निर्णय नं. ७११२ - उत्प्रेषण समेत

निर्णय न.७११२ ने.का.प. २०५९ अङ्क ७/८

 

संयुक्त इजलास

सम्माननीय का.मु.प्रधानन्यायाधीश श्री केदारनाथ उपाध्याय

माननीय न्यायाधीश श्री मीनवहादुर रायमाझी

सम्बत् २०५६ साल रिट नं. ...३७६९

आदेश मितिः २०५९।६।८।३

 

बिषय :– उत्प्रेषण समेत ।

 

निवेदकः डडेल्धुरा जिल्ला, जोगवढा गा.वि.स.वडा नं. २ घर भै हाल जालपा माध्यमिक विद्यालय             देवलमा शिक्षक पदमा कार्यरत ज्ञानवहादुर वम

विरुद्ध

विपक्षीः जालपा माध्यमिक विद्यालय वझांग समेत

 

§  रिट निवेदक जस्ता २०३३ साल देखि नै स्थायी नियुक्ति पाइसकेका व्यक्तिका हकमा सेवा सम्बन्धी प्रतिकूल असर पार्ने गरी पछि माएको नियमावलीको व्यवस्था अनुसार बिपक्षी शिक्षा मन्त्रालयको निर्णयले पश्चातदर्शी  (Retrospective) असर दिन खोजेको देखिन आयो । कानूनको स्पष्ट अख्तियारी वेगर त्यस किसिमले पश्चातदर्शी प्रभाव पर्ने गरी रिट निवेदक जस्तो निम्न माध्यमिक तहमा स्थायी नियुक्ति भएको व्यक्तिलाई परिणामतः दर्जा तलव घटाउने प्रकृतिको कार्य गर्न नमिल्ने हुंदा यस सम्बन्धमा बिपक्षी शिक्षा मन्त्रालय र सम्बन्धित कार्यालयहरुवाट भएका काम कारवाही तथा निर्णयहरु उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर हुने।

(प्र.नं. १३)

निवेदक तर्फबाटःविद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारी

विपक्षी तर्फबाटः सह न्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठक

अवलम्वित नजिरः

 

आदेश

            का.मु.प्र.न्या.केदारनाथ उपाध्यायः नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा २३ तथा ८८(२) अन्तर्गत पर्न आएको रिट निवेदनको संक्षिप्त व्यहोरा एवं ठहर यस प्रकार छ :–

