निर्णय नं. ४२३४ - लागू औषध

निर्णय नं. ४२३४    ने.का.प. २०४७          अङ्क १२

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोकप्रताप राणा

सम्वत् सालको फौ.पु.नं. ४०२

फैसला भएको मिति : २०४७।९।२२।१ मा

पुनरावेदक/वादी : प्र.ज.वीरबहादुर कार्की समेतको प्रतिवेदनले श्री ५ को सरकार

विरुद्ध

प्रत्यर्थी/प्रतिवादी : वीरगन्ज न.पं. वा.नं. १३ बस्ने उमेशप्रसाद सिन्हा

मुद्दा : लागू औषध

(१)   अपराधसंग व्यक्तिको सहमति अथवा कृयात्मक व्यवहारबाट मात्र सम्बन्ध हुन सक्ने हुँदा प्रस्तुत मुद्दामा वादी पक्षले त्यस्तो सम्बन्ध रहेको तथ्य प्रमाणित गर्न सकेको पाइन्न र अपराधमा संलग्नता प्रमाणित नहुन्जेलसम्मको लागि वादी दावी बमोजिमको अपराध प्रतिवादीले गरेको ठहर गर्न कानुन सम्मत नदेखिने ।

(प्रकरण नं. २०)

पुनरावेदक/वादी तर्फबाट     : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलराम के.सी.

फैसला

न्या.त्रिलोकप्रताप राणा

१.     मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति २०४६।१२।६ मा भएको फैसलामा चित्त नबुझी न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३(३)(ख) बमोजिम पुनरावेदन दर्ता भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य यस प्रकारको छ ।

२.    मिति ०४३।४।२२ गते बिहान करीब ८ बजेको समयमा ओम चामल उद्योग नयाँ बस्तीपुर वीरगञ्जको धान बोरा १६५ को चलानीबाट वीरगन्ज देखि धुलावारी जाने चलानी बनाई लोड गाडीको इन्ट्री गर्न आएको को.अ.ख. २६८ नं. ट्रकमा शंका लागी चेक गर्दा ढुटो र गाँजा समेत भएको पाइएकोले ट्रक चालक र ट्रक समेत आवश्यक कारवाहीको लागि पेश गरेको भन्ने समेत व्यहोराको प्रहरी चौकी कोशी ब्यारेजका नीरकुमार कार्की समेतको मिति ०४३।४।२२ को प्रतिवेदन ।

३.    सेतुबन्ध छोटी भन्सार कार्यालय कम्पाउण्ड भित्र ल्याई उक्त को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रकमा लोड भएका बोराहरु हामीहरुको रोहवरमा अनलोड गरी हेर्दा (१) जुट बोराको गाँठ बनाएको प्रति ३५ के.जी. गाँजा भएको जुट बोरा गांठ एकसय छब्बीसको जम्मा गाँजा ४४१० चारहजार चारसय दश के.जी. (२) जुट बोरा ४ चारमा प्रति बोरा ४२ बयालिस के.जी. गाँजा भएको जम्मा गाँजा १६८ एकसय अठसठ्ठी के.जी. (३) टुटेफुटेको बोरामा हालिएको ढुटो ब्रान ६२ बैसठ्ठी बोरा समेतको माल सामानको मौकाको मुचुल्का गरिदिएको छौं भन्ने समेत व्यहोराको कपीलप्रसाद साह समेतले गरिदिएको मिति २०४३।४।२२ को मुचुल्का ।

४.    वीरगन्जमा बबलुको मानिससंग कुराकानी गरी मिर्चिया आई त्यहि वीरगन्जबाट ल्याएको ढुटो अनलोड गरी गाँजा लोड गरी धुलावारी पुर्‍याउन लैजाँदा कोशी ब्यारेजमा गाँजा भएको बोरा समेत मैले चलाएको को.अं.अ. २६८ नं. को ट्रकबाट मेरो रोहबरमा बरामद भएको हो । यो को.अं.अ. २६८ को ट्रक धेरै फाइदा आउने भएकोले प्रयोग गरेको हुँ । यो ट्रक गाडी उमेशप्रसाद सिन्हासंग मेरो काकाको छोरा पदमजित सिंहले एकलाख चार हजारमा किनेको हो, गाडी खरिद गर्दा मेरो पनि रु. २२,०००।– लागेको छ । सो गाडीको म पनि पार्टनर हुँ । गाडीको किस्ता चुक्ता भएको छैन, किस्ता चुक्ता नभएकोले ड्राइभरको तलबसम्म मैले लिने गरेको छु । किस्ता चुक्ता भएपछि गाडी नामसारी हुने र आएको हिस्सा पनि बाँडी खाने शर्त छ भन्ने समेत व्यहोराको प्र.जोगेन्द्रप्रसाद सिखले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष २०४३।४।२३।५ मा गरेको कागज ।

