निर्णय नं. ४१७५ - कर्तव्य ज्यान

निर्णय नं. ४१७५    ने.का.प. २०४७      अङ्क ७

 

संयुक्त इजलास

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री हिरण्येश्वरमान प्रधान

सम्वत् २०४७ सालको फौ.सा.नं. ८३

फैसला भएको मिति : २०४७।३।१३।४ मा

वादी : मेकबहादुर राना मगरको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

विरुद्ध

प्रतिवादी : स्याङ्जा जिल्ला क्याक्मी गा.पं. वा.नं. ९ बस्ने झुसी दमैनी

मुद्दा : कर्तव्य ज्यान

(१)   गर्भ पतन गराउने उद्देश्यले सम्म योनीभित्र हात हाल्दा गर्भ पतन हुन नसकी मृत्यु हुन गएको भन्ने देखिन आएको स्थितिमा अपराधको अवस्थाबाट प्रतिवादीलाई सर्वश्वसहित जन्मकैदको सजायँ गर्दा चर्को पर्न जाने भनी शुरु अदालतको रायलाई समर्थन जनाएको क्षेत्रीय अदालतको राय मिलेकै देखिँदा निज प्रतिवादीलाई अ.बं. १८८ नं. बमोजिम कैद वर्ष ५ पाँच मात्र हुने ।

(प्रकरण नं. १६)

फैसला

प्र.न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

१.     पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले साधक निकाशाको लागि जाहेर गरी साधकमा दर्ता भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य यस प्रकार छ ।

२.    विमातृ पट्टिका भाई बुहारी हिरामाया २०४३।११।२९ गते साँझ मल बोक्न गएको डोको नाम्लो घरको खाटमा राखी पानी ल्याउन बाल्टीन, गाग्री लिई गएकोमा बाल्टीन समेत बाटोमा राखी नमालुम कता गइछन्, भोलिपल्ट विहान डाँडा वारी भन्ने ठाउँमा बुहारी हिरामायाको लाश छ भन्ने कुरा कौशिलाले भन्न आएकीले हेर्दा मृतक अवस्थामा देखी भाइ विष्णुबहादुर भारत पल्टनमा भर्ती भएको २ वर्ष भएको मृतक बुहारीले भीमबहादुरको छोरा सोती मगरको गर्भ रहन गएको सो पतन गराउने उद्देश्यले गाउँकै झुसी दमेनीसंग गएको र गर्भ पतन गराउन कोशिश गरेको भन्ने कुरा बुझिन आएकोले जाहेर गर्न आएको छु । कर्तव्य, भवितव्य के हो, खुलाई कानुन बमोजिम कारवाही गरिपाउँ भन्ने समेत मेकबहादुर रानाको जाहेरी ।

३.    डाँडावारी भन्ने ठाउँमा पूर्व डिलनारायणको पाखो समेतका ४ किल्ला भित्र वारीका कुनामा पूर्वतर्फ मुख भई आँखा चिम्लीएको, नाकको प्वालबाट रगत बगेको मुख बन्द ओठ कालो, गोली गाँठा अगाडिको भागमा रगत बगेको, योनीबाट रगत बगी जमीनमा जमेको, योनी खुला भई केही बढेको भन्ने समेत घटनास्थल लाश प्रकृति मुचुल्का ।

४.    छोरा विष्णुबहादुर भारत पल्टनमा नोकरी गरी बसेका छन् । घरमा म र बुहारी हिरामाया र नातिनी ३ जना थियौं । बुहारीको गाउँकै सोती मगरसंग उठबस हुन्छ भन्ने सुनेकोले बुहारीलाई सम्झाउँदा बुझाउँदा नमानी आफ्नै सुरमा हिंड्थी । ०४३।१२।२९ गते मल बोक्न खेतालो गएकीमा अबेर सम्म नआएकीले विवाहको रमिता हेर्न गई होली भनी खाना खाई सुतें । ऐ.३० गते विहान बुहारी हिरामाया डाँडावारीमा मृतक अवस्थामा छ भन्ने हल्ला सुनी जाँदा मृतक अवस्थामा देखेकी हुँ । कसरी बुहारीको मृत्यु भयो, मलाई थाहा जानकारी छैन भन्ने समेत कौशिला मगरनीको प्रहरीमा भएको कागज ।

