निर्णय नं. ७११७ - मोही प्रमाणपत्र

निर्णय न.७११७ ने.का.प. २०५९ अङ्क ७/८

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री गोविन्दबहादुर श्रेष्ठ

माननीय न्यायाधीश श्री दिलीपकुमार पौडेल

संवत २०५४ सालको दे.पु.नं. ४२८९

फैसला मितिः २०५८।१०।२४।४

 

मुद्दा :– मोही प्रमाणपत्र ।

 

पुनरावेदक

वादीः जि. सप्तरी रम्पुरा मल्हनिया गा.वि.स.वडा नं. ६ वस्ने खुसिलाल खं खत्वे

विरुद्ध

प्रत्यर्थी

प्रतिवादीः जि.सप्तरी रम्पुरा मल्हनियां गा.वि.स.वार्ड नं. ५ वस्ने रामदेव यादव

 

§  सुरेन्द्र झावाट रामदेवको नाममा आएको जग्गालाई अन्नपुर्णै देवीलाई जग्गा धनी देखाई ४ नं.अस्थाई निस्सा लिए पनि असम्वन्धित जग्गाधनिको नामवाट लिएको अस्थाई निस्साको आधारमा मोही कायम गर्न मिल्ने देखिदैन।

§  मोही कायम हुन लाई अन्नपूर्ण देवीको उक्त जग्गामा जग्गाको स्वामित्व स्थापित भएको देखिनु पर्ने।

§  फिल्डवुकमा मोही लेखाउदैमा भूमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ अनुसार मोही हक प्राप्त हुन नसक्ने ।

-प्र.नं. १६)

 

पुनरावेदक वादी तर्फबाटःविव्दान अधिवक्ता श्री जयनारायण हुजेदार

प्रत्यर्थी प्रतिवादी तर्फबाटःविव्दान अधिवक्ता श्री विदुर विक्रम थापा

अवलम्वित नजिरः ने.का.प. २०४४, नि.नं. ३११९, पृष्‍ठ ६५०

 

फैसला

      न्या.गोविन्दबहादुर श्रेष्ठः पुनरावेदन अदालत, राजविराजवाट भएको मिति २०५४।१।३ को फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ बमोजिम पर्न आएको प्रस्तुत पुनरावेदनको संक्षिप्त विवरण एवं निर्णय यस प्रकार छ ।

      २.    प्रतिवादी अन्नपूर्ण देवीको नाममा दर्ता रहेको जि.स. गा.वि.स. रम्पुरा मलहनिया वार्ड नं. ६ -क) कि.नं. २५४ को ०-५-१७ जग्गा मैले मोहीमा कमाई आएको उक्त जग्गाको ४ नं. जो अ. नि. समेत निज जग्गा धनी कै परिवार का नगाई वेलही परिवारवाट पाएको हुंदा उक्त जग्गाको मोही प्रमाणपत्र पाउं भन्ने वादीको दावी ।

      ३.    वादी दावी बमोजिमको जग्गा निजले जोत कमोत गरि वाली समेत वुझाउदै आएको हुंदा मोहीको प्रमाणपत्र दिएमा मन्जुर छ भनी अन्नपूर्णदेवी कायस्थको प्रतिउत्तरपत्र ।

      ४.    उक्त प्रतिवादी नाममा दर्ता रहेको कि.नं. २५४ को ०-५-१७ जग्गा रम्पुरा महल्हनिया गा.वि.स.वार्ड नं. ५ वस्ने रामदेव यादवको नाममा दर्ता कायम हुने गएको हुंदा निजको नाममा म्याद जारी गरी पाउं भन्ने वादीको द.नं. ४८१३ मिति ०५०।१०।२५ को निवेदन रहेछ ।

      ५.    वादी दावी झुठा हो वादीले अन्नपूर्ण देवीलाई मिलाई प्रतिवाद गरेका हुन । वादीले अनुसुची भर्दा वद्री नारायण सिंह र कानगाई वेल्हीको नाउंमा भरेको उक्त अनुसुचीवाट मेरो जग्गाको मोही हुने होइन । वादीले यो भन्दा अघि पनि माथि कि.नं. ५२ को जग्गा मोही प्रमाणपत्र पाउं भनि मुद्धा दिएकोमा तामेलीमा राखी दिने निर्णय भएको पुनः वादीले मुद्धा दिएको हुंदा अ.वं. ८५ को प्रतिकूल भएको हुंदा वादी दावी खारेज गरि पाउं भन्ने प्र. रामदेव यादवको प्रतिउत्तरपत्र ।

