निर्णय नं. ४०६५ - डाँका

निर्णय नं. ४०६५    ने.का.प. २०४७      अङ्क २

 

संयुक्त इजलास

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल

सम्वत् २०४५ सालको फौ.पु.नं. ४२६

फैसला भएको मिति: २०४६।१२।२९।४ मा

पुनरावेदक/वादी : कन्ठीमायाको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : जि.मोरङ डाँगीहाट गा.पं. वा.नं. ३ बस्ने मलुवा नुनियासमेत

मुद्दा : डाँका

(१)    सामान्यतया अँध्यारोबाट कुनै अर्को व्यक्तिले आफ्नो अनुहारमा लाइट बाली दिंदा त्यसको प्रकाशबाट सो लाइट बाल्ने व्यक्तिलाई चिन्न सकिने हुँदैन । तसर्थ चिन्हेको भनी बकपत्र गरे पनि चिन्हेको भनेको अवस्था स्वाभाविक र विश्वसनीय हुन आवश्यक हुने ।

(प्रकरण नं. ३५)

(२)   यकीनन सबूद प्रमाणको अभावमा अपराधी ठहर गर्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. ३५)

पुनरावेदक/वादी तर्फबाट     : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलराम के.सी.

फैसला

प्र.न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

१.     पू.क्षे.अ. को मिति २०४३।११।१७ को फैसला उपर वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पुनरावेदनको अनुमति प्राप्त भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार छ :–

२.    ०३९ साल कार्तिक ५ गते रात अं. ९ बजेको समयमा १५।१६ जना डाँकाहरु लाठा खुकुरी, चुप्पी लिई आई बोल्न कराउन समेत नदिई बिगो रु. ३८,४५०।– को धनमाल डाँका गर्ने डाँका मध्ये सुर्जा नुनिया समेत ६ जनालाई डाँका वारदातमा नै देखे चिनेकोले डाँकाहरुलाई पक्राउ गरी अरु डाँकाहरुको नाम समेत खुलाई कानुनी कारवाही गरी पाउँ भन्ने समेत जाहेरी दर्खास्त ।

३.    म सुर्जा, फेकुवा थारु, असिलाल थारु, ढेला थारु, हुल्का थारु, झवरा थारु, सतिलाल थारु, असिलाल थारु, खलिल मियाँ, कष्टु थारु, फरिलाल थारु, ललीया थारु समेत भई डाँका वारदात गरेको हो भन्ने समेत सुर्जा महतो नुनियाको प्रहरीमा भएको बयान ।

४.    जाहेरवालाको घर डाँका भएको कुरा सुने मैले डाँका गरेको होइन भन्ने समेत हुल्का चौधरीको बयान ।

५.    जाहेरवालाको घर डाँका भएको रात थाहा भएन । भोलिपल्ट सुने मैले डाँका गरे गराएको समेत होइन भन्ने समेत असिलाल चौधरीको बयान ।

६.    जाहेरवालालाई मैले चिन्हेको छु । जाहेरवालाको घरमा डाँका भयो भन्ने कुरा सुनेको, कसले डाँका गरे मलाई थाहा छैन । मैले डाँका गरेको छैन भन्ने समेत ढेला थारुको कागज बयान ।

७.    जाहेरवालाको घरमा डाँका गरेको छैन । जाहेरवालासंग केही रिसइवी छैन भन्ने समेत सेतेलालको बयान ।

८.    जाहेरवालाको घरमा मैले डाँका गरेको छैन कस्ले गरे मलाई थाहा छैन । डाँका भएको कुरा सुने भन्ने समेत झवरुलालको बयान ।

९.    जाहेरवालाको घरमा डाँका वारदात भएको हो कसले गरे मलाई थाहा छैन । मैले डाँका गरे गराएको छैन होइन भन्ने समेत लाली चौधरीको बयान ।

१०.    जाहेरवालाको घरमा डाँका गरेको छैन डाँका भएको कुरा सुने कसले डाँका गरे मलाई थाहा छैन भन्ने समेत फेकुवा चौधरीको बयान ।

