निर्णय नं. ७३४५ - निर्णय दर्ता वदर ।
निर्णय नं. ७३४५ ने.का.प.२०६१ अङ्क ३
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायधीश श्री भैरवप्रसाद लम्साल
माननीय न्यायधीश श्री वद्री कुमार वस्नेत
सम्वत २०५६ सालको दे.पु.नं. ५७१८
फैसला मितिः २०६१।३।२१।२
मुद्दाः निर्णय दर्ता वदर ।
पुनरावेदक
वादीः का.जि.का.न.पा वडा नं. १५ वस्ने छली लमिनी
विरुद्ध
विपक्षीः
प्रतिवादी ऐ.ऐ.वस्ने अष्टवहादुर तामाङ्ग समेत
§ निर्णयको नक्कल सारी पाउँ भनि यी वादी छली लमिनीले मिति २०४६।९।१३मा सो गुठी कार्यालयमा निवेदन दिए तापनि सो मितिमा नक्कल लिएको देखिदैन । वादीले दिएको उक्त निवेदनमा सो कार्यालयवाट नियमानुसार गर्ने भनि तोकादेश सम्म भएको देखिन्छ । अड्डा अदालतमा रहेको कुनैपनि कागज प्रमाणको सरोकारवाला पक्षले निवेदन दिदैमा सोही मितिमा निजले विधिवतरुपमा सो निर्णयको जानकारी भए पाएको मान्न नमिल्ने ।
§ जवसम्म सम्वन्धित पक्षले नक्कल पाउँ भनि दिएको निवेदन मुताविक कार्यालयले कानूनको रीत पुर्याई सम्वन्धित पक्षलाई नक्कल दिदैन तव सम्म विधिवतरुपले सो विषयमा जानकारी पाएको भन्न नमिल्ने ।
§ कार्यालयले कुन मितिमा नक्कल उपलव्ध गराएको हो सो खुलाई भन्न नसकेको अवस्थामा पक्षले प्राप्त गरेको नक्कल कागजातमा अंकित मितिलाई नै नक्कल प्राप्त गरी जानकारी पाएको मिति मान्नु पर्ने ।
§ वादीले आफूले मिति २०४७।९।१९ मा नक्कल सारी निर्णयको व्यहोरा थाहा पाएको भनि सो निर्णय उपर जग्गा पजनीको १७ नं. को ६ महिनाको म्याद भित्रै मिति २०४७।११।२७ मा फिराद गरेको देखिन्छ । यस स्थितिमा वादीको फिराद हदम्यादविहीन भनि शुरु र पुनरावेदन अदालतले वादी दावी अ.वं. १८० नं. वमोजिम खारेज हुने ठहराएको निर्णय मिलेको नदेखिने ।
§ वादीले नक्कल लिएको मितिलाई हदम्याद शुरु भएको आधार मानी दर्ता गरेको प्रस्तुत निर्णय दर्ता वदर मुद्दाको फिरादपत्र जग्गा पजनीको १७ नं. को हदम्याद भित्रको देखिंदा हदम्यादविहीन फिराद भनि खारेज गर्ने गरेको शुरुको फैसलालाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०५४।२।१० को फैसला मिलेको नदेखिंदा वदर हुने ।
(प्र.नं. २० र २१)
पुनरावेदक वादी तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ता श्री वालकृष्ण न्यौपाने
विपक्षी प्रतिवादी तर्फवाटः विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्न तुलाधर
अवलम्वित नजिरः
फैसला
न्या.भैरवप्रसाद लम्सालः पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०५४।२।१० को फैसला न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१) को खण्ड (क) र(ख) को आधारमा दोहोर्याई पाउँ भनि परेको वादी पक्षको निवेदनमा यस अदालतको मिति २०५६।७।१० को मुद्दा दोहोर्याउने निस्सा भएको आदेशानुसार पुनरावेदन दर्ता भएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य तथा ठहर यसप्रकार छ:–