      ६.    फिल्डवुक हेर्दा मोही महलमा खुसिलाल खत्वे उल्लेख भएको देखियो ।

      ७.    फैसलाको नक्कल फोटोकपि हेर्दा यिनै वादीले यिनै प्रतिवादी माथि अर्कै कित्ता जग्गाका मोही प्रमाणपत्र पाउं भनि दावी लिएको उक्त मुद्धामा तामेलीमा राखी दिने ०३८।१२।१८ मा आदेश भएकोले उक्त मुद्धाको यस मुद्दामा प्रमाण लिन नमिल्ने अर्थात यही कित्ताको जग्गा हो भन्न नमिल्ने हुंदा वादी भु.सु. ऐन, ०२१ दफा २५ (१) बमोजिम मोही देखिएकोले मोहीयानी हकको प्रमाणपत्र पाउने ठहर्छ भन्ने भुमि सुधार कार्यालय सप्तरीको मिति २०४२।४।२३ को फैसला।

      ८.    एक पटक निर्णय गराई सकेमा सोही लगतको आधारमा अर्को कुनै जग्गा समाइ यो निवेदन उजुरी गरेको कानून संगत छैन । अ.वं. ८५ नं. का विपरित यो मुद्धा दायर भएकोले यो उजुरी खारेज गरि निर्णय गर्नु पर्नेमा सो नगरी मलाई हराई गर्नु भएको निर्णय कानूनी त्रुटीपूर्ण भएको हुंदा उक्त निर्णय उल्टी गरि हक इन्साफ पाउं भन्ने पुनरावेदक प्रतिवादी रामदेव यादवको पुनरावेदनपत्र ।

      ९.    मोही हकको प्रमाणपत्र पाउं भन्ने भुमिसुधार कार्यालय सप्तरीको मि.नं. १०५७ वाट मिति ०५२।४।२३ गते निर्णय भएको मिसिल प्रमाण लगाई पाउं । यी पुनरावेदकले मेरो मोही हक छोडाउन अनेक जालपरपन्च गरी उक्त जग्गावाट समय समयमा वाली लुटपिट गरी रहेको हुंदा पुनरावेदकको दावीवाट फुर्सद पाउं भन्ने प्रत्यर्थी खुसिलाल खंत खत्वको लिखित प्रतिवाद ।

      १०.    यसमा दावीको जग्गाको मोही प्रत्यर्थी खुसिलाल भएको भन्ने वादी दावी अनुरुप अन्नपूर्ण देवीको प्रतिवाद जिकिर रहेको तर उक्त जग्गा अन्नपूर्ण देवीको दर्ता स्वामित्व रहेको भन्ने कुरा नदेखिंदा असम्वन्धित अन्नपूर्ण देवीले वादीको हकमा गरेको प्रतिवाद जिकिर मान्य हुने देखिएन । पुनरावेदकको खरिदी अघि उक्त जग्गा सुरेन्द्र झाको स्वामित्वमा रहेको भन्ने देखिन आएको र वादीले प्राप्त गरेको ४ नं. अस्थाई निस्सा र फिल्डवुक को किसान व्यहोरामा देखाइएको जग्गा वाला फरक देखिंदा वादी दावी बमोजिम मोही प्रमाणपत्र पाउने ठहर्‍याएको भुमि सुधार कार्यालयको निर्णय मिलेको नदेखिंदा उल्टी भई वादी दावी नपुग्ने ठहर्छ भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति ०५४।१।३ को फैसला ।

      ११.    पु.वे.अदालतले मेरो साविक देखि मोही हक कायम रहेका, ४ नं. अस्थाई निस्सा तथा फिल्डवुक समेत मेरो नाम मोहीमा जनि रहेकोलाई दृष्टिगत नगरी भुमि सुधार कार्यालयले वादी दावी बमोजिम मोही हक प्रमाणपत्र दिने गरी भएको निर्णय उल्टी गरेको पु.वे.अ.को फैसला त्रुटीपूर्ण हुंदा पु.वे.अ.को फैसला वदर गरी शुरु इन्साफ सदर गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको वादीको पुरावेदनपत्र ।

