोहियानी कायम हुने ठहराएकोमा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर भई पुनः निर्णय गर्न पठाएकोमा प्रतिरक्षीलाई मोही कायम हुने ठहर्याई २०३९।६।६ मा भू.सु.अ.ले निर्णय गरेको रहेछ ।
३. १ नं.लगत भर्न छुट भएकोले लगत प्रकाशित गराएको दावी लिनुभएको छ । मोही स्थापित गराउन छुट भएका उचित र वैध कारणका विद्यमानतामा छुट लगत प्रकाशन गराउने ऐन र नियममा थप गरिएको ऐनको दफा २५(१) नियमावलीको ३(२) ६.७.९.(२) समेतको प्रतिबन्धात्मक वाक्यांश समेतको प्रत्यक्षतः त्रुटि गरी निर्णय भए गरेको छ । विषयगत रूपबाट कारण, बाध्यता अवस्था वा प्रमाण नै नदेखाई मोही कायम हुने ठहर्याएको अ.बं.१८४, १८५ र १८९ नं.तथा प्रमाण ऐनको दफा ५४ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांश अन्तर्गत बदरभागी छ । मेरो परोक्ष र प्रतिरक्षी र निजको नाम गिता र नोकर चाकरबाट गराइएको सरजमीनले मान्यता पाउने होइन मोही नै नभएको जग्गामा कानुन विपरीत मोही कायम गरिएको हुँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषण लगायत जुन चाहिने आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन जिकिर रहेछ।
४. यसमा के कसो भएको हो ? सम्बन्धित विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि नियमबमोजिम गर्नुभन्ने समेत यस अदालत सिंगलबेञ्चको २०३९।९।२३ को आदेश रहेछ ।
५. मोहीले मोही स्थापित गराउन छुट भएको छुट मोही लगत लिन सक्ने कानुनी व्यवस्था अनुरूप १ नं.लगत भरी २ नं.अनुसूची प्रकाशन भई सरजमीन समेतबाट जोती कमाई आएको भनी लेखाई दिएको समेतबाट साविक देखि जग्गा कमाउन मोहीलाई मोही हक प्राप्त हुने ठहराई यस कार्यालयबाट गरिएका निर्णय कानुनसंगत नै छ । निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने होइन रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भू.सु.का.सप्तरीको लिखितजवाफ ।
६. छुट लगत लिई १ नं.फाराम भरी २ नं.अनुसूची प्रकाशित भई ३ नं.मोही हकको स्थायी प्रमाणपत्र दिएकोलाई त्रुटिपूर्ण भयो भन्न मिल्दैन भू.सं.नि.को नियम ७,८,९ समेतमा कुनै त्रुटि भएको छैन स्थानीय सरजमीन समेत बुझी प्रमाणको मूल्यांकन गरी तथ्यगत आधारमा निर्णय भएको छ विलम्ब गरी रिट निवेदन गर्न आएको छ कानुनका दायरा भित्र रही सबूत प्रमाणको मूल्याड्ढन गरी गरेको निर्णय हुँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने होइन रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भागवत सिंह मोरको लिखितजवाफ ।
७. निवेदकतर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दासले ०३०।११।२८ मा मात्र २ नं.अनुसूची प्रकाशित भएको सरजमीनको आधारमा मोही कायम गरेको छ २३ वर्षको व्यक्तिले २० वर्ष देखि जोतेका भन्न पाउने होइन भनी विपक्षीतर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवालीले नियम ६ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशमा नियम ३ बमोजिम लगत लिन छुट हुन गई अनुसूची २ बमोजिमको ढाँचामा तयार भएको छुट लगत प्रकाशनमा नाम तथा जग्गा छुट हुनआएको देखिएको पुनः लगत लिई सो छुट लगत प्रकाशित गर्नसक्ने छ भन्ने उल्लेख भएबाट कसैले नियम बमोजिम लगत दिएको वा अनुसूची र प्रकाशित नभएका पुनः लगत दिन पाउने हो भनी र भू.सु.का.को तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री वलिराम कुमारले नियम ६ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशमा उल्लेख भएबमोजिम पुनः लगत दिन पाउने हो भनी प्रस्तुत गर्नुभएका महल समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने हो होइन निर्णय दिनुपर्ने प्रश्न उपस्थित हुनआएको छ ।
८. यसमा मिलिमतोबाट २ नं.अनुसूची प्रकाशन भएको आधारबाट विपक्षीलाई मोही कायम हुने ठहराएको भूमिसुधार अधिकारीको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरिपाउँ भनी रिट निवेदन जिकिर भएकोमा सो बमोजिम गर्न मिल्ने नमिल्ने के हो त्यसतर्फ हेर्दा भू.सु.नियमहरू, २०२१ को नियम ६ को प्रतिबन्धात्क वाक्यांशमा कुनै व्यक्तिको नियम ३ बमोजिम लगत लिन छुट हुन गई अनुसूची २ बमोजिमको ढाँचामा तयार भएको लगत प्रकाशनमा नाम तथा जग्गा छुट हुनगएको देखिएमा पुनः लगत लिई सो लगत प्रकाशित गर्नसक्ने छ भन्ने उल्लेखन भएको पाइन्छ । उक्त व्यवस्था बमोजिम पुनः लगत लिई छुट लगत प्रकाशन गरेकोमा रिट निवेदकको परेको उजूरीमा साँधसँधियार समेतलाई बुझी निर्णय गरेको देखिन्छ । भूमिसुधार कार्यालयको डोरले नै स्वयम् सरजमीन गरेको छ । पक्षले उपस्थित भएर सही नगरेमा कर लाग्दैन सही नगरेको भनी जनिएको छ । तसर्थ अधिकार प्राप्त अधिकारीले सबूत प्रमाण बुझी कानुनबमोजिम निर्णय गरे देखिँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गरी रहन परेन । रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । फाइल नियमानुसार बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
इतिसम्वत् २०४० साल माघ २७ गते रोज ६ शुभम् ।