५.    कोशी ब्यारेज भन्सारका कर्मचारी प्रहरीले ट्रक चेक जाँच गर्दा गाँजा सहित प्र.जोगेन्द्र सिंहलाई पक्राउ गरेको हुन भन्ने समेत व्यहोराको एकै मिलान भनाई भएको राम पदारथ राय समेतका व्यक्तिहरुले ०४३।४।२३ मा गरी दिएको सरजमीन मुचुल्का कागज ।

६.    पक्राउ परेका जोगेन्द्र सिंह सिखले लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को परिच्छेद २ को देहाय (घ, ङ, च) को प्रतिकूल कसूर गरेको प्रमाणित भएकोले निजलाई ऐ.ऐनको परिच्छेद ३ को (ख)(ग) बमोजिम कारवाही भई हदैसम्म सजायँ हुन र उक्त गाँजा ओसार गर्न प्रयोग गरिएको को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रकलाई ऐ.ऐनको परिच्छेद ३ को दफा १८ बमोजिम जफत हुन समेतको राय व्यक्त गर्दै दसीको माल सामान समेत प्रस्तुत गरिएको छ भन्ने समेतको ०४३।४।२६ को प्रहरी प्रतिवेदन ।

७.    बब्लु भन्ने व्यक्तिले रु. ३०००।– भाडा दिन्छु भनेबाट वीरगन्जबाट १६५ बन्दी बोरा ट्रकमा लोड गरी बब्लु समेत साथ लिई ढल्केवर पूर्व कमला नजिकै आई पुगेपछि बब्लुले गाडी रोक बाकस ल्याउँछु भनेबाट गाडी साइड लगाई रोके ०४३।४।२१ गते रातको १२.३० बजे देखि ४ बजेसम्म बब्लुले लेवरद्वारा बोरा लोड गराई सकी ४.३० बजे गाडी हाँकी कोशी ब्यारेज पुग्दा गाडी चेक जाँच गर्दा गाँजा तथा धानको भुस सहित मलाई पक्राउ गरेका हुन निज बब्लु समेत भागी गए, मैले जानाजान गाँजा लोड गरेको होइन गाडी धनीले अवैध गाँजा ओसार पसार गर्न नलगाएकोले ट्रक जफत हुने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्र.जोगेन्द्र सिंह शिखले बागमती विशेष अदालतमा २०४३।४।२६ मा गरेको बयान ।

८.    लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को पहिलो संशोधन ऐन, २०४३ को दफा ४(क) सम्बन्धित कसूर बाहेकको दावी भएको देखिएकोले कानुन तथा न्याय मन्त्रालयको मिति २०४३।७।२४ को नेपाल राजपत्र भाग ३ खण्ड ३६ अतिरिक्ताड्ढ ३१(ग) को सूचना बमोजिम तोकिएको कोशी अञ्चल अदालतको कार्य क्षेत्र भित्रको देखिँदा उक्त अञ्चल अदालतमा प्रस्तुत मुद्दा पठाई दिने भन्ने मिति ०४३।९।४ को आदेश अनुसार कोशी अञ्चल अदालतमा दायर हुन आएको ।

९.    चालक जोगेन्द्र सिंह बन्दीपुरमा राती सुतेको बेलामा थाहा नदिई गाँजा लोड गरेको भन्ने व्यहोराको प्र.का साक्षी रंजित सिंह समेतको र भन्सारले चेक गर्दा गाँजा बरामद भएको भन्ने समेत व्यहोराको सरजमीनका गड्डा मण्डल समेतको व्यक्तिले गरिदिएको बकपत्र ।

१०.    को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रक मेरो हो । जोगेन्द्र सिंहलाई मैले दिएको होइन । वीरगन्ज बस्ने परमजित सिंह सिखलाई रु. १,००,००५।– दाम गरी प्रत्येक मैनामा रु. १२,०००।– का दरले किस्तामा दिएको २ किस्ता मात्र रु. २४,०००।– मलाई बुझाएको छ । कुनै कागजपत्र भएको छैन । मैले सो गाडी ८५,०००।– रुपैयाँमा २०३३ सालमा किनेको हुँ । गाँजा ओसार पसार गराउने काम मैले गराएको छैन । मैले नामसारी नगरेसम्म अरुको नाममा नगई ट्रक रोकिएर गाडी फिर्ता ल्याउने गर आफ्नो सामान राखी खिची ल्याउने गरिदिएकोसम्म हुँ । मेरो रकम भुक्तानी नभएकोले मैले नामसारी नगरेको र गाँजा ओसार पसार गर्ने कुनै काम मैले गराएको छैन । मेरो गाडी जफत हुन पर्ने नहुँदा फिर्ता पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको उमेशप्रसाद सिन्हाले मिति २०४४।८।१।३ मा गरेको बयान ।