            २.    म निवेदक मिति २०२६।१।१७ देखि त्रिभुवन प्राथमिक स्कूल पिखेत थलारा वझांगमा अस्थायी शिक्षक पदमा नियुक्ति पाई कार्यरत रहेकोमा शिक्षा ऐन २०२८ लागु भए पश्चात वझांग जिल्ल मा पनि राष्ट्रिय शिक्षा पद्धाति लागू हुंदा मिति २०३२।९।३०।४ मा जिल्ला शिक्षा समितिको निर्णय र जिल्ला शिक्षा सेवा आयोगको मिति २०३२।९।१० को सिफारिश अनुसार तत्कालीन जालपा नि.मा.वि. को प्राधानाध्यापक पदमा ६ महिनाको परीक्षण कालमा रहने गरी नियुक्ति पाई जिल्ला शिक्षा समितिको मिति २०३८।३।१ को निर्णय अनुसार मिति २०३३।९।१४ देखि लागू हुने गरी स्थायी नियुक्ति पाएको थिए । त्यस्तै तत्कालीन जिल्ला कार्यालय शिक्षा शाखाको मिति २०३३।३।१७ को पत्र अनुसार मलाई जालपा नि.मा.वि. देवलमा का.मु.प्रधानाध्यापक पदमा पदस्थापना गरिएको थियो भने जालपा मा.वि.ले मा.वि. स्तर संचालन गर्न अनुमति पाएकोले सो मा वि.को संचालक समितिको मिति २०४२।४।१० को वैठकले मा.वि. स्तरको निमित्त प्रधानाध्यापक पदमा रही काम गर्ने गरी निर्णय गरे वमोजिम म सो विद्यालयको निमित्त प्रधानाध्यापक भै काम काज गरी हाल सोही विद्यालयको नि.मा.वि. तहको शिक्षक पदमा कार्यरत रहेको थिए । यसै विच बिपक्षी जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझांगले मलाई रेकर्ड अनुसार तपाई मिति २०३८।३।१७ को नियुक्तिको आधारमा नि.मा. स्तरमा कार्यरत रहनु भएको देखिएको, तपाईको योग्यता एस.एल.सी.मात्र भएको कारणवाट शिक्षा नियमावली २०४९ को नियम ४४(२) को आधारमा तपाईको पद नि.मा.वि. तहमा कायम राख्न मिल्ने नदेखिएको तथा योग्यताको आधारमा तपाईको पद प्रा.शि.चतुर्थ श्रेणीमा कायम हुने देखिएकोले तपाईले नि.मा.वि.तहको लागि निर्धारित योग्यता प्राप्त गर्नु भएको भए प्रमाण पत्रहरुका २।२  प्रति प्रमाणित प्रतिलिपी पठाउन हुनका साथै तत्सम्बन्धमा आवश्यक आधार तथा राय प्रतिक्रिया पठाउन हुन समेत अनुरोध छ भनि मिति २०५१।६।१३ च.नं. ४४१ मा पत्र पठाएको थियो । मिति २०५१।९।६ मा सो कार्यालयले बिपक्षी जालपा माध्यमिक विद्यालयलाई पठाएको पत्रमा उक्त मिति २०५१।६।१३ को पत्र अनुसार जानकारी दिनु होला भनि वोधार्थ पठाएको थियो । त्यसै गरी सो कार्यालयले मलाई नि.मा.वि. तहमा कार्यरत रहने सम्बन्धमा शिक्षा नियमावली २०४९ अनुसार प्रमाण पत्र तह वा सो सरहको योग्यता प्रमाणपत्र भए २०५१।११।१५ गते सम्म कार्यालयमा पेश गर्नु होला अन्यथा प्रा.वि.शिक्षक चतुर्थ श्रेणीमा पदस्थापन गरीने जानकारीको लागी अनुरोध छ भनि पुनः मिति २०५१।१०।२४ मा पत्र पठाएको थियो ।

            ३.    मिति २०३८।१।३ को निर्णयले तत्कालीन शिक्षा नियमावली, २०२८ अनुसार एस.एल.सी. योग्यताले नि.मा.वि. स्तरको स्थायी नियुक्ति पाई खाई पाई आएको सुविधावाट वन्चित गराउने अगाडिको नियुक्तिलाई पछाडिको नियमले काट्न नमिल्ने कानूनी व्यवस्था अनुसार मलाई घटुवा गर्न मिल्दैन , सोही पदमा कायम राखी पाउँ भन्ने समेत व्यहोरा उल्लेख गरी बिपक्षी जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा मिति २०५१।११।३० मा जवाफ पेश गरेको थिएं । यसै शिलशिलामा बिपक्षी जालपा माध्यमिक विद्यालयले मलाई जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझांगको मिति २०५६।९।२ को पत्रानुसार तपाईको शैक्षिक योग्यता एस.एल.सी. र नर्मल तालिम प्राप्त भएको तर नि.मा.वि. तहको तलव भत्ता खाई रहेकोमा त्यस सम्बन्धमा यस  कार्यालयवाट निर्देशन माग गर्दा क्षे.शि.नि.को मिति २०५६।८।८ को प्राप्त पत्रानुसार योग्यता अनुसार तहमा राखी तलव भत्ता भुक्तानी दिने भन्ने निर्देशन प्राप्त भएको हुंदा निजलाई त्यस विद्यालयको प्रा.वि.तृतीय श्रेणीको शिक्षक पदमा कायम गरिएकोले सोही अनुसारको तहमा हाजिर गराई तलव भत्ता भुक्तानी दिनु भनि लेखी आएकोले सोही अनुसार जानकारी गराइन्छ भनि मिति २०५६।९।९ को पत्र पठाएको तथा सोही व्यहोरा उल्लेख गरी बिपक्षी जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझांगले बिपक्षी जालपा मा.वि.लाई मिति २०५६।९।२ मा पठाएको पत्रमा मलाई वोधार्थ दिइएको थियो । बिपक्षी क्षेत्रिय शिक्षा निर्देशनालय सु.प. दिपायलले बिपक्षी जिल्ला शिक्षा कार्यालयलाई पठाएको पत्रमा “ त्यस कार्यालयको मिति २०५६।३।३१ को पत्र लेखी आएको समस्याको सम्बन्धमा यस निर्देशनालयको मिति २०५६।४।१२ को पत्रवाट शिक्षा मन्त्रालय वि.प्र शाखमा आवश्यक निर्देशनको लागि लेखी पठाउंदा शिक्षा मन्त्रालय वि.प्र शाखाको पत्रमा योग्यता अनुसारको तहमा तलव भत्ता भुक्तानी दिने व्यवस्था हुन भनि मिति २०५६।६।१४ को निर्णय अनुसार अनुरोध छ भनि निर्णय भै आएकोले सो वमोजिम योग्यता अनुसारको तहमा राखी तलव भत्ता भुक्तानी दिने व्यवस्था गरी जानकारी दिन हुन निर्देशानुसारको अनुरोध छ “ भन्ने व्यहोरा उल्लेख गरिएको रहेछ ।