२. मैले वद्रीलाल मानन्धरसँग २०२४।९।२० मा रु ८९७। मा कान्छा तामाङ्गसँग स्वयम्भु ध्याङ्ग गुठीमा दर्ता भएको शेर्मा रु ।१९ पैसा लागेको ।।.।५ (मकै) विजन जाने पश्चिम सिद्धिमान तामाङ्गको घर समेतका ४ किल्ला भित्रको जग्गा खरिद गरी लिई २०२४।२।१ मा तालुकदार खर्पाग्याम्वो भन्ने शोभ वहादुरवाट चलन पूर्जी समेत गरी लिएको जग्गा २०२४।१२।१३ मा मलाई राजिनामा पास गरी दिएको र मोहीयानी कसैको नलाग्ने र जग्गा धनी गुठी नै कायम हुने हुँदा ज.ध.प्र.पुर्जा प्राप्त हुन सकेको थिएन । मैले कसैलाई हक छाडी दिएको थिइन । उक्त जग्गा नापीमा कृष्ण वहादुरले माहीमा लेखाई नापी गराएको रहेछ । उक्त जग्गा नापीमा स्वयम्भु गा.प.वडा नं ६ कि.नं ३२ को क्षेत्रफल ०–४–२–० र कि.नं ३७ मा ०–४–१–० कायम भै कृष्ण वहादुर मोही जनिई नापनक्सा भएको जग्गा प्रतिवादीहरु मिली कान्छा तामाङ्गको एकलौटी वनाउन रसिद दिने, सिफारिश दिने वावुको नाम शेर वहादुर लेख्नु पर्नेमा कृष्ण वहादुर लेखी २०४५।३। २१ मा नाता प्रमाण पत्र लिई २०४५।५।१४ मा कान्छाका नाममा मोहीयानी नामसारी गर्ने गुठी संस्थान गुठी लगत तथा तहविलवाट निर्णय गराई लिएको कुरा २०४७।९।१९ मा नक्कल दिई थाहा पाएँ । तसर्थ २०४५।४।५ को मन्जुरीनामा, २०४५।३।२१ को नाता प्रमाण पत्र, र २०४५।५।१४ मा नामसारी गर्ने निर्णय वदर गरी मेरो नाउँमा दर्ता गरी पाउँ भन्ने मिति २०४७।११।२७ को फिराद दावी रहेछ ।
३. कि.नं. ३७ र ३२ का जग्गाहरु वडा समितिको सिफारिश र कान्छा तामाङ्गले वाली वुझाएकोले निजका नाममा नामसारी गरी दिने भनी २०४५।४।१० मा निर्णय भएको हो । विपक्षीले वद्री लाल वाट २०२४।१२।१३ मा खरिद गरी लिएको भनिएको जग्गा यो होइन, भएको भए फिल्डवुकमा आफ्नो नाम लेखिनु पर्ने, दाखेल खारेज समेत गराई प्रमाण लिन सक्नु पर्ने, केही गर्न नसकेको वाट पनि वादीको हकको होइन । झुठ्ठा फिरादवाट फुर्सद पाउँ भन्ने गुठी लगत तहविल कार्यालयको प्रतिउत्तर रहेछ ।
४. विवादित जग्गा म कान्छा तामाङ्गको वाजे शेरवहादुरले साविक देखि भोग गरी गुठीमा तिरोभरो गरी आएको किमडोलको पाखावारी जग्गा हो । वाजे शेर वहादुरको परलोक पश्चात पिता कृष्ण वहादुरले भोगचलन गरी गुठीलाई तिरो वुझाई आएकोले नापीको समयमा पिता कृष्ण वहादुर कै नाउँमा नापी गरिएको थियो । तसर्थ पिता कृष्ण वहादुरलाई शेर वहादुर भनी लेख्नु पर्ने भएवाट २०४५।५।१४ को नाता प्रमाणित वदर गरी पाउँ भन्ने विपक्षीको दावी खारेज गरी पाउँ । शेर वहादुर मेरा पिता नभै वाजे हुनुहुन्छ । यसरी पिताको नाउँमा भएको विवादित जग्गा पिता प्रतिवादी मध्ये म कान्छा तामाङ्गले भोग चलन गरी आएवाट आवश्यक सिफारिश मन्जुरनामा वडा समितिको सिफारिश समेतको आधारमा म कान्छा तामाङ्गको नाउँमा मोहीयानी नामसारी गरेको हो । यसरी हक नै नभएको व्यक्तिले ज.ध.समेतलाई विपक्षी वनाई दायर गरेको फिराद खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रतिवादी कान्छा तामाङ्ग अष्ट वहादुर तामाङ्ग, पूर्ण तामाङ्ग सन्ते तामाङ्ग अष्ट वहादुर लामा समेतको संयुक्त प्रतिउत्तर पत्र रहेछ ।
५. यसमा प्रतिवादी जिकिर अनुसार वादीवाट मिति २०३४।१२।१३ र २०२७।१।१८ को सक्कल लिखत दाखिल गराई अ.व. ७८ नं. वमोजिम प्रतिवादीलाई सुनाई पेश गर्नु भन्ने आदेश भएको रहेछ ।
