निर्णय नं. ३३३२ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. ३३३२                 ने.का.प. २०४५     अङ्क १

 

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री रुद्रबहादुर सिंह

सम्वत २०४३ सालको रिट नं. १५९७

आदेश भएको मिति : २०४४।१०।७ मा

 

निवेदक :      रुपन्देही फर्साटिकर गा.पं.वा.नं.५ बस्ने खिमानन्द बस्यालसमेत

विरुद्ध

विपक्षी  :      प्र.जि.अ. जिल्ला कार्यालय रुपन्देहीसमेत

 

विषय : उत्प्रेषण

 

(१)                  दर्ता बदर लिखत बदर सन्धिसर्पन हक बेहक विषयको विवाद जिल्ला कार्यालयले पुनरावेदन सुन्न पाउने व्यवस्था नभएबाट मुद्दामा पक्ष विपक्ष नभएका व्यक्तिको पुनरावेदन लाग्न नसक्नेमा त्यस्तो व्यक्तिहरूको अनाधिकृत पुनरावेदन सुनी जिल्ला कार्यालयबाट गरेको पुनरावेदन निर्णय प्रतिपादित सिद्धान्तको बिपरीत भई त्रुटिपूर्ण देखिने ।

(प्रकरण नं.  ७)

 

निवेदकतर्फबाट   :      विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्ती

विपक्षीतर्फबाट    :      विद्वान स.अ.श्री प्रेमबहादुर विष्ट विद्वान अधिवक्ता श्री यादवप्रसाद खरेल

उल्लिखित मुद्दा  :      रिट नं. ११९१, सम्वत् २०४१, निवेदक रामविलास महतो विरुद्ध जि.का.सर्लाही समेत भएको रिट निवेदनमा यसअदालत, डिभिजनबेन्चबाट मिति ०४२२२१ गते फैसला भई सिद्धान्त प्रतिपादित

 

आदेश

न्या.पृथ्वीबहादुर सिंह : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत विषयको संक्षिप्त तथ्य तथा रिट निवेदन जिकिर निम्न प्रकार रहेछ ।

२.रिट निवेदक मध्ये म खिमानन्द बस्यालका नाममा साविक दर्ता तिरोको जिमिदारबाट २ नं. रसिद प्राप्त भई भोगचलन गरिआएको जग्गा हाल नापीमा जि. रुपन्देही सौरह फर्साटिकर गा.पं. वडा नं. ५(ख) को साविक नापीमा १०० नं. मा नापी भएको नापीका बखत म विदेश भएबाट नापीमा लेखाउन नसकेको यसप्रकारको जग्गा र यसै कित्ताभित्र सन्तराम समेतको जग्गा घुसेबाट निजहरूले निवेदन दिई आफ्नो जग्गा छुटाई ज.ध.प्र.पु. समेत लिई कि. फोड हुँदा मेरो जग्गा कि.नं.१५० ज.वि. ४–११–१० कायम भई रुपन्देही मालपोत कार्यालयबाट मिति २०४०।३।३१ मा छूट कित्ता दर्ता भई ज.ध.प्र.पु. समेत पाई सो बाट कि.फो. भई कि.नं.१७९ मा ज.वि. २–०–० र कि.नं.१८० मा ज.वि. २–११–१० कायम भई ती जग्गाहरू म खिमानन्दले कि.नं.१७९ को ज.वि.  २–०–० डोलराजलाई बिक्री गरी कि.नं.१८० को ज.वि. २–११–१० जग्गा २०४२।१।१५ सम्म र खिमानन्दले नै भोगचलन गरिआएकोमा कथकार कारणबस रनबहादुरु थापालाई बिक्री गरेको र कि.नं.१७९ को जग्गा डोलराजबाट नन्दलालले मिति २०४२।१।१६ मा हालको बकसपत्रद्वारा पाएको, यसप्रकार दिने रनबहादुर तथा नन्दलाल थापाको भोगचलन घरबास समेत गरिआएको कित्ता जग्गामा विपक्षी डिल्लीराज समेतका १७ जनाले सन्धिसर्पन जग्गा छूट कित्ता भनी दर्ता गरेकाले बदर गरिपाउँ भन्ने मिति २०४०।५।८ मा विपक्षी जि.का.मा पुनरावेदन गरेछन् । म खिमानन्दलाई सम्म जि.का.बाट झिकाइयो तर म रनबहादुर म नन्दलाललाई विपक्षी जि.का.बाट झिकाइएन अनाधिकार कारवाही हुँदा म खिमानन्दले जि.का.को तारेख छाडी बसेको थिएँ । २०४३।४।२० गतेका दिन दिउँसो विपक्षी डिल्लीराज र विष्णुवल्लभ समेत जना २ भई उक्त जग्गामा हामी नन्दलाल, नरबहादुरलाई भोगचलन गर्न दिदैनौं भनेबाट जि.का.रु. मा गई म रिट निवेदक मध्येको खिमानन्द बस्यालले मिति २०४३।४।२४ मा फैसलाको नक्कल सारी लिएर विपक्षी जि.का.मा प्र.जि.अ. ले मिति २०४०।३।३१ मा रुपन्देही मालपोत कार्यालयबाट म खिमानन्द बस्यालका नाममा छूट कित्ता दर्ता गर्ने गरेको कि.नं.१५० को दर्ता जग्गा र त्यसबाट कि.फो. भई कायम कि.नं.१७९, १८० को जग्गाको दर्ता प्रमाण लिखत राजीनामा समेत बदर गर्ने गरी २०४३।३।३१ को फैसला गर्नु भएको कुरा थाहा भयो ।