            ४.    म निवेदक कार्यरत रहेको नि.मा.वि. दरवन्दीको पदमा बिपक्षी जिल्ला शिक्षा कार्यालयले बिपक्षी जालपा मा.वि.लाई पठाएको पत्रका आधारमा बिपक्षी विद्यालय व्यवस्थापन समितिको मिति २०५६।९।९ को वैठकले सोही विद्यालयमा प्रा.वि. स्तरमा अस्थायी रुपमा कार्यरत रहेका बिपक्षी शंकरवहादुर खड्कालाई नियुक्ति गर्ने सिफारिश गरे वमोजिम बिपक्षी निमित्त जिल्ला शिक्षा अधिकारी विन्देश्वर दासवाट निजलाई मिति २०५६।९।२ देखि लागु हुने गरी मिति २०५६।९।१२ मा सो पदमा अस्थायी नियुक्तिी गरिएको छ ।

            ५.    म निवदेक मिति २०३२।९।३० देखि नै नि.मा.वि. स्तरको दरवन्दीमा रही कार्यरत रहेको कुरामा बिपक्षीहरुले पनि अन्यथा भन्न सक्नु भएको छैन । यसरी साविक देखि नि.मा.वि. स्तरमा नियुक्ति भै कार्यरत रहेको स्थितिमा मलाई हाल आएर सो स्तरवाट झारी प्रा.वि.स्तरको तृतीय श्रेणीको पदमा पदस्थापन गर्न मिल्दैन । तत्कालीन शिक्षा नियमावली, २०२८ लाई खारेज गर्ने र मिति २०४९।९।२० मा लागु हुने गरी आएको शिक्षा नियमावली, २०४९ को नियम ४४(१) ले शिक्षकहरुको शुरु नियुक्ति सम्बन्धी व्यवस्था गरेको र ऐ. (२) ले प्रस्तुत नियम लागू हुनुभन्दा पहिले स्थायी नियुक्ति भएका शिक्षकहरुको श्रेणी देहाय वमोजिम हुने भनि निम्न माध्यमिक तहमा प्रमाण पत्र तह वा सो सरह उतीर्ण वा सो भन्दा माथिको योग्यता प्राप्त गरी नियम लागु हुनुभन्दा पहिले नि.मा. शिक्षक पदमा स्थायी नियुक्ति भई काम गरिरहेका शिक्षकहरुलाई नि.मा.शिक्षक चतुर्थ श्रेणीमा भएको मानिने व्यवस्था राखीएकोमा शिक्षा नियमावली मिति २०५३।२।१ मा संशोधन हुंदा सो प्रावधान नै हटाइएको छ । सो प्रावधान अनुसार हाल आएर तह घटाउन मिल्दैन । मैले हाल खाईपाई आएको तह, तलव, भत्ता र सुविधा घट्ने गरी र तत्काल विद्यमान कानूनमा भूतलक्षीत असर पर्ने गरी मलाई प्राथमिक तहमा घटुवा गर्ने गरेको विपक्षीहरुको निर्णय, शिक्षा ऐन २०२८, शिक्षा नियमावली २०४९ तथा यस अदालतवाट प्रतिपादित नजिर समेतको प्रतिकूल भएको प्रष्ट छ । मलाई घटुवा गरी बिपक्षी शंकरवहादुर खड्कालाई सो पदमा नियुक्ति दिंदा शिक्षा नियमावली, २०४९ (संशोधन सहित ) को नियम ६१(१) ले तोकिए वमोजिमका कुनै पनि प्रकृया पुरा गरिएको छैन ।

