निर्णय नं. ८७७२ - उत्प्रेषण

ने.का.प. २०६९,            अङ्क २

निर्णय नं. ८७७२

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री ताहिर अली अन्सारी

माननीय न्यायाधीश प्रा.डा.श्री भरतबहादुर कार्की

२०६७–WO–०६३२

आदेश मितिः २०६८।१२।१५।४

विषय : उत्प्रेषण ।

निवेदकः जिल्ला बारा, गञ्जभवानीपुर गा.वि.स. वडा नं. १ जन्म भै हाल जिल्ला पर्सा वीरगञ्ज             उपमहानगरपालिका वडा नं. १५ मूर्लिटोल बस्ने ध्रुप साह तेली

विरुद्ध

विपक्षीः जिल्ला बारा, गञ्जभवानीपुर वडा नं. १ गञ्ज भवानीपुर टोल बस्ने राजकली तेलिनको मुद्दा       सकार गर्ने लालबाबु प्रसाद तेली समेत

 

§  मुलुकी ऐन, अ.वं. ६२(५) नं. ले तारिखमा उपस्थित हुनुपर्ने व्यक्ति बाटो बन्द भई हाजिर हुन नसके बाटो खुलेको मितिले १० दिनभित्र हाजिर भई थाम्न पाउने व्यवस्था भएको र अ.वं. ५९ नं. मा आफ्नो काबु बाहिरको परिस्थितिले गर्दा म्याद तारिख गुज्रेमा थमाउने व्यवस्था भई अलग अलग परिस्थितिमा गुज्रेको तारिख थाम्न थमाउन पाउने गरी अलग–अलग सुविधा ऐनले प्रदान गरेको अबस्थामा अ.वं. ६२(५) नं. बमोजिम गुज्रेको तारिख नथमाई अ.वं. ५९ नं. बमोजिम गुज्रेको तारिख थमाउन नमिल्ने वा अ.वं. ५९ नं. र अ.बं. ६२(५) नं. को सुविधा एकसाथ नपाउने भन्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं.५)

§  पक्षले कानूनबमोजिम प्राप्त गर्नसक्ने अलग–अलग सुविधामध्ये एउटा प्रयोग नगरी अर्को प्रयोग गर्न नपाउने भन्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं.६)

निवेदकको तर्फबाटः उपस्थित विद्वान अधिवक्ता रामेश्वरप्रसाद कोइराला

विपक्षी तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता कृष्णमुरारी रौनियार

अवलम्बित नजीरः

सम्बद्ध कानूनः

§  अ.वं. ५९ तथा अ.वं. ६२(५) नं.

आदेश

न्या.ताहिर अली अन्सारीः नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा ३२/१०७(२) बमोजिम यस अदालतको असाधारण अधिकारक्षेत्र अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं आदेश यसप्रकार रहेको छ :—

म रिट निवेदक वादी विरुद्ध राजकली तेलिन प्रतिवादी भै पर्सा जिल्ला अदालतसमक्ष मिति २०६६।३।२१ मा मिति २०५६।३।२२ को कपाली तमसुक बमोजिमको रु. २,५०,०००।– साँवा व्याज समेत दिलाई भराई पाऊँ भनी लेनदेन मुद्दा दायर भई विचाराधीन अवस्थामा रहेको छ । विपक्षी लालबाबु प्रसाद तेलीले प्रतिवाद गर्दा पर्सा जिल्ला अदालतको अधिकारक्षेत्र नरहेको र अ.बं. ७८ नं. बमोजिम लिखत हेर्न पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिउत्तर जिकीर लिनुभएको थियो । सक्कल लिखत दाखिल गराई हामी दुबै पक्षलाई पर्सा जिल्ला अदालतबाट मिति २०६७।३।१७ गते मुलुकी ऐन, अ.बं. ७८ नं. को कानूनी प्रक्रिया पूरा गर्न तारिख तोकिएको थियो ।

