निर्णय नं. ७३३३ - उत्प्रेषण समेत

निर्णय नं. ७३३३    ने.का..प.२०६१       अङ्क २

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री केदारप्रसाद गिरी

माननीय न्यायाधीश श्री रामप्रसाद श्रेष्ठ

सम्वत् २०५७ सालको रिट.नं. ३६५९

आदेश मितिः२०६१।१।८।३

 

बिषयः– उत्प्रेषण ।

 

निवेदकः जिल्ला पाल्पा तानसेन नगरपालिका वडा नं. ९ बर्तुङ बस्ने सावित्री कुमारी श्रेष्ठ                                                                        

बिरुद्ध

विपक्षीः गुठी संस्थान (कार्य व्यवस्था) विनियम, २०४९ को विनियम २ को खण्ड (घ) अनुसार गुठी कार्यालयको काम समेत गर्ने मालपोत कार्यालय, पाल्पा समेत

 

§  निवेदिकाको दाता केशवप्रसाद श्रेष्ठले निवेदिकालाई मिति २०५७।९।१३ को राजिनामाको लिखत गरी दिदा सो लिखतसाथ पेश भएको सोही मितिको गुठी रैतान नम्वरी जग्गाको मालपोत तिरेको रसिद नं. ०९०९३७ मा विवादको कि.नं. ९१ को जग्गा पनि उल्लेख भएको देखिदा रसिदवाट विवादको कि.नं. ९१ को जग्गा गुठी रैतान नम्वरीको जग्गा भन्ने देखिन आउने ।

§  रिट निवेदिकाले विवादको जग्गा राजिनामा गरी लिदाको अवस्थामा सो जग्गा गुठी रैतान नम्वरीको जग्गा भन्ने देखिई सकेपछि सो जग्गा गुठी रैतान नम्वरीमा परिणत गरेको निर्णय नदेखिएको भन्ने आधारमा सो जग्गाको जग्गाधनी महलमा अमरनारायण गुठी कायम गर्न मिल्ने नदेखिने ।

§  दावीमा उल्लेखित कि.नं. ९१ को जग्गा गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा २ (ज) अनुसारको गुठी रैतान नम्वरी जग्गा देखिंदा सो जग्गाको हक छोडाई लिने रिट निवेदिकाको नाममा दाखेल खारेज नामसारी गरी निजको नाममा जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिनु भनी विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पाको नाममा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ।

(प्र.नं. ९)

 

रिट निवेदक तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ता श्री वद्रिप्रसाद भण्डारी

विपक्षी तर्फवाटः विद्वान उपन्यायाधिवक्ता श्री शरदकुमार खड्का

अवलम्वित नजिरः

 

आदेश

            न्या.केदारप्रसाद गिरीः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ तथा ८८(२) वमोजिम यस अदालतमा दायर भएको प्रस्तुत रिट निवेदन सहितको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यसप्रकार छ :-