५.    ०४३।१२।२९ गते साँझको समयमा हिरामाया मेरो घरमा आई मलाई बोलाई मैले गाउँकै हवल्दार भीमबहादुरको कान्छो छोरा सोती मगरको गर्भ बोकेको ५ महीना भयो । गर्भ पतन गराउने औषधि खाएको ५ दिन हँुदा पनि पतन हुन सकेन, गर्भ झिकी देउ भनेकीले मैले निजको पेटको वरपर माडमुड गरे तर गर्भ पतन हुन सकेन । निजले हात हालेर भए पनि झिकी देउ भनेको हुँदा योनी भित्र हात हाल्दा पनि गर्भ पतन हुन नसकेको र निजलाई बोलाउँदा नबोलेको हुँदा मरी सकी छन् भनी निजलाई त्यही छाडी घरतर्फ गएकी हुँ भन्ने समेत व्यहोराको झुसी दमिनीले प्रहरीमा गरेको बयान कागज ।

 

६.    पि.वी. रगत बढ्ता बग्न गएको कारणबाट मृत्यु भएको भन्ने प.क्षे. अस्पताल पोखराको पत्र साथ प्राप्त पोष्ट मार्टम रिपोर्ट ।

७.    हिरामायालाई कसैले मार्नु पर्ने कुनै रिसइवी थिएन । निजले अनुचित सम्बन्ध राखी गर्भ धारण गरी सो गर्भ पतन गराउन औषधि सेवन गरी ०४३।१२।२९ गते झुसी दमेनीले पेट माडी दिई योनीमा हातको औंला हाल्दा सोही वेदनाबाट हिरामायाको मृत्यु भएको हो भन्ने समेत सरजमीन मुचुल्का ।

८.    झुसी दमिनीले अवैध तरीकाबाट हिरामायाको गर्भ तुहाउने प्रयास गर्दा मृत्यु हुन गएको देखिएकोले झुसी दमेनीले ज्यानसम्बन्धीको १ नं. विपरीत कसूर गरेकीले निजलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(३) नं. बमोजिम सजायँ हुनु पर्ने भन्ने समेत प्रहरी प्रतिवेदन दावी ।

९.    २०४३।१२।२९ गते साँझको समयमा हिरामाया मेरो घरमा आई मैले गाउँकै भिमबहादुरको छोरा सोती मगरको गर्भ बोकेको ५ महीना जती भयो, अस्पतालको औषधि खाएको ५ दिन हुँदा पनि गर्भ पतन हुन सकेन, गर्भ झिकी देउ, रगत मात्र बगेको छ भनेकीले मैले निजको पेट वरीपरी माडमुड गरें तर गर्भ पतन हुन सकेन, निजले हात हालेर पनि झिकी देउ भनेकी हुँदा योनीभित्र हात हाल्दा पनि गर्भ पतन नभएकोले मैले ए नानी निस्किएन भन्दा नबोलेकीले मरि सकिछन भनी निजलाई त्यही छोडी घरतर्फ गएकी हुँ, निज हिरामायाको गर्भ पतन गराउनेमा अरु मतियार समेत कोही छैनन् । निजलाई मार्ने नियतले सो काम गरेकी होइन भन्ने समेत प्र.झुसी दमिनीले अदालतमा गरेको बयान ।

१०.    यसमा गर्भ तुहाउन गरेको निजको क्रियाकलापबाट नै हिरामायाको मृत्यु भएको संकलित मिसिल प्रमाणबाट देखिन आएकोले निज प्रतिवादी झुसी दमिनीलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(३) नं. बमोजिम सर्वश्वसहित जन्मकैद हुने ठहर्छ । यसरी सर्वश्वसहित जन्मकैद गर्दा चर्को सजायँ हुने भई अ.बं. १८८ नं. बमोजिम निजलाई ५ वर्ष सजायँ हुने राय साथ जाहेर गरेको भन्ने समेत शुरु स्याङ्जा जिल्ला अदालतको २०४५।१।१२ को फैसला ।

११.    मैले मृतकलाई ज्यान मार्नु पर्ने कुनै कारण नभएको म निर्दोषीलाई अपराधी ठहर गरेको शुरु फैसला बदर गरिपाउँ भन्ने समेत प्रतिवादी झुसी दमिनीको गण्डकी अञ्चल अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।