            ६.    म निवेदकलाई बिपक्षी जालपा मा.वि.को निम्न माध्यमिक तहको शिक्षक पदवाट सो विद्यालयको प्रा.वि शिक्षक तृतीय श्रेणीको पदमा कायम गर्ने गरेको बिपक्षीहरुको सम्पूर्ण काम कारवाही गैरकानूनी हुनुका साथै नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा १२(२) (ङ),१७(१) द्वारा प्रदत्त मेरो मौलिक हकमा आघात पर्न गएकोले संविधानको धारा २३ र ८८ (२) अन्तर्गत यो निवेदन गर्न आएको छु । बिपक्षीहरुवाट भए गरिएका उल्लेखित निर्णय पत्र लगायतका सम्पूर्ण काम कारवाहीहरु उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी मलाई साविककै नि.मा.वि. स्तरको शिक्षक पदमा वहाली गर्नु गराउनु भनि बिपक्षीहरुको नाउंमा परमादेश लगायत जुनसुकै उपयुक्त आज्ञा आदेश जारी गरी पाउँ साथै प्रस्तुत रिट निवेदनको अन्तिम टुङ्गो नलागुन्जेल बिपक्षी जालपा मा.वि.कै नि.मा.वि. तहको शिक्षक पदमा काम काज गर्न दिई सोही तहको खाईपाई आएको तलव भत्ता दिनु भनि बिपक्षीहरुको नाउंमा अन्तरिम आदेश समेत जारी गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रिट निवेदन ।

            ७.    यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको मांग वमोजिमको आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भ एका मितिले वाटाका म्याद वाहेक १५ दिन भित्र लिखित जवाफ पठाउनु भनि बिपक्षीहरुको नाउंमा सूचना पठाई लिखित जवाफ आएपछि वा अवधि नाघेपछि नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको एक न्यायाधीशको इजलासको मिति २०५६।१०।२५ को आदेश  ।