            २.    गुठी संस्थानमा राजगुठीको रुपमा लगतमा चढेको पाल्पा तानसेन स्थित अमर नारायण गुठीमा आंठा सहर मालपोत तिरो लागी मेरो ससुरा केशवप्रसादको नाममा साविकदेखि गुठी रैतान नम्वरीमा दर्ता भएको २०३१ सालको सर्भे नापीमा समेत जिल्ला पाल्पा तत्कालीन बर्लुङ गाउं पन्चायत वडा नं. २ कि.नं. ९१ क्षेत्रफल रोपनी ०–१–०–२ कायम भई जग्गाधनी महलमा केशवप्रसाद श्रेष्ठ र मोहीको महल खालि रही नापी नक्शा दर्ता श्रेस्ता कायम भई त्यसको पूर्जा समेत प्राप्त गरी निर्विवाद रुपमा गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा २ को खण्ड (झ) अनुसार गुठी रैतान नम्वरीको हैसियतमा हक भोग चलन गरी आएको घर जग्गा हाल जिल्ला पाल्पा तानसेन नगरपालिका वडा नं. ९ मा पर्दछ । सो घर जग्गा मिति २०५७।९।१३ मा ससुरा केशवप्रसादले मलाई हालैको वकसपत्र गरी रजिष्ट्रेशन गरी दिनु भएको छ । सो हालैको वकसपत्र अनुसार मालपोत कार्यालय पाल्पाले उक्त कि.नं. ९१ को घर जग्गा मेरो नाममा दाखेल खारेज नामसारी गरी मेरो नाममा जग्गाधनी दर्ता प्रमाण श्रेस्ता कायम गरी पूर्जा दिनु पर्नेमा मनोमानीपूर्व ठाडै उक्त कि.नं. ९१ को जग्गाधनीमा विपक्षी अमरनारायण गुठी र मोहीमा मलाई कायम गरी दर्ता श्रेस्ता कायम गरी सोही अनुसारको जग्गाधनी दर्ता प्रमाणपूर्जा मलाई दिइएको छ । उक्त कार्य गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा २ को खण्ड (झ) र दफा ३२ समेतको प्रतिकूल भएको र त्यसवाट उक्त ऐन वमोजिम प्राप्त मेरो गुठी रैतानी नम्वरी जग्गाधनीको हक हैसियत समाप्त पार्नुको साथै नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा ११ र १७ वाट प्राप्त मौलिक हकमा समेत प्रत्यक्ष आघात परेकोले विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पावाट कानून प्रतिकूल मलाई गुठी रैतानी नम्वरी जग्गाधनीवाट मोहीमा रुपान्तर गरी भएको दाखेल खारेज नामसारी सम्वन्धी सम्पूर्ण काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी हालैको वकसपत्रवाट मेरो हक हुन आएको उक्त कि.नं. ९१ को घर जग्गा गुठी रैतान नम्वरी जग्गाधनीको हैसियतमा मेरो नाममा दाखेल खारेज नामसारी गरी त्यसको दर्ता श्रेस्ता एवं पूर्जा कायम समेत गरी दिनु भन्ने विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पाको नाममा परमादेश समेत जारी गरी पाउं भन्ने व्यहोराको रिट निवेदन ।

            ३.    लिखित जवाफ पठाउनु भनी विपक्षीहरुको नाममा सूचना पठाउनु भन्ने यस अदालतको आदेश ।

            ४.    माग दावीको कि.नं. ९१ को जग्गा केशवप्रसाद श्रेष्ठवाट रिट निवेदिकाले आफ्नो नाममा मिति २०५७।९।१३ मा गराएकी र उक्त जग्गा नापीको अवस्थामा जग्गाधनी अमरनारायण गुठी र मोही हक मात्र तत्काल गणेशप्रसाद श्रेष्ठको नाममा भै पछि आपसी लेनदेन व्यवहारवाट केशवप्रसाद श्रेष्ठमा आई पछि निवेदिकाको नाममा आएको हो । सो जग्गा रैतानी नम्वरीमा परिणत गर्दा वुझाउनु पर्ने रकम कोही कसैवाट दाखेल गरेको भन्ने दावी गर्न समेत नसकेको र कसैवाट कुनै वेला पनि रैतानी नम्वरीमा परिणत नगरेको जग्गा आफ्नो नाममा हस्तान्तरण गरी लिई गुठीको स्वामित्व रहेको जग्गाको स्वामित्व एवं धमकृति समेत लोप गराई जग्गा आफ्नो रैकर हो भन्ने गराउने चेष्टावाट रिट निवेदन दिएको र सो जग्गाको सम्वन्धमा यस समितिवाट कुनै काम कारवाही भए गरेको नहुंदा अनावश्यक रुपमा दोषारोपण गरी दिएको रिट निवेदन खारेज गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी अमरनारायण गुठी पाल्पाका व्यवस्थापन समितिको लिखित जवाफ ।