११.    उमेशप्रसादको को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रक रु. १०,००५।– मा खरीद बिक्री गर्न पर्ने भई गाडीको रुपैयाँ चुक्ता नभएसम्म गाडी नामसारी नगर्ने गरी गाडीको मोल चुक्ता गर्न २ किस्तामा २४,०००।– बुझाई सकेको छु । सो शर्त अनुसार गाडीको ब्लु बुक र रोड पर्मिट समेत मेरो जिम्मामा दिएको छ । गाडी चलाउन आफूले नभ्याउने हुँदा मासिक रु. १००।– तलब दिने गरी नोकरीमा राखी जोगेन्द्र सिंहलाई गाडी जिम्मा दिई म काम विशेषले भारततर्फ गएको थिएँ । जोगेन्द्र सिंहलाई गाँजा ओसार पसार गर्ने काम अह्राइएको छैन । निजले बयान गरे अनुसार गाडीको पार्टनर राखेको होइन नोकरीमासम्म राखेको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको परमजित सिंहको मिति २०४४।१२।२४।४ को बयान ।

१२.   प्रतिवादी जोगेन्द्र सिंहले आरोपित कसूर गरेको हुँदा लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(ख) बमोजिम ३ वर्ष कैद र ५,०००।– जरिवाना हुने सोही ऐनको दफा १८ बमोजिम को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रक समेत जफत हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको कोशी अञ्चल अदालत, धरानको मिति २०४५।३।३१।६ को फैसला ।

१३.   उक्त फैसलामा प्र.जोगेन्द्र सिंहले पुनरावेदन नगरी शुरु इन्साफमा चित्त बुझाई बसेपनि त्यसबाट मेरो हकमा कुनै असर नपर्ने हुँदा मेरो ट्रक जफत गर्ने निर्णय त्रुटिपूर्ण भएको र गाँजा ओसार पसार गर्ने कुरामा न त परमजितको सहमति छ न त मेरो सहमति छ, ट्रकको मालिक म हुँ मैले जोगेन्द्र सिंहलाई गाँजा ओसार पसार गर्न अ¥हाएको समेत कुरा मिसिलबाट नदेखिने हुँदा, यस्तो स्थितिमा मेरो ट्रक जफत गर्ने गरेको कोशी अञ्चल अदालतको फैसला उपर चित्त नबुझेकोले सो फैसला बदर गरी ट्रक फिर्ता पाउने न्याय निर्णय गरी पाउँ भन्ने समेतको जिकिर लिई प्र.उमेशप्रसाद सिन्हाले पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा चढाएको पुनरावेदनपत्र ।

१४.   पुनरावेदकले सवारी चालक जोगेन्द्र सिंहलाई को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रक चलाउन दिएको नदेखिएको र साथै सो ट्रक पुनरावेदककै नाममा दर्ता कायम रहेको देखिएकोले सो गाँजा ओसार पसार गर्न पुनरावेदकको सहमति नदेखिँदा ट्रक जफत गर्ने गरेकोसम्म इन्साफ फरक पर्ने देखिँदा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षी झिकाउने पु.क्षे.अ. संयुक्त इजलासको मिति ०४६।३।१२।२ को आदेश ।

१५.   प्र.जोगेन्द्र सिंहले ट्रकमा लागू औषध गाँजा ओसार पसार गरी अपराध गरेको कुरा ट्रक धनीलाई थाहा भएको र निजको समेत सहमति भएको भनी प्र.जोगेन्द्र सिंहले समेत भन्न सकेको नदेखिएको र निज ट्रक धनी उपर प्रहरी, प्रतिवेदन दावी समेत नभएको अवस्थामा उक्त लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १८ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशमा भएको कानुनी व्यवस्थाबाट पुनरावेदक उमेशप्रसाद सिन्हाका नाउँको ट्रक जफत गर्न मिल्ने अवस्था नदेखिँदा प्र.जोगेन्द्र सिंह सिंखले लागू औषध गाँजा ओसार पसार गर्न प्रयोग गरेको ट्रक सवारी धनीलाई समेत जानकारी भई प्रयोग गरेको भन्ने सबूद प्रमाणको अभावमा सो ट्रक जफत गर्ने गरेको हदसम्मको कोशी अञ्चल अदालतको फैसला मिलेको नदेखिँदा सो हदसम्म बदर हुने र ट्रक जफत गरिपाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन दावी नपुग्ने भन्ने समेत व्यहोराको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट मिति २०४६ चैत्र ६ गते भएको पुनरावेदन फैसला ।

