निर्णय नं. ४०५२ - कर्तव्य ज्यान
निर्णय नं. ४०५२ ने.का.प. २०४७ (क) अङ्क १
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोकप्रताप राणा
माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
सम्वत् २०४५ सालको फौ.पु.नं. ६१९
आदेश भएको मिति : २०४६।५।२६।२ मा
पुनरावेदक/वादी : तारासिं साउदको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
विरुद्ध
विपक्षी/प्रतिवादी : जि.डोटी निरौली गा.पं. वा.नं. ८ गावर बस्ने काशीराम साउद
मुद्दा : कर्तव्य ज्यान
(१) घाउ चोट लागेको केश फाराम र चिकित्सकको रिपोर्टको अभावमा घाउचोट लागेको र बोल्न नसक्ने स्थिति रहेको रहेछ भन्न नमिल्ने ।
(प्रकरण नं. २३)
(२) ठोस सबूद प्रमाणको अभावमा प्रतिवादीलाई दोषी ठहराउन नमिल्ने ।
(प्रकरण नं. २४)
पुनरावेदक/वादी तर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलराम के.सी
फैसला
न्या.त्रिलोकप्रताप राणा
१. सुदूरपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ उपर चित्त नबुझाई वादी तर्फबाट पुनरावेदन परी दायर हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यस प्रकार रहेछ ।
२. २०४२।७।१५ गतेका दिन गाउँका मानिस र म तिलाली गा.पं. पाखिर भन्ने ठाउँमा देवताको पूजा गर्न गएका थियौं, घरमा श्रीमती छौलीदेवी र बहिनी कलावती मात्र थिइन, कसले हो बहिनी कलावतीलाई कर्तव्य गरी मारेको र श्रीमती छौलीलाई छियाछिया गरी काटेको भन्ने कुरा सुनी घरमा आई श्रीमतीलाई कैलाली अस्पतालमा भर्ना गरी बहिनीको लाश कुरुवा राखी जाहेर गर्न आएको छु भन्ने समेत तारासिं साउदको जाहेरी दर्खास्त ।
३. लालबहादुर बम समेतका मानिसले गरी दिएको २०४२।७।१९ गतेको लाश प्रकृति मुचुल्का ।
४. मलाई खुकुरीले काटी ज्यान मार्ने उद्योग गरेको र मृतक कलावतीलाई खुकुरीले काटी मारेको आज यस कार्यालयबाट देखाएको कासीराम साउदले नै मारेको हो भनी इसारा गरी लेखाएको घाइते धौलीदेवीले प्रहरीमा गरेको ०४२।११।२१ को सनाखत कागज ।
५. धौलीदेवी घाँटी काटिएकोले बोल्न नसक्ने भएकी हुँदा वारदात गर्ने मानिस यही हो कि भनी कासीरामलाई समाती देखाउँदा हामीहरुको सामुन्ने धौलीदेवीले उक्त वारदात गर्ने मानिस यही हो भनी देखाएको भन्ने समेत व्यहोराको न.पं.स. हरिबहादुर श्रेष्ठ समेतका मानिसहरुले गरी दिएको कागज ।
६. मृतक कलावती मेरी भान्जी नाता पर्छिन, जाहेरवाला पनि मेरो भानिज नाता पर्छन । जाहेरवालाको बहिनीलाई कर्तव्य गरी मारेको र घाइते धौलीदेवीलाई ज्यान मार्ने उद्योग गरेको मैले होइन, किन मलाई धौलीदेवीले देखाएको हो मलाई थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको प्र.कासीरामले प्रहरीमा २०४२।११।२१ मा गरेको बयान कागज ।
७. मृतक कलावतीलाई कर्तव्य गरी मारेको र धौलीदेवीलाई ज्यान मार्ने उद्योग गरेको कुरा र सो वारदात को कसले गरेको हो सो कुरा समेत थाहा छैन, हाल डोरमा देखाएको कासीराम साउदले उक्त वारदात गरेकोमा विश्वास छैन भन्ने समेत चन्द्रबहादुर छेडाला र हुकुमबहादुर सिं समेतका मानिसहरुले गरी दिएको सरजमीन मुचुल्का ।
८. घाइते भएकी धौलीदेवीको कागज अनुसार काशीरामले खुकुरीले काटेको हो भनी सनाखत गरिदिएको । निजले सो अपराध गरेको होइन भनी इन्कारी बयान गरेको छ तापनि निजले सो कसूर नगरेको भए घाइते धौलीले देखे चिनेको भनी कागज नगर्नु पर्नेमा निज कासीराम साउदले नै धौलीलाई ज्यान मार्ने उद्योग गरेतर्फ ज्यानसम्बन्धीको १५ नं. अनुसार र कलावतीलाई हतियार प्रयोग गरी ज्यान मारेकोमा ज्यानसम्बन्धीको १३(१) बमोजिम निज अभियुक्त कासीराम साउदलाई सजायँको माग दावी भएको ०४२।१२।४ को प्रहरी प्रतिवेदन ।