            ५.    माग दावीको कि.नं. ९१ को जग्गा रिट निवेदिकाको ससुरा केशवप्रसादको नाममा साविक देखि गुठी रैतानी नम्वरीमा दर्ता भएको नभई जग्गा नाप जांच हुंदा जग्गाधनी अमरनारायण गुठी मोही गणेशप्रसाद श्रेष्ठको नाममा नाप नक्सा भै जग्गाधनी दर्ता श्रेस्ता एवं पूर्जा तयार भएको हो । सो जग्गा मिति २०४१।१।४ को पारीत अंश भरपाइ वमोजिम अमरनारायण गुठीको स्वामित्व कायम रहने गरी सुधनप्रसाद श्रेष्ठलाई मोही हक मात्र हस्तान्तरण भएको र पछि सो कि.नं. ९१ को जग्गासंग रिट निवेदिकाको ससुरा केशवप्रसाद श्रेष्ठले अमरनारायण गुठीको स्वामित्व भई आफ्नो मोही हक भएको बतुङ वडा नं. २ कि.नं. ९० को जग्गा संग मिति २०५१।४।२० मा सट्टापट्टा पारीत लिखित वमोजिम एक आपसमा सट्टापट्टा गरी कि.नं. ९१ को जग्गा केशवप्रसादको नाममा मोही हक कायम हुन आएको तत्पश्चात मिति २०५७।९।१३ को पारीत राजिनामाको लिखतले यी निवेदिकालाई अमरनारायण गुठीको स्वामित्व कायम रहने गरी मोही हक हस्तान्तरण भएको छ । उल्लेखित विभिन्न मितिका पारीत लिखत अनुसार गुठी श्रेस्तामा दाखेल खारेज गरी अद्यावधिक गर्ने कार्य यस कार्यालयवाट भएको र उक्त दावीको जग्गा गुठी रैतान नम्वरी जग्गा नभई अमरनारायण गुठी जग्गाधनी र मोही हाल निवेदिका कायम हुन आएको हो । गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा ३६ वमोजिम रैतानी नम्वरीमा परिणत गर्न तोकिएको रकम गुठी संस्थानको नाममा दाखेल गरी गुठी जग्गा रैतान नम्वरीमा परिणत हुने व्यवस्था रहेकोमा रिट निवेदिकाले उल्लेखित शर्त सम्वन्धमा आफूले पालना गर्नुपर्ने कानूनी दायित्व पूरा नगरी अमरनारायण गुठीको स्वामित्व रहेको कुनै वेला कसैवाट पनि रैतान नम्वरीमा परिणत नगरेको जग्गाको सम्वन्धमा सत्य तथ्य व्यहोरा लुकाई छिपाई परेको रिट निवेदन खारेज गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पाको लिखित  जवाफ ।

            ६.    नियम वमोजिम पेश भएको प्रस्तुत रिट निवेदन सहितको मिसिल अध्ययन गरियो । रिट निवेदिका तर्फवाट विद्वान अधिवक्ता श्री वद्रीप्रसाद भण्डारीले मेरो पक्षले आफ्नो ससुरावाट हक छोडाई लिएको विवादको कि.नं. ९१ को जग्गा मेरो पक्षले लिनु भन्दा अघि गुठी रैतानी नम्वरी जग्गा भन्ने देखिन्छ । मेरो पक्षले लिनु भन्दा अघि नै गुठी रैतानी नम्वरी भएको जग्गा मेरो पक्षले लिएपछि जग्गाधनी महलमा मेरो पक्षको नाम रहनु  पर्छ । मेरो पक्षले गुठी रैतानी जग्गा लिएकोमा सो जग्गाको जग्गाधनी अमरनारायण गुठी र मेरो पक्ष मोही हुन नसक्ने हुंदा रिट निवेदन माग वमोजिमको आदेश जारी हुनु पर्छ भन्ने समेत वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।

            ७.    विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पा तर्फवाट विद्वान उपन्यायाधिवक्ता श्री शरद कुमार खडकाले अमरनारायण गुठीको नाममा स्वामित्व रहने गरी कि.नं. ९१ को जग्गा सुधनप्रसादवाट केशवप्रसादले सट्टापट्टा गरी लिएको र केशवप्रसादवाट रिट निवेदिकाले प्राप्त गरेको सो जग्गा गुठी रैतान नम्वरीमा परिणत भएको कुनै प्रमाण नभएकोले रिट निवेदन खारेज हुनु पर्छ भन्ने समेत वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।

            ८.    उपरोक्त वहस समेतलाई दृष्टिगत गर्नुको साथै मिसिल संलग्न कागजातको अध्ययन गरी रिट निवेदन माग दावी अनुसारको आदेश जारी गर्न मिल्ने, नमिल्ने सम्वन्धमा निर्णय दिनु पर्ने हुन  आयो ।