१२.   यसमा मृतक हिरामायाले बोकेको गर्भ पतन गराउने उद्देश्यले पेट माडमुड गर्दा पतन हुन नसकेकाले मृतक हिरामायाकै मन्जूर अनुसार योनी भित्र हात हाली गर्भ झिक्न थाल्दाकै अवस्था निजको मृत्यु भएकोमा सावित भई प्रतिवादी झुसी दमिनीले बयान गरेको र सो कुरालाई पोष्ट मार्टम रिपोर्ट समेतले पुष्टी भएको देखिँदा शुरुले उल्लेख गरेका बुँदा समेतका आधारमा शुरु इन्साफ मनासिब ठहर्छ । परिस्थितिको विचार गर्दा प्रतिवादीले गरेको क्रियाकलापतर्फ मध्यनजर राखी हेर्दा प्रतिवादी झुसी दमिनीलाई अ.बं. १८८ नं. बमोजिम ३ (तीन) वर्ष मात्र कैदको सजायँ हुनु पर्ने मनासिब देखिएको भन्ने समेत ग.अं.अ.को २०४६।१।१८ को जाहेरी फैसला ।

१३.   योनी जस्तो सम्वेदनशील ठाउँमा हात हाल्ने कार्य गरी निज हिरामायाको मृत्यु भएको मिसिलबाट देखिन आएकोले अभियुक्त प्र.झुसी दमिनीलाई प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी मुताबिक ज्यानसम्बन्धीको १३(३) नं. अन्तर्गत सर्वश्वसहित जन्मकैद हुने ठहराएको स्याङ्जा जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर गरेको गण्डकी अञ्चल अदालतको इन्साफ मिलेकै छ । परन्तु निज मृतकलाई हिरामायालाई मार्नुपर्ने सम्मको कुनै पूर्व रिसइवी भए गरेको नदेखिनाले र तत्काल गर्भ तुहाउने दुष्प्रयास सम्म गर्दा गर्भ धारण गर्ने हिरामायाको ज्यान गएको देखिनाले यस्तोमा हदै सम्म सजायँ गर्दा चर्को पर्न जाने भएकोले शुरु स्याङ्जा जिल्ला अदालतले व्यक्त गरेको ५ वर्ष कैद गर्नु पर्ने रायलाई समर्थन गरी साधक जाहेर गरी पठाउने ठहर्छ भन्ने समेत पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको २०४६।९।५ को फैसला ।

१४.   नियम बमोजिम साधक निकाशाको लागि पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मिलेको छ छैन ? सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।

१५.   यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा अवैध गर्भ तुहाउने गरेको कृयाकलापबाट हिरामायाको मृत्यु हुन गएकोले प्रतिवादी झुसी दमिनीलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(३) नं. बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदनमा दावी लिएको देखिन्छ प्रतिवादी झुसी दमिनीले प्रहरी र अदालतमा समेत बयान गर्दा हिरामाया मेरो घरमा आई सेती मगरको गर्भ बोकेको ५ महीना भयो । गर्भपतन गराउन अस्पतालको औषधि खाएको पतन हुन सकेन । हात हालेर भए पनि गर्भ झिकिदेउ भनेकीले पेट माडमुड गरी योनी भित्र हात हाल्दा पनि गर्भपतन नभएकोले मैले ए नानी निस्किएन भन्दा नबोलेकी हुँदा मरी सकिछन् भनी निजलाई छाडी घरतर्फ गएकी हुँ भनी सावित भएको देखिन्छ । यसबाट गर्भपतन गराउन योनीभित्र हात हालेमा सावित भएको पाइन्छ लाश प्रकृति मुचुल्काबाट योनीबाट रगत बगी पेटीकोट साडीमा समेत लागी जमीनमा समेत जमेको भन्ने देखिन्छ । बुझिएका सरजमीनका व्यक्तिहरुको अदालतमा बकेको बकपत्रबाट समेत गर्भपतन गराउन प्रतिवादीले योनीभित्र हात हालेको भन्ने शंका व्यक्त भएको देखिन्छ । उपर्युक्त प्रमाणहरु तथा लाश जाँच प्रतिवेदनबाट समेत प्रतिवादी झुसी दमिनीको साविती बयानको पुष्टि भएको छ । उपर्युक्त लाश जाँच मुचुल्का लाश जाँच प्रतिवेदन सरजमीनका व्यक्तिहरु समेतको बकपत्र समेतका प्रमाणहरुबाट प्र.झुसी दमिनीले निजको अदालतमा भएको बयान अनुसार गर्भपतन गराउने उद्देश्यले योनीभित्र हात हालेकोबाट हिरामायाको मृत्यु हुन गएको भन्ने देखिन आयो । अपराधी ठहराएको शुरुको इन्साफ सदर गरेको गण्डकी अञ्चल अदालतको फैसला उपर प्रतिवादीले पुनरावेदन गरेको पनि देखिँदैन । यस्तोमा प्रतिवादी झुसी दमिनीलाई निर्दोष रहेछ भन्न सकिने अवस्था रहेन । तसर्थ स्याङ्जा जिल्ला अदालतबाट निज प्रतिवादी झुसी दमिनीलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(३) नं. बमोजिम सर्वश्वसहित जन्मकैद गर्ने ठहराएको इन्साफ सदर गरेको गण्डकी अञ्चल अदालतको फैसला सदर गरी साधक जाहेर गरेको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब छ ।