६. विपक्षीले उक्त जग्गा वद्रीलालवाट २०२४।१२।१३ मा राजिनामा र निज वद्रीलालले २०२४।१।२ मा कान्छा तामाङ्गले खरिद गरेको भन्नु भएको छ । म कान्छा तामाङ्गले कुनै जग्गा कसैलाई विक्रि गरेको छैन । त्यसरी २०२४। १२।१३ को राजिनामा र २०२७ । १।१८ को रसिद उक्त विवादित कि.नं ३२ र ३७ को भनि विपक्षीले दावी गर्छ भन्ने सो लिखतहरु जालसाजी हुन भनी प्र.वा. श्याम कृष्ण डंगोलले गरेको वयान ।
७. उक्त लिखत कुनै किसिमले जालसाजी गरेको होइन सद्दे साँचो हो भनी वादी वा इश्वर लाल श्रेष्ठले गरेको वयान ।
८. २०२४।१२।१३ को राजिनामा तथा २०२७।१।१८ को वहाली पुर्जि जालसाजी भनी प्रतिवादीले वयान गरेकोले लिने दिने र साक्षी समेत वुझ्ने मिति २०४८।१२।१३ मा आदेश भएकोमा उक्त आदेशानुसार म्याद जारी गरेकोमा उपस्थित भएका रहेन छन ।
९. मिति २०२४।१।२ को लिखत दाखिल गराई कान्छा तामाङ्ग समेतलाई अ.वं. ७८ नं.वमोजिम सुनाई विवादित जग्गाको अ.व.१७१ नं. वमोजिम नाप नक्सा गराई पेश गर्नु भन्ने २०४९।९।२।५ मा अदालतवाट आदेश भएकोमा आदेशानुसार सक्कल दाखिला गराई वादी वा.लाई कागज सम्वन्धमा कागज गराउँदा २०२४।१।२ टाइपको भुलवाट फिरादपत्रमा हुन गएको भनी कागज गरेको रहेछ ।
१०. उक्त लिखत विवाद परेको जग्गा सँग भिडदैन । उक्त लिखत मैले गरी दिएको होइन । मेरा पिताको नाम मिल्न भिड्न आउदैन । उक्त लिखतमा लागेको सहीछाप प्रतिवादी मध्येको कान्छा तामाङ्गको हैन भनी प्र.वा. श्याम कृष्णले गरेको वयान रहेछ ।
११. उक्त लिखत धनी वद्रीलाल ऋणीमा कान्छा तामाङ्ग भै सद्दे साँचो व्यहोरा भै रजिष्ट्रेशन पास भएको हुँदा सद्दे साँचो हो भनी वादी.वा. इश्वरलालले गरेको वयान रहेछ ।
१२. यसमा हदम्याद नाघी वादीको फिराद परेको देखिंदा वादीको फिराद दावी अ.व. १८० नं. वमोजिम खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०५१।४।१७ को शुरु का.जि.अ.को फैसला ।
१३. मेरो उजुर हदम्याद भित्रै भएकोमा फिराद दावी खारेज गर्ने गरेको शुरुको इन्साफ त्रुटीपूर्ण हुँदा वदर गरी इन्साफ पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०५१।६।४।३ को पुनरावेदन अदालतमा परेको वादीको पुनरावेदन जिकिर ।
१४. यसमा शुरु इन्साफ विचारणीय हुँदा अ.वं. २०२ नं. वमोजिम छलफलको लागि विपक्षी झिकाउनु भन्ने व्यहोराको मिति २०५२।११।१५।३ को पुनरावेदन अदालतको आदेश ।
१५. जग्गा पजनीको १७ नं. को कानूनी व्यवस्था अनुसार एकाको जग्गा अर्कोले दर्ता गराएकोमा थाहा पाएको मितिले ६ महिना भित्रमा नालेश गर्नुपर्नेमा सो नगरी मिति २०४६।९।१३ मा जग्गा दर्ता भएको कुरा थाहा पाएकोमा मिति २०४७।११।२७ मा मात्र फिराद दायर गरेको देखिदा हदम्याद नाघी दायर भएको फिराद अ.व.१८० नं. वमोजिम खारेज गर्ने गरेको शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति २०५१।४।१७ को इन्साफ मनासिव देखिंदा सदर हुने ठहर्छ भन्ने पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०५४।२।१० को फैसला ।