            ९.    निर्णय तर्फ विचार गर्दा ससुरा केशवप्रसाद श्रेष्ठको नाममा साविक देखि गुठी रैतान नम्वरीमा दर्ता भएको र २०३१ सालको नापीमा जग्गाधनी महलमा केशवप्रसाद श्रेष्ठ र मोही महल खाली रहेको कि.नं. ९१ को जग्गा मैले ससुरा केशवप्रसाद श्रेष्ठवाट हक छोडाई लिएपछि मेरो नाममा दाखेल खारेज नामसारी गरी मेरो नाममा जग्गाधनी दर्ता प्रमाण श्रेस्ता खडा गरी पूर्जा दिनु पर्नेमा सो जग्गाको जग्गाधनीमा विपक्षी अमरनारायण गुठी र मोही मलाई कायम गर्ने गरी मालपोत कार्यालय पाल्पाले गरेको निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी सो कि.नं. ९१ को घरजग्गा गुठी रैतान नम्वरी जग्गाधनीको हैसियतमा मेरो नाममा दा.खा. नामसारी गरी त्यसको दर्ता श्रेस्ता एवं पूर्जा कायम गरी दिनु भनी विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पाको नाममा परमादेशको आदेश जारी गरी पाउं भन्ने रिट निवेदन माग दावी भएको पाइन्छ । निवेदिकाको दाता केशवप्रसाद श्रेष्ठले अमरनारायण गुठीको स्वामित्व भई आफ्नो मोही हक भएको कि.नं. ९० को जग्गा दिई सुधनप्रसाद श्रेष्ठवाट अमरनारायण गुठीको स्वामित्व भई निजको मोही हक भएको कि.नं. ९१ को जग्गा सट्टापट्टा गरी लिएपछि सो कि.नं. ९१ को जग्गा रिट निवेदिकालाई राजिनामा गरी दिएको र अमरनारायण गुठीको स्वामित्व रहेको सो कि.नं. ९१ को जग्गा कुनै वेला कसैवाट पनि रैतान नम्वरीमा परिणत नगरेकोले रिट निवेदन खारेज भागी छ भन्ने व्यहोराको लिखित जवाफ जिकिर रहेको पाइन्छ । विवादको जग्गा केशवप्रसाद श्रेष्ठवाट रिट निवेदिकाले मिति २०५७।९।१३ मा राजिनामावाट हक छोडाई लिएको मिसिल संलग्न राजिनामाको प्रतिलिपिवाट देखिन्छ । निवेदिकाको दाता केशवप्रसाद श्रेष्ठले निवेदिकालाई मिति २०५७।९।१३ को राजिनामाको लिखत गरी दिदा सो लिखतसाथ पेश भएको सोही मितिको गुठी रैतान नम्वरी जग्गाको मालपोत तिरेको रसिद नं. ०९०९३७ मा विवादको कि.नं. ९१ को जग्गा पनि उल्लेख भएको देखिन्छ । सो रसिदवाट विवादको कि.नं. ९१ को जग्गा गुठी रैतान नम्वरीको जग्गा भन्ने देखिन आयो । रिट निवेदिकाले विवादको जग्गा राजिनामा गरी लिदाको अवस्थामा सो जग्गा गुठी रैतान नम्वरीको जग्गा भन्ने देखिई सकेपछि सो जग्गा गुठी रैतान नम्वरीमा परिणत गरेको निर्णय नदेखिएको भन्ने आधारमा सो जग्गाको जग्गाधनी महलमा अमरनारायण गुठी कायम गर्न मिल्ने देखिएन । रिट निवेदिकाले गुठी रैतान नम्वरीको जग्गा राजिनामा गरी लिएको देखिएको हुंदा सो  जग्गाको  गुठीको  नाम अमरनारायण गुठी जनाई जग्गाधनीमा राजिनामावाट हक छोडाई लिने रिट निवेदिकाको नाम उल्लेख गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा  तयार  गरी  दिनुपर्नेमा  गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा ३६ अनुसार गुठी रैतान नम्वरीमा परिणत नभएको भन्ने आधारले निवेदिकालाई मोही र अमरनारायण गुठीलाई जग्गाधनी जनाई जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिने गरेको मालपोत कार्यालय पाल्पाको सो निर्णय मिलेको नदेखिंदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरिएको छ । दावीमा उल्लेखित कि.नं. ९१ को जग्गा गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा २ (ज) अनुसारको गुठी रैतान नम्वरी जग्गा देखिंदा सो जग्गाको हक छोडाई लिने रिट निवेदिकाको नाममा दाखेल खारेज नामसारी गरी निजको नाममा जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिनु भनी विपक्षी मालपोत कार्यालय पाल्पाको नाममा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

 

न्या.रामप्रसाद श्रेष्ठ

 

इति सम्वत् २०६१ साल बैशाख ८ गते रोज ३ शुभम्............ ।