११.    जाहेरवालाको घरमा लेखिएका प्रतिवादीहरुले नै डाँका गरेमा शंका लाग्छ विश्वास लाग्छ भन्ने समेत गुमान सिं कार्की समेतको सरजमीन मुचुल्का ।

१२.   पक्राउ परेका प्रतिवादीहरुले नै मेरो घरमा डाँका गरेको पूरा विश्वास लाग्छ भन्ने समेत रामेश्वर धिमालको कागज ।

१३.   सबै प्रतिवादीहरु उपर चोरीको १४(४) अनुसार कारवाही र सजायँ गरी पाउँ भन्ने प्रहरी तथा स.स.अ. को राय प्रतिवेदन ।

१४.   जाहेरवालाको घरमा म समेत भई डाँका गरेको छैन प्रहरीमा लगी थुनी मलाई सहिछाप गर भने सहिछापसम्म गरी दिएको हो के के व्यहोराको कागज लेखे सो मलाई थाहा छैन मेरो इच्छाले गरेको कागज होइन भन्ने समेत प्र.सुर्जा महतो नुनियाको बयान ।

१५.   जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात गरेको छैन । जाहेरवालाको खेतको माटो काट्ने काममा मलाई रु. १००।– मा ठेक्का दिएको थियो सो काम गरी सकेपछि रु. ७५।– दिए रु. २५।– माग्दा पछि दिने भनेको थियो पछि माग्दा नदिएकोले सोही इवीबाट आमा छोरा मिली डाँका मुद्दा लगाएका हुन् भन्ने समेत हुल्का चौधरीको बयान ।

१६.    जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात गरेको छैन । मैले डाँकाको धनमाल खाएको पनि छैन । जाहेरवालाले मेरो खेतमा माटो खन्न काट्न रु. १५०।– मा ठेक्का दिएको थियो काम समाप्त भएपछि रु. ५०।– दिए बाँकी एकसय पछि दिउँला भनेका थिए, पछि सो रुपैयाँमा तागेता गर्दा नदी झगडा भएको त्यसकारण रिसइवीबाट झुठ्ठा आरोप लगाएका हुन् भन्ने समेत ठेला चौधरी थारुको बयान ।

१७.   जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात भयो भन्ने कुरा सुने मैले डाँका गरेको छैन । डाँकाको धनमाल भाग हिस्सा खाएको छैन । जाहेरवालाको लोग्ने आगा धिमालले मलाई रक्सी खाई गाली गरे मैले त्यस अवस्थामा जाहेरवाली र छोरा रामेश्वर यहाँ आएका थिए त्यस इवीबाट मलाई फसाउन झुठ्ठा उजूर गरेका हुन् भन्ने समेत असिलाल चौधरीको बयान ।

१८.   सुर्जा नुनियाले किन पोल गरे जान्दिन जाहेरवालाको घरमा डाँका भयो भन्ने कुरा सुने कसले डाँका गरे मलाई थाहा छैन । मैले डाँका गरेको छैन पेटानी काठको बन्दुक मेरो होइन भन्ने समेत फेकुलाल चौधरीको बयान ।

१९.    जाहेरवालाको घरमा मैले डाँका गरेको छैन । कस्ले गरे मलाई थाहा छैन । सुर्जाले किन पोल गरे मलाई थाहा छैन भन्ने समेत लाली चौधरीको बयान ।

२०.   सुर्जाले मबाट रु. २५।– सापटी लिएको थियो सो रुपैयाँ दिएकोले झगडा भएको थियो त्यस कारणबाट पोल गरेको होला जाहेरवालाका घरमा मैले डाँका गरेको, डाँकाको भाग हिस्सा खाएको छैन जाहेरी र पोल झुठ्ठा हो भन्ने समेत झवरुलालको बयान ।

२१.   वारदात दिन रात म नोकरी बसको वालानन्दको घरमा सुतेको छु । सुर्जा नुनियाले प्रहरीमा गरेको बयान कागज सुने जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात भयो भन्ने कुरा सुने कसले गरे मलाई थाहा छैन मैले डाँका वारदात गरेको छैन भन्ने समेत सेतिलाल चौधरीको बयान ।