      १२.   यसमा निवेदकको मोही हक उल्लेख भएको विवादित कि.नं. २५४ को जग्गाको क्षेत्रिय किताववाट देखिएको तर जग्गाधनी अन्नपूर्ण देवी नभै रामदेव यादव रहेको देखिएको । भू.सु.का.को निर्णयवाट १ नं. लगत भरी २ नं. प्रकाशित भई ४ नं. अस्थाई जोताहा निस्सा प्राप्त भएको भन्ने देखिन आउछ । विवादित जग्गामा जग्गा धनी परिवर्तन हुदैमा मोही हकमा असर नपर्ने भनी ने.का.प. २०४४ नि.नं. ३२६० पृष्ठ ११४० मा सिद्धान्त प्रकाशित हुंदा पु.वे.अ.को निर्णय फरक पर्न सक्ने देखिएकोले अ.वं. २०२ नं. बमोजिम प्रत्यर्थीलाई झिकाउनु भन्ने समेत यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति ०५७।७।१४ को आदेश ।

      १३.   मैले सुरेन्द्र झावाट ०२९।४।१६ मा जग्गा राजिनामा पारित गराई लिएको हुं । सो जग्गा २००४ को सर्पट नापी देखि मैले खरिद गर्दा सम्म सुरेन्द्रझाको जग्गा हो । तर विपक्षीले १ नं. फराम कानगोही वेलहीको नाउंवाट पेश गरी २ नं. अनुसूची पनि सोही नामवाट प्रकाशित भएकोले त्यसको आधारमा पु.वे.अ. ले मोही कायम नहुने गरी फैसला गरेको ऐन कानून संगत छ । सुरेन्द्र झावाट खरिद गरी लिए पछि सर्वे नापीमा भूलवाट अन्नपूर्ण देवकिो नाममा नापी भए पनि पछि निजले मा.पो.का.मा सो जग्गा विपक्षीको हो भनि भनेवाट मेरो नाममा कायम छ। उनाउ व्यक्तिको नाममा प्रकाशित अनुसूची मेरो विरुध्दमा प्रमाण लगाउन पाउने होइन । फिल्डवुकमा नाम हुदैमा मोही कायम हुदैन । तसर्थ पुनरावेदन अदालतको फैसला सदर गरी पाउं भन्ने समेत प्रत्यर्थी रामदेव यादवको लिखित प्रतिवाद ।

      १४.   नियम बमोजिम दैनिक पेशी सुचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्धामा पुनरावेदकको तर्फवाट रहनु भएका विद्धान अधिवक्ता श्री जय नारायण हुजेदारले भूमि सुधार लागु हुंदा १ नं. फारम भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएकोमा कसेको दावी विरोध नपरेको र साल वसाल कुत वाली वुझाई आएकोमा पुनरावेदकलाई हाल मोही हक कायम नहुने गरी गरेको फैसला भू.सु. ऐन, २०२१ को दफा २५ (१) विपरित छ । सर्वे नापिमा पनि मोही हुंदा निजको नाउंको मोही जनिइ राखेको अवस्था छ । जग्गामा जग्गा धनी परिवर्तन हुदैमा मोही हकमा असर नपर्ने हुंदा पुनरावेदन अदालतले पुनरावेदकलाई मोही कायम गर्नु पर्नेमा मोही हक कायम नहुने गरी गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला त्रुटिपूर्ण हुंदा वदर गरी पुनरावेदकलाई मोही कायम गरि पाउनु पर्दछ भनी वहस प्रस्तुत गर्नु भयो । प्रत्यर्थीको तर्फवाट रहनु भएका विद्धान अधिवक्ता श्री विदुर विक्रम थापाले उनाउ व्यक्तिको नाममा भरेको १ नं. फाराम र २ नं. अनुसुचीवाट जग्गाको मोही हक प्राप्त हुन सक्तैन फिल्डवुकमा मोहीको नाम लेखिदैमा मोही हक प्राप्त हुन सक्ने होइन तसर्थ पुनरावेदकलाई मोही प्रमाणपत्र दिने भू.सु.का को निर्णय उल्टी गरेको पु.वे.अ.को फैसलामा कुनै त्रुटी नहुंदा सदर कायम गरिनु पर्दछ भनी वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।