९. ०४२।७।१५ गतेका दिन रात आफ्नै घरमा छु, उक्त वारदात मितिमा कलावतीलाई कसले काटी मार्यो र घाइते धौलीदेवीलाई कसले काटी ज्यान मार्ने उद्योग गरेको हो मलाई थाहा छैन, कलावती मेरो भान्जी नाताकी हुन्, घाइते हुने भान्जी बुहारी हुन्, मृतकलाई मार्यो, धौलीलाई घाइते बनायो भन्ने कुरा भोलिपल्ट गाउँका १ जना मानिसबाट सुनेको हुँ, र सो ठाउँमा गएको हुँ, कलावती मरेको र धौली मर्ना बाँच्नाको दोसाधमा देखेको हुँ, निजहरुसंग मेरो कुनै रिसइवी थिएन, घाइते धौलीले इसाराबाट कसूरदार भनी देखाएको होइन मलाई चिनेको हुनाले खान देउ भनी देखाएको हो, भान्जीलाई मार्नु पर्ने र भान्जी बुहारीलाई काटी ज्यान मार्ने उद्योग गर्नु पर्ने कारण केही थिएन त्यस्तो अपराध मैले गरेको होइन भन्ने समेत कासीराम साउदले अदालतमा गरेको बयान ।
१०. प्र.कासीरामका साक्षीहरुको बकपत्र मिसिल सामेल रहेको ।
११. गतसाल कार्तिकको महीना हो, राति मेरो लोग्ने घरमा थिएन म र मेरो नन्द सुतीराखेका थियौं, आधा रात पछि यिनैले यही घरको माथिल्लो तलाबाट चढेर भित्र पसी माचिस जलाएर बिंडी सल्काए, म उठेर भाग्न खोज्दा मलाई समातेर खुकुरीले घाँटीमा र हातमा काट्यो सो कुरा नन्दले थाहा पाई कराउँदा निजलाई पनि काटेर ढोका खोली भागी गएको हो सो काटमार गर्ने यिनै प्र.कासीराम साउद हो, म चिन्दछु भन्ने समेत धौली साउदको अदालतमा भएको बकपत्र ।
१२. स्वास्नी धौलीलाई घाइते बनाई मरणान्त अवस्था देखि स्वानीलाई अस्पतालमा पुर्याई निजले इसाराबाट मेरो मामा कासीराम साउदले काटेको हो भनी प्रहरी समक्ष इसारा गरी देखाएकोले निजै कासीरामले मृतक बहिनीलाई मारेको र श्रीमतीलाई घाइते बनाई ज्यान मार्ने उद्योग गरेको हो भन्ने समेत जाहेरवाला तारा सिंले अदालतमा गरेको बकपत्र ।
१३. प्रतिवादी कासीराम साउदले मृतक कलावतीलाई खुकुरीले काटी मारी घायल धौलीको घाँटी रेटी ज्यान मार्ने उद्योग समेत गरेको हो भनी ठहर गर्न अन्य आधार प्रमाण वादी पक्षबाट पेश भएको नदेखिएकोले निन्द्राबाट बिउँझी अपराधीले सल्काएको बिंडीको सर्कोबाट चिनेको हुँ भनी धौलीले इसाराद्वारा गरेको बयानलाई मात्र आधार लिई यस्तो जघन्य अपराध यी प्रतिवादी कासीरामले गरेको हो भनी ठहर गर्न न्यायोचित नहुने हुँदा निज उपरको प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी पुग्न नसक्ने भई प्र.ले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत कैलाली जिल्ला अदालतको फैसला ।
१४. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत व्यहोराको सु.प.क्षे.स.व.का. ले सेती अञ्चल अदालतमा गरेको पुनरावेदन ।
१५. जाहेरवालाको अपराधीको पत्ता लाग्न नसकेको भनी दिएको जाहेरी तथ्य बोल्न नसक्ने धौलीको बकपत्रलाई निश्चयात्मक प्रमाणको रुपमा ग्रहण गर्न मिल्ने अवस्था नदेखिएको हुनाले लगाएको अभियोगबाट प्र. कासीरामलाई सफाई दिने गरेको शुरु कैलाली जि.अ.को फैसला मनासिब ठहर्छ भन्ने समेत सेती अञ्चल अदालतको फैसला ।
१६. से.अं.अ.बाट शुरु इन्साफ सदर गरी सफाई दिने गरेको फैसला बदर गरी प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम निजलाई सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत सुदूरपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा वादीका तर्फबाट परेको पुनरावेदन ।
१७. अभियोग दावीबाट प्र.कासीरामलाई सफाई दिने ठहर्याएको कैलाली जिल्ला अदालतको फैसला सदर गर्ने गरेको सेती अञ्चल अदालतको इन्साफ मनासिब देखिँदा सदर हुने ठहर्छ वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भन्ने समेत व्यहोराको सुदूरपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०४४।११।१९ को फैसला ।