पर्सा जिल्ला अदालतबाट तोकिएको उक्त मितिको तारिख विपक्षी लालबाबु साह तेलीले गुजारी बसेको हुँदा गुज्रेको तारिख थामी पाऊँ भनी २०६७।४।४ मा निवेदन दिएकोमा पर्सा जिल्ला अदालतका स्रेस्तेदारले अ.बं. ६२(५) र अ.बं. ५९ नं. को व्यवस्था अलग अलग परिस्थितिमा लागू हुने भएकोले निवेदन मागबमोजिम अ.बं. ६२(५) नं. बमोजिमको अबस्थामा सोबमोजिम गुज्रेको तारिख नथमाई अ.बं. ५९ नं. बमोजिम गुज्रेको तारिख थमाई पाऊँ भनी दिएको निवेदनमा मागबमोजिम गुज्रेको तारिख थमाउन नमिल्ने भनी मिति २०६७।४।४ मा आदेश भयो । स्रेस्तेदारको उक्त आदेश बदर गरी गुज्रेको तारिख थामी पाऊँ भनी विपक्षीले दिएको निवेदनमा स्रेस्तेदारबाट भएको मिति २०६७।४।४ को आदेश मनासिब देखिँदा परिवर्तन गरिरहनु परेन, कानूनबमोजिम गर्नु भनी पर्सा जिल्ला अदालतबाट मिति २०६७।४।१२ मा आदेश भयो ।

पर्सा जिल्ला अदालतको उक्त आदेशउपर विपक्षी लालबाबु साह तेलीले अ.बं. १७ नं. बमोजिम निवेदन दिएकोमा तारिख थाम्न नपाउने गरी स्रेस्तेदारबाट भएको आदेश सदर गर्ने गरेको पर्सा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।४।१२ को आदेश वेरीतको देखिँदा बदर गरिदिएको छ । निवेदकको तारिख थामी कानूनबमोजिम गर्नु भनी पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट मिति २०६७।७।११ मा आदेश भयो ।

पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट अ.बं. ६२ को देहाय (५) को कानूनी व्यवस्था र अ.बं. ५९ नं. को कानूनी व्यवस्था अलग–अलग हो भनी मानेको देखिन्छ । अ.बं. ६२ को देहाय (५) मा खोलो पहिरो वा हिउँले बाटो बन्द भै वा कर्फ्यूको घोषणा भएको वा अन्य कुनै व्यहोराले यातायातको साधन नचलेको कारणबाट वा भूकम्प आदि जस्ता दैवी प्रकोप परेको कारणबाट तारिखमा हाजीर हुनुपर्ने व्यक्ति हाजीर हुन नसकी तारिख गुज्रेकोमा सम्बन्धित गाउँ विकास समिति वा नगरपालिका वा सरकारी अड्डाबाट सो भएको व्यहोरा खुलाइएको निस्सा लिई बाटो खुलेको वा यातायातको साधन चलेको वा दैवीप्रकोप परेकोमा सो भएको मितिले बाटाको म्याद बाहेक १० दिनभित्र हाजीर भै निवेदन पत्र दिएमा म्याद तारिख थामी दिनुपर्छ भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेको छ ।

उक्त कानूनी व्यवस्थाबमोजिम विपक्षी लालबाबु साह तेलीको निवेदन १० दिनभित्र हाजीर भै परेको होइन । १० दिनभित्र हाजीर भै निवेदन दिन नसकेपछि अ.बं. ६२ को देहाय (५) को सुविधा समाप्त हुन्छ । त्यसबाट विपक्षीको निवेदनबाट पहिलो पटक १३ दिन अघि नै थमाई सकेको बाँकी १७ दिन २०६७।४।१ मा नै व्यतीत भै २०६७।४।४ मा निवेदन पर्दा बाँकी अबधि नभएकोले गुज्रेको तारिख थामिन सक्ने अवस्था छैन । साथै पसाहा नदीमा पक्की पुल रहेको कुरा गा.वि.स. सचिवले सिफारिश गर्नु भएबाट २०६७।३।१७ गते बाटो बन्द भएको थिएन ।

अतः उपरोक्त बमोजिम कानूनविपरीतको निवेदन मागका आधारमा पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट मिति ०६७।७।११ मा भएको आदेश एवं सो आदेशबाट पर्सा जिल्ला अदालतमा कारवाहीयुक्त अवस्थामा रहेको उक्त लेनदेन मुद्दामा विपक्षीको गुज्रेको तारिख थाम्ने गरी भएको आदेशलगायतका समेतका सम्पूर्ण प्रक्रियाहरू उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको निवेदन माग दावी ।

यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको मागबमोजिमको आदेश किन जारी हुन् नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएको मितिले बाटाका म्याद बाहेक १५ दिनभित्र लिखित जवाफ पठाउनु भनी विपक्षीहरूलाई सूचना पठाई लिखित जवाफ आएपछि वा अबधि नाघेपछि नियमबमोजिम पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०६७।९।२६ को आदेश ।

मुलुकी ऐन, अ.बं. ६२(५) नं. ले तारिखमा उपस्थित हुनु पर्ने ब्यक्ति बाटो बन्द भई हाजीर हुन नसके बाटो खुलेको मितिले १० दिनभित्र हाजीर भै थाम्न पाउने व्यवस्था गरेको छ । त्यसै गरी अ.बं. ५९ नं. मा आफ्नो काबुभन्दा बाहिरको परिस्थितिले गर्दा म्याद तारिख गुज्रेमा थमाउने व्यवस्था भई पक्षहरूले प्राप्त गरेको अलग अलग सुविधा भएको हुँदा पक्षले प्राप्त गर्न सक्ने अलग अलग सुविधामध्ये एउटा प्रयोग नगरी अर्को निरन्तर रुपमा प्रयोग गर्न नपाउने भन्ने कुनै कानूनी बन्देज छैन । कानूनले दिएको सुविधालाई पक्षले उपयोग गर्न नपाउने भन्न मिल्दैन । पर्सा जिल्ला अदालतमा कारबाहीयुक्त अवस्थामा रहेको लेनदेन मुद्दामा गुज्रेको तारिख थाम्न पाउने गरी पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट भएको २०६७।७।११ को आदेश र सो आदेश अनुसार मेरो तारिख थमाई मुद्दा पुर्पक्ष गरी आएकोमा उक्त कार्य व्यवहारबाट विपक्षीको संबैधानिक एवं कानूनी हकमा कुनै किसिमको अतिक्रमण नभएकोले विपक्षीको रिट निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको लालबाबु साह तेलीको लिखित जवाफ ।

विपक्षी निवेदक ध्रुप साह तेली विरुद्ध राजकली तेलिन समेत भएको लेनदेन मुद्दामा शुरु पर्सा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।४।१२ को आदेश बदर गरिपाऊँ भनी निवेदक ध्रुप साह तेलीको तर्फबाट यस अदालतमा पर्न आएको अ.बं. १७ नं. को निवेदनमा तारिख थाम्न पाउने गरी स्रेस्तेदारबाट भएको आदेश सदर गर्ने गरेको पर्सा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।४।१२ को आदेश वेरीतको देखिँदा बदर गरिएको छ । निवेदकको गुज्रेको तारिख थामी कानूनबमोजिम गर्नु भनी यस अदालतबाट मिति २०६७।७।११ मा भएको आदेशबाट विपक्षीले निवेदकले उल्लेख गरेबमोजिम निजको संबैधानिक एवं कानूनी हक हनन् नभएको हुँदा विपक्षीले दिएको रिट निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाको लिखित जवाफ ।

वादी ध्रुप साह तेली बिरुद्ध प्रतिवादी राजकली तेलिन भएको लेनदेन मुद्दामा यस अदालतबाट २०६७।४।१७ गतेको तारिख तोकिएकोमा उक्त मितिको तारिख प्रतिवादीले गुजारी बसेको पाइन्छ । मिति २०६७।३।१७ गतेको गुज्रेको तारिख थामी पाऊँ भनी प्रतिवादीले २०६७।४।४ मा निवेदन दिएकोमा निवेदन मागबमोजिम तारिख थमाउन नमिल्ने भनी स्रेस्तेदारबाट २०६७।४।४ मा आदेश भयो । स्रेस्तेदारबाट भएको मिति २०६७।४।४ को आदेश बदर गरिपाऊँ भनी प्रतिवादीले दिएको निवेदनमा स्रेस्तेदारबाट भएको मिति २०६७।४।४ को आदेश मनासिव देखिँदा परिवर्तन गरी रहनु परेन भनी यस अदालतबाट मिति २०६७।४।१२ मा आदेश भयो । यस अदालतबाट भएको मिति २०६७।४।१२ को आदेश बदर गरिपाऊँ भनी प्रतिवादीले पुनरावेदन अदालत, हेटौंडामा अ.बं. १७ नं. बमोजिम निवेदन दिएकोमा तारिख थाम्न नपाउने गरी स्रेस्तेदारबाट भएको आदेश सदर गर्ने गरेको पर्सा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।४।१२ को आदेश वेरीतको देखिँदा बदर गरी दिएको छ, निवेदकको तारिख थामी कानूनबमोजिम गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट मिति २०६७।७।११ मा आदेश भै मुद्दाका पक्षहरू तारिखमा रहेको र यस अदालतमा चलेको उक्त लेनदेन मुद्दा कारबाहीयुक्त अबस्थामा रहेको भन्ने समेत व्यहोराको पर्सा जिल्ला अदालतको लिखित जवाफ ।