१६.    अब अ.बं. १८८ नं. बमोजिम घटी सजायँको लागि राय लगाएतर्फ हेर्दा झुसी दमिनीले बयान गर्दा हिरामायाले गर्भपतन गराउन औषधि खाएको पतन हुन सकेन हात हालेर भए पनि गर्भ झिकी देउ भनेकीले पेट माडमुड गरी योनीभित्र हात हाल्दा पनि गर्भ पतन नभएकोले मैले ए नानी निस्किएन भन्दा नबोलेकी हुँदा मरी सकिछ भनी घरतर्फ गएकी हुँ भनेको देखिन्छ । तर मर्ने हिरामायालाई मार्नु पर्ने सम्मको रिसइवी रहेको भन्ने मिसिल प्रमाणबाट देखिँदैन । अरुको गर्भ बोकेको पतन गराउने उद्देश्यले सम्म योनीभित्र हात हाल्दा गर्भ पतन हुन नसकी हिरामायाको मृत्यु हुन गएको भन्ने देखिन आएको छ । यस्तो स्थितिमा अपराधको अवस्थाबाट प्रतिवादीलाई सर्वश्वसहित जन्मकैदको सजायँ गर्दा चर्को पर्न जाने भनी शुरु स्याङ्जा जिल्ला अदालतको रायलाई समर्थन जनाएको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको राय मिलेकै देखिँदा निज प्रतिवादी झुसी दमिनीलाई अ.बं. १८८ नं. बमोजिम कैद वर्ष ५ पाँच मात्र हुने ठहर्छ । अरु तपसील बमोजिम गर्नु ।

तपसील

प्रतिवादी झुसी दमिनी के माथि लेखिए अनुसार अ.बं. १८८ नं. ले कैद वर्ष ५(पाँच) हुन्छ । निज मिति २०४३।१२।४ देखि प्रहरी हिरासतमा रही हाल कारागार शाखा कास्कीमा थुनामा रहेको भन्ने मिसिलबाट देखिँदा ऐन बमोजिम असूल गर्नु भनी काठमाडौं जिल्ला अदालतमा लगत दिनु...१, प्र.झुसी दमिनीके माथि लेखिए बमोजिम कैद सजायँ हुने भएकोले कास्की जिल्ला अदालतका २०४५।१।१२ का फैसलाले निज प्र.झुसी दमिनीलाई गर्ने गरेको सर्वश्वसहित जन्मकैद नलाग्ने हुँदा सो को लगत काटी दिनु भनी कास्की जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन काठमाडौं जि.अ.मा लगत दिनु...२, कैद वर्ष ५ लाग्ने गरी साधक निर्णय भएको सूचना प्र.झुसी दमिनीलाई दिनु...३, मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु...४

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.हिरण्येश्वरमान प्रधान

 

 

इतिसम्वत् २०४७ साल आषाढ १३ गते रोज ४ शुभम् ।