२२.   जाहेरवालाको घरमा डाँका वारदात भएको दिन समयमा म लेटाङ गएको थिएँ, जाहेरवालाको घरमा डाँका वारदात भयो भन्ने कुरा सुने मैले डाँका गरेको छैन । डाँकाको धनमाल, भाग, हिस्सा खाएको छैन सुर्जा संग ०३८ सालमा झगडा भएको थियो । त्यसकारण झुठ्ठा पोल गरेको हो भन्ने हरिलालको बयान ।

२३.   वारदात देखाएका दिन रात म लेटाङ बजारमा छु । मैले जाहेरवालाका घरमा डाँका गरेको डाँकाको धनमाल खाएको छैन । कसले डाँका गरे मलाई थाहा छैन । प्रहरीमा गरेको सुर्जाको बयान सुने मेरो घर डाँका हाटमा छैन भन्ने समेत कष्टु थारुको बयान ।

२४.   कटहरी गा.पं. वार्ड नं. ६ मा मेरो दाजुको घर भएकोले दाजुका घरमा आएको छु जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात भयो भएन मलाई थाहा छैन मैले डाँका वारदात गरेको छैन भन्ने समेत खलील मियाँले गरेको बयान ।

२५.   मैले जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात भयो भन्ने सुने कसले डाँका गरे मलाई थाहा छैन । मैले जाहेरवालाका घरमा डाँका वारदात गरेको छैन । सुर्जाको बयान सुने निजसंग खेतमा पानी पटाउने निउमा झगडा भएको त्यस इवीबाट झुठ्ठा पोल गरेको भन्ने समेत असिलालको बयान ।

२६.   जाहेरवालाको बकपत्र र प्रतिवादीका साक्षीहरुको बकपत्र मिसिल सामेल रहेको रहेछ ।

२७.   प्र.सुर्जा नुनिया अपराध गरेमा अधिकारप्राप्त अधिकारी समक्ष सावित भई अदालतमा इन्कार रहेको देखिन्छ । प्रहरीमा भएको कागज स्वेच्छाले गरेको होइन भन्ने पत्यारलायक सबूद गुज्रन नआएको सरजमीनले समेत सुर्जा समेतले डाँका गरेको भनेको जाहेरी दर्खास्तमा किटानमा नाम उल्लेख भएको र दशीको रुपमा सामान र बन्दुक समेत बरामद भएकोले पेश भएका सबूद प्रमाणबाट निजले प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम डाँका गरेको ठहर्छ । अन्य प्रतिवादीहरु उपरको दावी सबूद प्रमाणको अभावमा पुग्न नसक्ने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मोरङ जिल्ला अदालतको मिति २०४०।५।२१।३ को फैसला ।

२८.   शुरु जिल्ला अदालतले सुर्जा महतो बाहेकका अन्य प्रतिवादीहरुलाई सफाई दिने गरी गरेको इन्साफमा चित्त बुझेन शुरुले मलुवा नुनिया, असिलाल थारु, ढेला थारु, हुलुका थारु, फेकुला चौधरी, लाली चौधरी, झवरुलाल चौधरी, सेतेलाल चौधरी, खलील मियाँ, कष्टु थारु, हरिलाल चौधरीलाई सफाई दिने गरेको इन्साफ बदर गरी प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको श्री ५ को सरकारतर्फबाट पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय सरकारी वकील कार्यालयको पुनरावेदनपत्र ।

२९.   शुरु मोरङ जिल्ला अदालतले मलाई कसूरदार ठहर्‍याई गरेको इन्साफमा चित्त बुझेन तसर्थ शुरु फैसला बदर गरी झुठ्ठा अभियोगबाट फुर्सद दिलाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी सुर्जा महतो नुनियाको पुनरावेदनपत्र ।