नियमबमोजिम पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री रामेश्वरप्रसाद कोइरालाले निवेदक र विपक्षी लालबाबु प्रसाद तेलीबीच पर्सा जिल्ला अदालतमा चलेको लेनदेन मुद्दामा २०६७।३।१७ गतेको तारिख तोकिएकोमा पक्की पुल भएको पसाह नदीमा बाढी आई बाटो बन्द भएको भनी विपक्षीले झूठा सिफारिश पेश गरेकोमा तारिख नथाम्ने गरी स्रेस्तेदारबाट भएको आदेशलाई सदर गर्ने गरी पर्सा जिल्ला अदालतबाट २०६७।४।१२ मा भएको आदेश वेरीतको देखिँदा बदर गर्ने गरी पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट २०६७।७।११ मा भएको आदेश त्रुटिपूर्ण भएकोले उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरियोस् भन्ने समेत व्यहोराको वहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

विपक्षीमध्येको राजकली तेलिनको मु.स. गर्ने लालबाबु प्रसाद तेलीको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णमुरारी रौनियारले गुज्रेको तारिख थाम्ने गरी पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट भएको २०६७।७।११ को आदेश कानूनबमोजिम भएकोले विपक्षीले दिएको प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरियोस् भन्ने व्यहोराको वहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

विद्वान कानून व्यवसायीहरूले गर्नुभएको वहस समेत सुनी रिट निवेदन सहितको मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी गर्न मिल्ने हो, होइन ? सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखिन आयो ।

२. निर्णयतर्फ बिचार गर्दा वादी यी निवेदक ध्रुवप्रसाद साह तेली बिरुद्ध प्रतिवादी राजकली तेलिन भएको लेनदेन मुद्दामा पर्सा जिल्ला अदालतबाट तोकिएको २०६७।३।१७ गतेको तारिख गुज्रेकोले अ.वं. ५९ नं. तथा अ.वं. ६२(५) नं. बमोजिम थामी पाऊँ भनी प्रतिवादी राजकली तेलिनको मु.स. गर्ने निजको छोरा लालबाबु प्रसाद तेलीले गञ्जभवानीपुर गा.वि.स. को सिफारिश साथ निवेदन दिएकोमा अ.बं. ६२(५) र ५९ नं. को व्यवस्था अलग अलग परिस्थितिमा लागू हुने भएकोले अ.बं. ६२(५) नं. बमोजिम तारिख नथमाई अ.बं. ५९ नं. बमोजिम तारिख थमाउन नमिल्ने हुँदा गुज्रेको तारिख थमाउन मिलेन भनी पर्सा जिल्ला अदालतका स्रेस्तेदारबाट २०६७।४।४ मा भएको आदेश सदर गर्ने गरी पर्सा जिल्ला अदालतको इजलासबाट २०६७।४।१२ मा आदेश भएको पाइन्छ ।

३. पर्सा जिल्ला अदालतको उक्त आदेश अ.वं. १७ नं. बमोजिम वेरीतको भएकोले बदर गरिपाऊँ भनी विपक्षी मध्येका लालबाबु प्रसाद साहले पुनरावेदन अदालत, हेटौंडामा निवेदन दिएकोमा गुज्रेको तारिख थमाउन नमिल्ने गरी स्रेस्तेदारबाट भएको आदेशलाई सदर गर्ने गरी पर्सा जिल्ला अदालतबाट भएको २०६७।४।१२ को आदेश वेरीतको देखिँदा बदर गरिदिएको छ । निवेदकको तारिख थामी कानूनबमोजिम गर्नु भनी पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट २०६७।७।११ मा आदेश भएको मिसिल संलग्न कागजातबाट देखिन्छ ।