१६. उक्त फैसला कानून एंव प्रतिपादित सिद्धान्त समेतको प्रतिकूल छ । आफ्नो जग्गा अर्काले दर्ता गराएको भन्ने मौखिक खवर हल्लाको आधारमा नालेश गर्न नसकिने, तथ्यगत कागज प्रमाणको आधारमा जानकारी प्राप्त गरेपछि मात्र दर्ता वदर तर्फ नालेश गर्ने हदम्याद शुरु हुन्छ । निर्णय भएको भन्ने हल्ला सुनी जानकारीको लागी निर्णयको प्रतिलिपि प्राप्त गर्न नसकेको अवस्थामा निर्णयको जानकारी पाएको र उजुर गर्ने हदम्याद शुरु हुन्छ भन्न कदापि मिल्दैन । निर्णयको जानकारी विधिवत रुपमा नगराएमा विधिवत प्रतिलिपि लिएको मितिवाट हदम्याद शुरु हुन्छ भनि सम्मानित अदालतवाट सिद्धान्त प्रतिपादित भएकै छ । मेरो पारित राजिनामाको जग्गा लगत श्रेस्ता सँग मिल्छ, मिल्दैन भन्ने कुराको प्रमाणित विवेचना नै नगरी नापी को समयमा म उपस्थित हुन नसकेको र कृष्ण वहादुर तामाङ्गले फिल्डवुकको जोताहा महलमा आफ्नो नाम लेखाएकै भरमा मेरो राजिनामा हक दर्ताको जग्गा जाने होइन । अतः कानून, नजिरको प्रतिकूलरुपवाट खारेज हुने ठहराएको शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतको फैसला सदर ठहराएको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०५४।२।१० को फैसला न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१) को खण्ड (क) र(ख) को आधारमा दोहोर्याई हेरी शुरु र पुनरावेदन अदालतको फैसला उल्टी वदर गरी फिराद दावी वमोजिम हक इन्साफ पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी छली लमिनीको यस अदालतमा पर्न आएको निवेदन पत्र ।
१७. यसमा थाहा पाएको मिति २०४७।९।१९ वाट २०४७।११।२७ मा फिराद परेकालाई हदम्याद नाघेको भनि जग्गा पजनीको १७ नं. वमोजिम थाहा पाएको मितिले ६ महिना भित्र परेको फिरादमा हदम्याद नाघेको भनि कानूनको व्याख्यामा गंम्भीर कानूनी त्रुटी गरेको देखिंदा न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१) को खण्ड(क) र(ख) वमोजिम दोहोर्याई हेर्ने निस्सा प्रदान गरिएको छ । कानून वमोजिम गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०५६।७।१० को आदेश ।
१८. नियम वमोजिम पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादी तर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री वालकृष्ष्ण न्यौपानेले निवेदन दिएको मितिलाई नै थाहा पाएको मिति कायम मान्न मिल्ने हुदैन । जुन निर्णयको प्रतिलिपि माग गरी निवेदन दिएको हो सो माग गरेको निर्णयको प्रतिलिपि विधिवतरुपवाट सम्वन्धित व्यक्तिले प्राप्त गरेको मितिवाट नै विधिवतरुपमा थाहा पाएको मान्नु पर्ने हुँदा सो अनुसार प्रस्तुत मुद्दाको फिराद कानूनको म्याद भित्र परेको छँदाछदै हदम्याद नघाई परेको भनि खारेज गर्ने गरेको शुरु र पुनरावेदन अदालतको फैसला उल्टी वदर गरी फिराद दावी वमोजिम निर्णय दर्ता वदर होस भन्ने र प्रत्यर्थी तर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्न तुलाधरले वादीले गुठी संस्थान, गुठी लगत तथा तहवील कार्यालयको जुन निर्णयको प्रतिलिपि पाउँ भनि निवेदन दिनु भएको हो सो मिति मै निजले सो निर्णयको जानकारी पाएको हुन्छ । निर्णय भएको जानकारी विना निर्णयको प्रतिलिपि पाउँ भनि निवेदन दिने प्रयोजन नै हुदैन । वादीले जुन मितिमा प्रतिलिपि पाउँ भनि निवेदन दिएको हो सो मितिवाट वादी हदम्याद नघाई अदालत प्रवेश गरेको देखिन्छ । समयमै आफ्नो हक अधिकार प्रति सचेत नरहने व्यक्तिको कानूनले तोकेको समयावधिको हदम्याद व्यतित भए पछि दिएको फिरादपत्रवाट इन्साफ हुन नसक्ने हुँदा वादी दावी अ.व.१८० नं. वमोजिम खारेज गर्ने ठहर गरेको फैसला मनासिव हुँदा सदर कायम होस भन्ने समेतको वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