            ८.    मिति २०३२।९।३० मा एस.एल.सी.योग्यताको तलव भत्ता खाने नि.मा.शिक्षकमा ६ महिनाको परीक्षण कालमा नियुक्ति भएकाले २०३८ सालको जिल्ला शिक्षा समितिको उक्त स्थायी नियुक्तिको औचित्य देखिंदैन । वझांग जिल्लामा नै निज जस्तै केहि एस.एल.सी. नि.मा.शिक्षकले तोकिएको समय भित्र शैक्षिक योग्यता आई.ए.उतीर्ण गरी नि.मा.स्थायी शिक्षकमा पदस्थापन भई सकेको र योग्यता पुरा नगर्ने नि.मा.वि.मा एस.एल.सी. योग्यताको शिक्षक दरवन्दी नरहेपछि प्राथमिक एस.एल.सी. शिक्षक दरवन्दीमा पदस्थापना भई सकेका छन्। हाल नि.मा.तह कक्षा ६–८ सम्म भैसकेको नि.मा. तहमा विषयगत शिक्षक दरवन्दी मात्र रहेको र एस.एल.सी. शिक्षक दरवन्दी समेत नरहेको हुंदा तथा निज पनि एस.एल.सी. नै मात्र हुंदा प्राथमिक तृतीय श्रेणी एस.एल.सी. तालिम प्राप्त शिक्षकको रुपमा पदस्थापन गराइएको हो । जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझांगको पत्रवाट निजलाई कुन तहको स्थायी शिक्षक मान्ने र कुन तहको त.भ. खुवाउने सम्बन्धमा निर्देशन माग भै आएकोले सो सम्बन्धमा शिक्षा मन्त्रालयको समेत निर्देशन , निर्णय आवश्यक ठानी यस निर्देशनालयको पत्रानुसार शिक्षा मन्त्रालयमा लेखी पठाउंदा शिक्षा मन्त्रालयको मिति २०५६।६।२४ को पत्रमा योग्यता अनुसारको तहमा राखी सो तह र योग्यता अनुसारको तलव भत्ता भुक्तानी दिने व्यवस्था हुन मिति २०५६।६।१४ मा निर्णय भएकोले निर्णय अनुसार अनुरोध छ भनि निर्णय भै आएकोले सोही बमोजिम गर्न गराउन यस निर्देशनालयको पत्रवाट जिल्ला शिक्षा कार्यालय  वझांगलाई लेखी पठाएको हुंदा निजको तह र तलव भत्ता सम्बन्धमा यस निर्देशनालयवाट प्रचलित शिक्षा ऐन नियम वमोजिम नि.मा. शिक्षक  हुन निजको नियुक्ति र शैक्षिक योग्यता अस्थायी नपुगेको हुंदा प्राथमिक तृतीय श्रेणीको शिक्षक पदमा पदस्थापना गराइएकोले रिट निवेदन खारेज योग्य हुंदा खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको क्षेत्रिय शिक्षा निर्देशनालय सुदुर पश्चिमान्चल क्षेत्रीय डोटीको लिखित जवाफ ।

            ९.    जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझांगले गरेको निर्देशन तथा आदेश अनुरुपको कार्य गर्नु गराउनु व्यवस्थापक समितिको र जिल्ला शिक्षा कार्यालय तथा विद्यालय व्यवस्थापन समितिको निर्देशन अनुरुप कार्य गर्नु गराउनु जालपा माध्यमिक विद्यालय वझांगको कर्तव्य र दायीत्व भएवाट ऐन नियम संगत कार्य भए गरेको हुंदा यस विद्यालयलाई अनावश्यक बिपक्षी वनाई दायर गरेको रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको बिपक्षी विद्यालय व्यवस्थापन समिति, जालपा माध्यमिक, विद्यालयको लिखित जवाफ ।

            १०.    रिट निवेदकले आफ्नो नियुक्ति नै शिक्षा एैन, २०२८ तथा शिक्षा नियमावली, २०२८ को कुन दफा वा नियम वमोजिम रित पूर्वक छ सो समेत उल्लेख गर्न सकेका छैनन् । शिक्षा नियमावली २०४९ को नियम ४४ ले म निम्न माध्यमिक विद्यालयको शिक्षक पदका लागि निर्विवाद योग्यता प्राप्त भएको हुंदा जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझाङ, जालपा माध्यमिक विद्यालय तथा ऐ विद्यालयको व्यवस्थापन समितिले मेरो हकमा ऐन नियम वमोजिम निम्न माध्यमिक विद्यालयको शिक्षक पदमा नियुक्ति गर्ने गरेको निर्णय सिफारिस र नियुक्ति लगायतका सम्पूर्ण काम कारवाहीहरु ऐन नियम संगत हुंदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको बिपक्षी शंकरवहादुर खड्काको लिखित जवाफ ।

            ११.    निवेदकले आफूलाई नि.मा.वि. शिक्षक तृतीय श्रेणी भनि दावी गर्नु भएको छ । तर निज हालसम्म एस.एल.सी.उतीर्ण मात्र हुनुहुन्छ । यस्तो योग्यता र नियुक्ति भएका शिक्षकलाई शिक्षा नियमावलीमा हाल सम्म नि.मा.वि. तृतीय श्रेणीको शिक्षक कायम गर्ने व्यवस्था नभएको हुंदा निजको दावी झुठृा हो । शिक्षा नियमावली ( ८ औं संशोधन ) २०४६ को नियम ३५ ङ को दफा २ मा र तत्पश्चात २०४९ छैठौं संशोधनमा समेत शिक्षकको योग्यता अनुसारको सेवा र श्रेणी विभाजन गरेकोवाट निज शिक्षक एस.एल.सी.योग्यता अनुसारको योग्यताको पदमा कायम गर्नुपर्ने प्रष्ट छ । सोही आधारमा निजलाई घटुवा नगरी योग्यता अनुसारको पद कायम गरिएको सम्म मात्र हो । निवेदकको आधारहिन दावी खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको बिपक्षी जिल्ला शिक्षा कार्यालय वझाङको र ऐ.का. नि.जि.शि.अ. विन्देश्वर दासको लिखित जवाफ ।