      १५.   प्रस्तुत मुद्धामा पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेको छ छैन पुनरावेदन जिकिर पुगने हो होइन सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।

      १६.    निर्णय तर्फ विचार गर्दा यसमा कि.नं. २५४ को जग्गामा वादीले म मोही भएकोले मोही प्रमाणपत्र पाउ. पनि निवेदन दिएकोमा भूमि सुधार कार्यालय सप्तरीले वादी दावी बमोजिम मोही प्रमाणपत्र दिने गरेको निर्णयलाई उल्टी गरी वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला उपर वादीको पुनरावेदन परेको रहेछ । वादीले अन्नपूर्ण देवीको कि.नं. २५४ को जग्गामा मोही कायम गरी प्रमाणपत्र पाउं भनी दावी लिएकोमा पछि रामदेव यादवलाई जग्गा धनी कायम गरी पाउं भनी निवेदन दिएको देखिन्छ । उल्लेखित जग्गा रामदेवको हो भनी अन्नपूर्ण देवीले मालपोतमा दिएको निवेदनमा व्यक्त गरेको र अन्नपूर्ण देवीको नाममा उक्त जग्गा नाप जांच समेत भएको देखिदैन । अन्नपूर्णदेवीले सो जग्गाको मोही खूसिलाल हो भने पनि जग्गा अन्नपूर्णको नभई रामदेवको खरिद भित्रको भन्ने ०२७ सालको राजिनामा र ०५०।७।२५ को मालपोत कार्यालयको निर्णयवाट देखिई रहेको हुंदा असम्वन्धित व्यक्तिले मोही हो भन्दैमा त्यसलाई आधार मान्न मिल्ने देखिएन । साथै अन्नपूर्ण स्वयंले उक्त जग्गाको धनी म होइन भनी कागज गरि सकेपछि निजको कुत वुझेको कथित भरपाईको कुनै कानूनी महत्व हुने समेत देखिदैन । सुरेन्द्र झावाट रामदेवको नाममा आएको जग्गालाई अन्नपूर्ण देवीलाई जग्गा धनी देखाई ४ नं.अस्थाई निस्सा लिए पनि असम्वन्धित जग्गाधनिको नामवाट लिएको अस्थाई निस्साको आधारमा मोही कायम गर्न मिल्ने देखिदैन । मोही कायम हुन लाई अन्नपूर्ण देवीको उक्त जग्गामा जग्गाको स्वामित्व स्थापित भएको देखिनु पर्ने हुन्छ । ०४३ सालको रि.नं. १५६३ निवेदक अनुपलाल सुतिहार वि. भू.सु.का सप्तरी समेत भएको उत्प्रेषण विषयको रिट निवेदनमा ( ने.का.प. २०४४, नि.नं. ३११९, पृष्ठ ६५०) एउटा व्यक्ति (जग्गाधनी) को नामवाट प्रकाशन भएको लगतको आधारमा अर्को व्यक्तिको जग्गाको मोहि कायम हुन नसक्ने भन्ने निर्णय भई रहेको पाइन्छ । फिल्डवुकमा मोही लेखाउदैमा भूमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ अनुसार मोही हक प्राप्त हुन सक्ने देखिदैन । वादीले प्राप्त गरेको ४ नं. अस्थाई निस्साको जग्गा धनीमा उल्लेखित जग्गा धनीको नाम र फिल्डवुकमा उल्लेखित जग्गाधनीको नाम फरक देखिनुको साथै सो ४ नं. अस्थाई निस्सामा उल्लेखित जग्गाको क्षेत्रफल समेत मिल्न भिड्न आएको   देखिदैन ।अतः वादीलाई मोही कायम गरी प्रमाणपत्र दिने ठहर्‍याएको शुरु निर्णय उल्टी गरी वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति ०५४।१।३१ को फैसला मिलेको देखिंदा सदर हुने ठहर्छ । वादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तेन । मिसिल नियमानुसार वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.दिलीपकुमार पौडेल

 

 

सम्वत् २०५८ साल माघ २४ गते रोज ४ शुभम्.......