३०.   प्रतिवादी सुर्जा महतो नुनियाले अधिकारप्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको साविती बयानलाई अदालतमा आई इन्कार गरे तापनि प्रहरीले डर त्रास देखाएको तथा कुटपिट गरेको भन्ने समेत त्यस्तो कुनै जिकिर लिनसम्म नसकेको र डाँका भएको धनमालमध्ये पेटानी काठको बन्दूक समेतका सामान बरामद भएबाट समेत निज सुर्जा महतोले डाँका गरेको ठहर्छ । प्रतिवादी मध्येका भुल्का चौधरी, ढेला थारु, असिलाल थारु, फेकुलाल चौधरी, लाली चौधरी, झवरुलाल चौधरी, सेतेलाल चौधरी, हरिलाल चौधरी थारु, कष्टु थारु, खलिल मियाँ, ठिन्डा भन्ने असिलाल थारु समेतका प्रतिवादीहरुका सम्बन्धमा हेर्दा ढेला चौधरीको हकमा तुलमाया घिमिरेले गरेको बकपत्र बाहेक अरु निश्चित प्रमाण केही नभएको र प्रतिवादीहरु अदालतमा पूर्ण इन्कार रहेको समेतबाट अरु प्रतिवादीहरुलाई सफाई दिने गरेको शुरु मोरङ जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिब ठहर्छ भन्ने समेतको पू.क्षे.अ. को फैसला ।

३१.   उक्त फैसलामा चित्त बुझेन सफाई पाएका प्रतिवादीहरुलाई मौकामा सावित हुने सुर्जा नुनियाले पोल गर्नको अतिरिक्त जाहेरवालाले मलुवा असिलाल ढेला होल्का र होल्काको सालोलाई मौकामा चिनेको हुँ भनी किटानी जाहेरी दर्खास्त दिएको छ । तुलमायाको कानमा लगाएको कुण्डल प्र.ढेला चौधरीले लाइट बाली कानबाट निकालेको भनी पीडित व्यक्तिले बकपत्र गरेको छ । जाहेरवालाले अदालतमा आई प्र.सुर्जा नुनिया, असिलाल, हुलुका थारु, ढेला थारु र झपट थारुलाई चिनेको हुँ भनी बकपत्र समेत गरेकोबाट प्रतिवादीहरुले डाँका गरेको प्रमाणित हुन आएकोले प्रतिवादीहरुलाई सफाई दिने गरेको पू.क्षे.अ. को फैसलामा प्रत्यक्षतः गम्भीर कानुनी त्रुटि हुँदा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने समेतको वादी श्री ५ को सरकारको निवेदन ।

३२.   यसमा प्रतिवादीमध्येको ढेला थारुको हकमा निजले प्रहरीमा आफू समेत डाँका गरेमा सावित भई अन्यलाई समेत पोल गरेको पाइन्छ । जाहेरवालाले समेत जाहेरी दर्खास्तमा निज ढेला उपर किटानी जाहेरी गरेको र गहना लुटिने तुलमायाले पनि मौकामा चिन्हेको भनी किटानी लेखाई दिएको स्थितिमा पू.क्षे.अ. ले निज प्र.ढेला थारुलाई अभियोगबाट सफाई दिएको स.अ.बाट प्रतिपादित सिद्धान्त विपरीत भएकोले न्या.प्र.सु. ऐन, (संशोधन सहित), २०३१ को दफा १३(५)(ग) बमोजिम पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेतको यस सर्वोच्च अदालत संयुक्त इजलासको आदेश ।

३३.   नियम बमोजिम पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट बहस गर्न खटिई आउनु भएका विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलराम के.सी. ले जाहेरवालाले प्रतिवादीहरुलाई कसूरदार भनी किटानी जाहेरी गरेको र सोही व्यहोराको बकपत्र अदालत समक्ष पनि गरेको छ । तुलमायाले अदालतमा समेत आई आफ्नो कानको कुण्डल झिक्ने व्यक्तिको नाम बताएकी छन् तसर्थ प्रतिवादीहरुलाई प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ हुनुपर्छ भन्ने समेतको बहस गर्नु भयो ।

३४.   प्रस्तुत मुद्दामा पू.क्षे.अ. को मिति २०४३।११।१७।१ को फैसला मिलेको छ छैन सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुन आएको छ ।