            १२.   रिट निवेदकलाई  शैक्षिक योग्यताको आधारमा शिक्षा नियमावली, २०४९ को नियम ४४(१) अनुसार प्राथमिक तहको शिक्षकमा कायम गरिएको हो । नियमले तोकेको  शैक्षिक योग्यता बिपक्षीले प्राप्त गर्न नसकेको अवस्थामा निजले नि.मा.वि.स्तरको शिक्षकको रुपमा दावी गर्न मिल्दैन । शैक्षिक योग्यता अनुसारको तह मिलान गरेको कार्यलाई घटुवा गरेको वा सुविधामा असर पारेको भन्ने अर्थ गर्न मिल्दैन । आफ्नो योग्यता नै नपुगेको कुरामा कानूनी एवं मौलिक हकको हनन् भएको भन्ने सवाल उठ्न नसक्ने हुंदा बिपक्षीको रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको बिपक्षी श्री ५ को सरकार, शिक्षा तथा खेलकूद मन्त्रालयको लिखित जवाफ ।

            १३.   नियम वमोजिम पेश हुन आएको रिट निवेदन सहितको मिसिल अध्ययन गरी निवेदकका तर्फवाट विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारीले मेरो पक्षले पहिले पाएको नि.मा.स्तरको शिक्षको स्थायी नियुक्तिलाई पछि आएको कानूनले घटुवा गर्न मिल्दैन । साविक देखि खाईपाई आएको तलव समेत बिपक्षीहरुले घटाउने गरेको निर्णय विधायिकाको मनसाय बिपरित छ । खारेज भएको कानून प्रयोग गरेर मेरो पक्षले खाईपाई आएको तलव घटाउन मिल्दैन, निवेदन मांग वमोजिम रिट जारी हुनुपर्छ भनी बहस प्रस्तुत गर्नुभयो भने शिक्षा मन्त्रालय समेतका तर्फवाट विद्वान सह न्यायाधिवक्ता राजनारायण पाठकले ऐन नियमले योग्यता निर्धारण गरेको कुरामा मौलिक हक हनन् भयो भन्न मिल्दैन । शिक्षा नियमावलीले तोकेको योग्यता निवेदकको नहुंदा निजको योग्यता अनुसारको तह मिलान गरिएको हो, दावी लाग्न सक्ने अवस्थाको नहुंदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भनी गर्नु भएको बहस समेत सुनियो ।