१९. उपर्युक्त वहस सुनी मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा प्रस्तुत मुद्दामा फिराद दावी खारेज गर्ने गरेको शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिलेको छ छैन ? पुनरावेदन जिकिर वमोजिम हुनुपर्ने हो होइन ? भन्ने सम्वन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखिन आयो ।
२०. निर्णयतर्फ विचार गर्दा विवादको जग्गा गुठी लगत तथा तहविल कार्यालयवाट मिति २०४५।५।१४ को निर्णय वमोजिम जग्गाधनी स्वयम्भू ध्याङ गुठी किसान कृष्ण वहादुर तामाङ्गको नाउँवाट कान्छा तामाङ्गको नाउँमा जोताहा कायम गरेको देखिन्छ । सो निर्णयको नक्कल सारी पाउँ भनि यी वादी छली लमिनीले मिति २०४६।९।१३ मा सो गुठी कार्यालयमा निवेदन दिएता पनि सो मितिमा नक्कल लिएको देखिदैन । वादीले दिएको उक्त निवेदनमा सो कार्यालयवाट नियमानुसार गर्ने भनि तोकादेश सम्म भएको देखिन्छ । अड्डा अदालतमा रहेको कुनै पनि कागज प्रमाणको सरोकारवाला पक्षले निवेदन दिदैमा सोही मितिमा निजले विधिवतरुपमा सो निर्णयको जानकारी भए पाएको मान्न मिल्ने हुदैन । जवसम्म सम्वन्धित पक्षले नक्कल पाउँ भनि दिएको निवेदन मुताविक कार्यालयले कानूनको रीत पुर्याई सम्वन्धित पक्षलाई नक्कल दिदैन तव सम्म विधिवतरुपले सो विषयमा जानकारी पाएको भन्न मिल्दैन । प्रस्तुत मुद्दामा वादीले नक्क्ल पाउँ भनि उक्त मितिमा वारेश मार्फत निवेदन दिएता पनि कार्यालयले कुन मितिमा नक्कल उपलव्ध गराएको हो सो खुलाई भन्न नसकेको अवस्थामा पक्षले प्राप्त गरेको नक्कल कागजातमा अंकित मितिलाई नै नक्कल प्राप्त गरी जानकारी पाएको मिति मान्नु पर्ने हुन आउँछ । वादीले आफूले मिति २०४७।९।१९ मा नक्कल सारी निर्णयको व्यहोरा थाहा पाएको भनि सो निर्णय उपर जग्गा पजनीको १७ नं. को ६ महिनाको म्याद भित्रै मिति २०४७।११।२७ मा फिराद गरेको देखिन्छ । यस स्थितिमा वादीको फिराद हदम्यादविहीन भनि शुरु र पुनरावेदन अदालतले वादी दावी अ.वं. १८० नं. वमोजिम खारेज हुने ठहराएको निर्णय मिलेको देखिन आएन ।
२१. अतः वादीले नक्कल लिएको मितिलाई हदम्याद शुरु भएको आधार मानी दर्ता गरेको प्रस्तुत निर्णय दर्ता वदर मुद्दाको फिरादपत्र जग्गा पजनीको १७ नं. को हदम्याद भित्रको देखिंदा हदम्यादविहीन फिराद भनि खारेज गर्ने गरेको शुरुको फैसलालाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०५४।२।१० को फैसला मिलेको नदेखिंदा वदर गरि दिएको छ । अव जे जो वुझ्नु पर्छ वुझी कानून वमोजिम ठहर निर्णय गर्नु भनी हाजिर रहेको पक्षलाई तारेख तोकी मिसिल समेत पुनरावेदन
अदालत पाटनमा पठाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.वद्रिकुमार वस्नेत
इति सम्वत २०६१ साल असार २१ गते रोज २ शुभम................................