३५.   यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा प्रतिवादी ढेला चौधरी समेतका व्यक्तिहरुले डाँका वारदात गरेकोले निजहरुलाई चोरीको १४(४) नं. बमोजिमको सजायँ गरी चोरीको १०(३) बमोजिम डाँका गरेको बिगो समेत दिलाई भराई पाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन दावी रहेको पाइन्छ । प्रतिवादी ढेला चौधरी, फेकुलाल चौधरी समेतका १२ जना प्रतिवादीहरुले कसूरमा इन्कार रही आफू वारदातमा संलग्न नभएको भनी प्रहरीमा बयान गरेको देखिन्छ । निजहरुले अदालत समक्ष बयान गर्दा पनि कसूरमा इन्कार रही जाहेरवालासंग रिसइवी भएको कारण आफूलाई जाहेरीमा उल्लेख गरेको भनी बयान गरेका छन् । जाहेरवालाले असिलाल थारु, ढेला थारु, मलुवा नुनिया समेत ५ जनालाई आफूले देखें चिन्हेको भनी जाहेरी दर्खास्तमा लेखेको पाइन्छ भने अदालत समक्ष बयान गर्दा मलुवा नुनियालाई वारदातको समयमा देखे चिन्हेको भन्न सकेको पाइँदैन । जाहेरवालीकी नातिनी तुलमायाले प्रहरीमा बकपत्र गर्दा प्रतिवादी हरुलाई एकै ठाउँमा राखी चिन्हाउँदा ढेला चौधरीलाई चिन्हेको भनी भनेको देखिन्छ भने अदालतमा आई बकपत्र गर्दा ढेला चौधरीलाई मौकैमा चिन्हेको भनी लेखाएकोले निजको बकपत्र आफैंमा विरोधाभाषपूर्ण रहेको देखिन्छ । साथै निजले अदालतमा बकपत्र गर्दा ढेला चौधरीले लाइट बाली मेरो कानको सुन निकालेकोले सोही लाइटको उज्यालोबाट चिन्हेको हुँ भनी लेखाई दिएको पाइन्छ । सामान्यतया अँध्यारोबाट कुनै अर्को व्यक्तिले आफ्नो अनुहारमा लाइट बाली दिंदा त्यसको प्रकाशबाट सो लाइट बाल्ने व्यक्तिलाई चिन्न सकिने हुँदैन । तसर्थ चिन्हेको भनी बकपत्र गरे पनि चिन्हेको भनेको अवस्था स्वाभाविक र विश्वसनीय हुन आवश्यक हुन्छ । त्यसैले तुलमायाले अदालतमा बकपत्र गर्दा ढेला चौधरीलाई चिन्हेको भनी लेखाई दिए तापनि घटना विवरणबाट तुलमायाको कथन विश्वसनीय देखिन आएन । त्यसको अतिरिक्त निज तुलमायाको अदालतमा बकपत्र हुँदा अभियुक्तहरुको उपस्थिति देखिँदैन । निजले बकपत्र गर्दा प्रतिवादीहरुले जिरह गर्न पाएको पनि देखिँदैन । सरजमीनका मानिसहरुले सरजमीनमा लेखाई दिंदा प्रतिवादीहरु उपर शंका व्यक्त गरेको देखिन्छ । तर निजहरुले अदालतमा बकपत्र गर्दा कसले वारदात गरे थाहा छैन भनी बकपत्र गरेको देखिँदा सरजमीनका मानिसहरुले पनि प्रतिवादीहरु उपर गडाउ गरी भन्न सकेको पाइँदैन । प्रहरीहरुले बरामद गरेको मालसामानहरु अभियुक्तहरुको घरबाट बरामद भएको भन्ने पनि देखिन आउँदैन । यस्तो अवस्थामा यकीनन सबूद प्रमाणको अभावमा अपराधी ठहर गर्न नमिल्ने भएकोले प्रतिवादी मलुवा नुनिया, असिलाल थारु, ढेला थारु, हुल्का थारु, असिलाल थारु, फेकुलाल चौधरी, लाली चौधरी, झवरुलाल चौधरी, सतेलाल चौधरी, खलील मियाँ, कष्टु थारु, हरिलाल चौधरीलाई सफाई दिने ठहर्‍याएको शुरु मोरङ जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर गरेको पू.क्षे.अ. को इन्साफ मनासिब हुँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.प्रचण्डराज अनिल

 

इति सम्वत् २०४६ साल चैत्र २९ गते रोज ४ शुभम् ।