४. मुलुकी ऐन, अ.वं. ६२(५) ले तारिखमा उपस्थित हुनु पर्ने व्यक्ति बाटो बन्द भई हाजीर हुन नसकेको अवस्थामा बाटो खुलेको मितिले १० दिनभित्र हाजीर भई गुज्रेको तारिख थाम्न पाउने कानूनी व्यवस्था रहेको पाइन्छ । त्यसै गरी अ.वं. ५९ नं. अनुसार आफ्नो काबु बाहिरको परिस्थितिले गर्दा म्याद तारिख गुज्रेमा थमाउने व्यवस्था गरेको छ । प्रस्तुत निवेदनसँग सम्बन्धित उक्त विवादमा प्रतिवादी राजकली तेलिनको मु.स. गर्ने लालबाबु तेलीले पर्सा जिल्ला अदालतमा चलेको लेनदेन मुद्दामा २०६७।३।१७ गतेको तारिखको दिन पसाह नदीमा वाढी आई बाटो बन्द भएको कारण हाजीर हुन नसकेकोले अ.बं. ६२(५) नं. बमोजिम उपस्थित हुनुपर्ने अवधिमा बिरामी समेत परेबाट अ.वं. ६२(५) र ५९ नं. बमोजिम गुज्रेको तारिख थामी पाऊँ भनी २०६७।४।४ मा निवेदन दिएको देखिन्छ ।

५. मुलुकी ऐन, अ.वं. ६२(५) नं. ले तारिखमा उपस्थित हुनुपर्ने व्यक्ति बाटो बन्द भई हाजीर हुन नसके बाटो खुलेको मितिले १० दिनभित्र हाजीर भई थाम्न पाउने व्यवस्था भएको र अ.वं. ५९ नं. मा आफ्नो काबु बाहिरको परिस्थितिले गर्दा म्याद तारिख गुज्रेमा थमाउने व्यवस्था भई अलग–अलग परिस्थितिमा गुज्रेको तारिख थाम्न थमाउन पाउने गरी अलग अलग सुविधा ऐनले प्रदान गरेको छ । यस्तो अबस्थामा अ.वं. ६२(५) नं. बमोजिम गुज्रेको तारिख नथमाई अ.वं. ५९ नं. बमोजिम गुज्रेको तारिख थमाउन नमिल्ने वा अ.वं. ५९ नं. र अ.बं. ६२(५) नं. को सुविधा एकसाथ नपाउने भन्न मिल्ने देखिँदैन ।

६. यसरी पक्षले कानूनबमोजिम प्राप्त गर्न सक्ने अलग अलग सुविधा मध्ये एउटा प्रयोग नगरी अर्को प्रयोग गर्न नपाउने भनी कुनै स्पष्ट कानूनी बन्देज पनि नरहेको अवस्थामा वादी ध्रुप साह तेली बिरुद्ध प्रतिवादी राजकली तेलिनको मु.स. गर्ने लालबाबु प्रसाद तेली भएको लेनदेन मुद्दामा पर्सा जिल्ला अदालतबाट तोकिएको मिति २०६७।३।१७ को तारिख थमाउन नमिल्ने गरी स्रेस्तेदारबाट भएको २०६७।४।४ को आदेशलाई सदर गर्ने गरेको पर्सा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।४।१२ को आदेश कानून अनुरुप देखिन आएन ।

तसर्थ पर्सा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।४।१२ को आदेश वेरीतको देखिँदा बदर गरी प्रतिवादीलाई तारिखमा राख्ने गरी पुनरावेदन अदालत, हेटौंडाबाट २०६७।७।११ मा भएको आदेश कानूनअनुकूल देखिँदा त्यसलाई बदर गर्न निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी गर्न मिल्ने अवस्था देखिन आएन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार बुझाईदिनू ।

 उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.प्रा.डा.भरतबहादुर कार्की

इति संवत् २०६८ साल चैत १५ गते रोज ४ शुभम्

इजलास अधिकृत : हरि कोइराला