      १४.   यस्मा रिट निवेदक ज्ञानवहादुर वमलाई जालपा निम्न माध्यमिक विद्यालय वझाङको निम्न माध्यमिक स्तरको शिक्षक पदमा मिति २०३३।९।१४ देखि स्थायी नियुक्ति गरिएको जिल्ल कार्यालय शिक्षा शाखा वझाङको मिति २०३८।३।१७ को पत्रवाट देखिन आउछ । निज सो पदमा वहाल रही माध्मिक विद्यालय स्तरको तलव खाई पाई आएको समेत मिति २०५६ श्रावण, भाद्र, आश्विनको तलवी भपाईवाट देखिन आउंछ । तद्अनुसार नै जालपा माध्यमिक विद्यालयवाट तलवस्केलको मांग गरी पठाएकोमा अन्ततः शिक्षा मन्त्रालय वि.प्र.शाखा केशरमहलको मिति २०५६।६।१४ को निर्णय उल्लेख गरी योग्यता अनुसारको तहमा राखी तलव भत्ता भुक्तानी दिने पत्राचार भई रिट निवेदकलाई प्राथमिक तहको तलव भत्ता खुवाउनु भनि जानकारी गराए उपर प्रस्तुत रिट निवेदन पर्न आएको देखिन्छ । विद्वान सह न्यायाधिवक्ताले लिखित जवाफको समर्थनमा रिट निवेदक प्रवेशिका परीक्षा उतीर्ण भएको कारणले शिक्षा नियमावली, २०४९  को नियम ४४(१) (क) को प्राथमिक शिक्षक चतुर्थ श्रेणी सम्मको तलव खुवाउने र निजले सोही नियमको खण्ड (ख) वमोजिम प्रमाणपत्र तहको शैक्षिक योग्यता प्राप्त नगरी सकेकोले निम्न माध्यमिक तहको शिक्षक भई सो तहको तलव स्केल पाउन नसक्ने भनि बहस प्रस्तुत गर्नु भएको देखिन्छ । विद्वान सह न्यायाधीवक्ताको बहस जिकिरका सम्बन्धमा विचार गर्दा, रिट निवेदक २०४९ सालको शिक्षा नियमावलीको व्यवस्था भन्दा पूर्व देखि नै निम्न माध्यमिक शिक्षक पदमा स्थायी नियुक्ति पाएको व्यक्ति देखिन आउछ । यसको अतिरिक्त २०४९ सालमा भएको शिक्षा नियमावलीको  सो व्यवस्था मिति २०५३।२।१ मा चौथो संशोधन हुंदा शुरु नियुक्ति हुन प्राथमिक विद्यालय तृतीय श्रेणीको शिक्षकको लागि माध्यमिक शिक्षा उतीर्ण परीक्षा, निम्न माध्यमिक तृतीय श्रेणी शिक्षकको लागि प्रमाण पत्र तह भनि सो नियम ४४(१) मा संशोधित व्यवस्था आएको देखिन आउंछ । सो संशोधित व्यवस्थाले शुरु नियुक्तिको लागि सम्म उपरोक्त शैक्षिक योग्यताको उल्लेख गरेकोले रिट निवेदक जस्तो सो नियमावलीको व्यवस्था भन्दा पहिले देखि नै नियुक्ति भई काम गरिराखेको व्यक्तिको हकमा प्रासंगिक देखिन आउंदैन । २०४९ सालको नियमावलीको व्यवस्था र २०५३ सालको नियमावलीको उक्त संशोधित व्यवस्था भन्दा पछि शुरु नियुक्ति हुनेका हकमा मात्र लागु हुने हो ।  रिट निवेदक जस्ता २०३३ साल देखि नै स्थायी नियुक्ति पाइसकेका व्यक्तिका हकमा सेवा सम्बन्धी प्रतिकूल असर पार्ने गरी पछि आएको नियमावलीको व्यवस्था अनुसार बिपक्षी शिक्षा मन्त्रालयको निर्णयले पश्चातदर्शी  (Retrospective) असर दिन खोजेको देखिन आयो । कानूनको स्पष्ट अख्तियारी वेगर त्यस किसिमले पश्चातदर्शी प्रभाव पर्ने गरी रिट निवेदक जस्तो निम्न माध्यमिक तहमा स्थायी नियुक्ति भएको व्यक्तिलाई परिणामतः दर्जा तलव घटाउने प्रकृतिको कार्य गर्न नमिल्ने हुंदा यस सम्बन्धमा बिपक्षी शिक्षा मन्त्रालय र सम्बन्धित कार्यालयहरुवाट भएका काम कारवाही तथा निर्णयहरु उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरिदिएको छ । रिट निवेदकलाई निम्न माध्यमिक स्तरको शिक्षकको हैसियतले पूर्ववत् काम गर्न दिई खाईपाई आएको स्केल वमोजिम तलव भत्ता दिनु दिलाउनु भनि बिपक्षीहरुका नाममा परमादेश समेत जारी हुने ठहर्छ । आदेशको जानकारी बिपक्षीहरुलाई दिई मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।

 

उपर्युक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.मीनबहादुर रायमाझी

 

ईति सम्बत् २०५९ साल आश्विन ८ गते रोज ३ शुभम् ..............................................।