१६.    पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट भएको पुनरावेदन फैसलामा चित्त नबुझी न्यायप्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को संशोधन सहितको दफा १३(३)(ख) बमोजिम वादी श्री ५ को सरकारका तर्फबाट यस अदालत समक्ष पर्न आएको पुनरावेदन ।

१७.   नियम बमोजिम पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकारका तर्फबाट रहनु भएका विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलराम के.सी. ले प्रस्तुत मुद्दामा लागू औषध ओसार पसार गरेको को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रकले लागू औषध ओसार पसार गरेकोमा विवाद छैन । त्यस्तो लागू औषधि निज ट्रक धनीको सहमतिबाट ओसार पसार भएको होइन भन्ने प्रमाणित गर्ने भार ट्रक धनीको हो तर त्यस्तो प्रमाण ट्रक धनीले दिन सकेको छैन । लागू औषधि उक्त ट्रकबाट ओसार पसार भएमा विवाद नदेखिँदा ट्रक जफत नगरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला बदर हुनुपर्छ भनी बहस गर्नुभयो ।

१८.   पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले ट्रक जफत नगर्ने गरेको इन्साफ मनासिब बेमनासिब के रहेछ ? सो विषयमा निर्णय दिनु पर्ने देखिन आयो ।

१९.    यसमा पुनरावेदन माग बमोजिम उक्त को.अ.ख. २६८ नं. को ट्रकलाई लागू औषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा १८ बमोजिम जफत गरी पाउँ भन्ने समेतको प्रहरी प्रतिवेदन दावी रहेको देखिन्छ । लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १८ मा यस ऐन अन्तर्गत सजायँ हुने अपराधसित सम्बन्धित सबै लागू औषध तथा त्यस्तो लागू औषध निर्माण वा उत्पादन गर्न प्रयोग गरिएका सबै माल सामान तथा यन्त्रहरु जफत हुने छन् । त्यस्तो लागू औषध राखी ओसार पसार गर्न प्रयोग गरिएका रेल तथा हवाई जहाज बाहेक जुनसुकै सवारी समेत जफत हुनेछ ।

२०.   तर सो सवारी त्यस्तो अपराध गर्न प्रयोग गरिने वा गरिएको कुरा सवारी धनीलाई थाहा थिएन भन्ने कुराको प्रमाण निजले पेश गर्न सकेमा भने त्यस्तो सवारी जफत गरिने छैन भन्ने लेखिएको पाइन्छ । लागू औषधि गाँजा समेत बरामद गरिएको उक्त ट्रकको स्वामित्व उमेशप्रसाद सिन्हाको नाममा रहेको देखिएकोमा उक्त ऐनको दफा १८ बमोजिम निज मालिकको यस अपराध कार्यसंग के कुन हदसम्म संलग्नता रहेको थियो भन्ने कुरा नै ट्रक जफत गर्ने कार्यसंग सम्बन्ध राख्ने हुन्छ । प्रस्तुत मुद्दामा चालक जोगेन्द्रप्रसाद सिखले प्रहरी समक्ष लगायत अदालतमा समेत गाडी धनी उमेशप्रसाद सिन्हाको त्यस्तो लागू औषध ओसार पसार कार्यमा संलग्नता देखाउन सकेको छैन । प्रहरीमा कागज गर्दा ट्रक ड्राइभर जोगेन्द्रप्रसादले परमजीतको सम्म सम्बन्ध देखाए पनि अदालतमा बयान गर्दा केही उल्लेख गरेको पाइन्न । विवादको ट्रकको धनी उमेशप्रसाद सिन्हा देखिन्छ र ट्रक धनीले गाँजा ओसार पसार गर्न, लगाएको होइन भनी बयान गरेको पाइन्छ । अपराधसंग व्यक्तिको सहमति अथवा कृयात्मक व्यवहारबाट मात्र सम्बन्ध हुनसक्ने हुँदा प्रस्तुत मुद्दामा वादी पक्षले त्यस्तो सम्बन्ध रहेको तथ्य प्रमाणित गर्न सकेको पाइन्न र उमेशप्रसाद सिन्हाको अपराधमा संलग्नता प्रमाणित नहुन्जेलसम्मको लागि वादी दावी बमोजिमको अपराध प्रतिवादी उमेशप्रसाद सिन्हाले गरेको ठहर गर्न र त्यस्तो ट्रक जफत गर्न कानुनसम्मत देखिन्न । अतः पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले लिएको अन्य आधार समेतबाट ट्रक जफत नहुने भनी गरेको निर्णय मिलेकै देखिँदा मिति २०४६।१२।६ को पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब हुँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

 

इतिसम्वत् २०४७ साल पौष २२ गते रोज १ शुभम् ।