१८. घाइते अवस्थामा पीडित रहेकी प्रत्यक्षदर्शी धौलीले यिनै प्रतिवादी कारीराम साउदले कलावतीलाई मारेको भनी अदालतमा समेत गरेको बकपत्र जस्तो अकाट्य प्रमाणलाई अपेक्षा गरी केवल प्रतिवादीको इन्कारी र शुरुमै जाहेरीमा प्रतिवादीलाई शंका नगरिएको आधारमा सफाई दिने गरी भएको इन्साफ बदरभागी छ । प्र.लाई प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी अनुसार सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारका तर्फबाट पर्न आएको पुनरावेदनपत्र ।
१९. यसमा वारदातमा घाइते हुने धौलीले अभियुक्त काशीरामलाई वारदातको मौकामा निजले बिंडी सल्काउन बालेको उज्यालोमा चिनेको भनी किटानीसाथ लेखाई दिई सनाखत गराउँदा समेत अभियुक्तलाई चिन्हेको भनी आफ्नो प्रहरी कागजहरुलाई समर्थन गरी अदालतमा समेत बकपत्र गरेको देखिन आएकोले निज अभियुक्तले सफाई पाउने ठहर्याएको क्षे.अ.को इन्साफ मिलेको नदेखिएकोले छलफलमा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षीलाई झिकाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति ०४५।८।२८ को आदेश ।
२०. नियमानुसार म्याद तामेल भएकोमा प्र.ले म्यादै गुजारी बसेको देखिन्छ ।
२१. नियम बमोजिम निर्णयार्थ पेश भएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकारकातर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलराम के.सी.ले घाइते भएकी धौलीले प्र.कासीरामले बिंडी सल्काउन बालेको उज्यालोबाट निजलाई चिनेको भन्ने आधारमा अनुमति प्रदान गरिएको छ, सो कुरा निजले अदालतमा समेत भनेकीले प्रतिवादीले नै मारेको हो । अ.बं. १७३ नं. बमोजिमको रीत पुर्याई सनाखत गराउँदा घाइतेले प्रतिवादीलाई नै देखाएकी छन् । यस्तो स्थितिमा सफाई दिने गरेको इन्साफ नमिलेकोले प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
२२. प्रस्तुत मुद्दामा क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब बेमनासिब के रहेछ सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।
२३. यसमा निर्णयतर्फ विचार गर्दा, मिति २०४२।७।१५ मा वारदात भई कलावतीको मृत्यु भएको र धौलीदेवी घाइते भएको भन्ने देखिन्छ । घाइते धौलीले घाँटीमा काटेको कारणबाट बोल्न नसक्ने भई इसारा गरी काट्ने मानिस यिनै प्रतिवादी कासीरामलाई चिंने भनी मिति २०४२।११।२१ मा कागज गरी दिएको पाइन्छ । निज घाइते भएकी भनिएकी धौलीलाई घाँटीमा कत्रो चोट लागेको थियो र कति कारणबाट बोल्न नसक्ने भएकी थिई सो सम्बन्धमा कुनै घाउ चोट लागेको केश फाराम लगायत र चिकित्सकको रिपोर्ट समेत मिसिल सामेल रहेको पाइएन । घाउ चोट लागेको केश फाराम र चिकित्सकको रिपोर्टको अभावमा घाउ चोट लागेको र बोल्न नसक्ने स्थिति रहेको रहेछ भन्न मिलेन । यिनै प्रतिवादीले धौलीलाई ज्यान मार्ने उद्योग गर्नुपर्ने र कलावतीको ज्यानै लिनु पर्ने कारण एवं प्रयोजन मिसिलबाट देखिन्न ।
२४. प्रस्तुत मुद्दामा वादी पक्षले धौली वारदातमा घाइते भएकी र घाँटीमा चोट लागेबाट मौकामा बोल्न नसक्ने अवस्थाकी थिई भनी प्रमाण पुर्याउन सकेको छैन । ठोस सबूद प्रमणको अभावमा प्रतिवादी कासीरामलाई दोषी ठहराउन नमिल्ने हुँदा अभियोगबाट सफाई दिने ठहराएको शुरु जिल्ला अदालतको सदर गरेको सेती अञ्चल अदालतको इन्साफ मनासिब ठहराएको सुदूरपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब ठहर्छ । वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
इति सम्वत् २०४६ साल भाद्र २६ गते रोज २ शुभम् ।