३.विपक्षी जि.का.रु. का प्र.जि.अ. ले सन्धिसर्पन दर्ता बदर, लिखत बदर जस्तो आफ्नो क्षेत्राधिकार भित्रै नपर्ने र विपक्षी डिल्लीराज भण्डारी समेतका जना १७ छूट कित्ता दर्तातर्फ मालपोत कार्यालयमा पक्ष विपक्ष नै नभएका समेत हुँदा पुनरावेदन गर्नै नपाउनेमा समेत न्याय प्रशासन सुधार ऐनको दफा १३ र मु.ऐन अ.बं. ३५ नं. अ.बं. ८२ नं. अ.बं. १८४, १८५ नं. प्रमाणल ऐनको दफा २३ नं. अ.बं. १९३ नं. समेतका प्रत्यक्ष त्रुटी गरी विपक्षी डिल्लीराज समेतले पुनरावेदन दिने र विपक्षी प्र.जि.अ. ले सो सुनी भए गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी संविधानको घारा १०, ११(२)(ङ) १५ तथा नागरिक अधिकार ऐन, २०१२ को दफा ६(६) र ९ समेतको प्रतिकूल भई हामी रिट निवेदकको उक्त संविधान ऐन कानून प्रदत्त हकमा आघात परेकाले नेपालको संविधानको धारा ७१ बमोजिम उत्प्रेषण लगायतको उपयुक्त आज्ञा, आदेश पुर्जी जारी गरी विपक्षी जि.का.को २०४३।३।३१ को निर्णय बदर गरी मौलिक हक सुरक्षित राखी पाउँ भन्ने समेतको रिट निवेदन ।

४.विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाउनु भन्ने यस अदालत सिंगलबेञ्चको आदेश । रिट निवेदक समेतले दावी गरेको जग्गा वस्तुत साविक दर्ताको छूट कित्ता नभई सन्धिसर्पन गौचर हुँदा रिट निवेदकको माग झुठ्ठा भएकाले रिट खारेज गराई पाउँ भन्ने विष्णु वल्लभ समेतको वा खड्गबहादुर महतो र न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३(१)(क)(ख) तथा अ.बं. २९ ले पक्षलाई प्रदान गरेको र क्षेत्राधिकार प्र.जि.अ. को कार्यालयलाई दिएको हुँदा सोही बमोजिम हकदैया र क्षेत्राधिकार भएकोले ऐन कानूनको आधारमा रही गरेको निर्णयबाट विपक्षीको संविधान, कानून प्रदत्त हकमा आघात नभएकोले रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत जिल्ला कार्यालय रुपन्देहीका प्र.जि.अ. बाबुराम पौडेलको लिखितजवाफ जि.का.बाट भएको फैसलामा त्रुटी छैन दर्ता हुने किसिमको जग्गा नहुँदा । रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने मा.पो.का.पाल्पाको लिखितजवाफ ।

५.नियमबमोजिम साप्ताहिक तथा दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत विषयमा रिट निवेदकको वा देवीभक्त तिवारी र विष्णु वल्लभ समेतको वा खड्गबहादुर महतोलाई रोहवरमा राखी रिट निवेदकको तर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता प्रकाश वस्ती तथा विपक्षी जि.का.रु. का तर्फबाट उपस्थित  विद्वान सरकारी अधिवक्ता प्रेमबहादुर विष्ट तथा विपक्षी विष्णु वल्लभ समेतका तर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता यादवप्रसाद खरेलले आ–आफ्नो पक्षका तर्फबाट गर्नु भएको बहस समेत सुनियो ।

६.प्रस्तुत विषयमा रिट निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुन पर्ने हो वा होइन यस प्रश्नमा निर्णय दिनु पर्ने हुनआएको छ ।

७.निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा रिट निवेदक मध्येको खिमानन्द बस्यालका नाममा छूट कित्ता भनी मिति २०४०।३।११ मा कि.नं.१५० को ज.वि. ४–११–१० जग्गा मालपोत कार्यालय रुपन्देहीमा दर्ता भई जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जा समेत पाई सो कि.नं.१५० बाट कि.फो. भई कि.नं.१७९ र कि.नं.१८० कायम भई निज खिमानन्दले कि.नं.१७९ ज.वि. २–११–१० जग्गा रिट निवेदक रनबहादुर थापालाई बिक्री गरेको तथा कि.नं.१७९ को ज.वि. २–०–० को जग्गा डोलराजबाट रिट निवेदक नन्दलालले राजीनामा तथा हालैको बकसपत्र गरी लिए पाएको मिसिल संलग्न प्रतिलिपिबाट देखिएको र सो साविकको कि.नं.१०० बाट कि.फो. भई रिट निवेदक मध्येको खिमानन्द बस्यालका नाउँमा कि.नं.१५० को ज.वि. ४–११–१० कायम हुँदाको सरजमीन भई मालपोत कार्यालय रुपन्देहीबाट छूट कित्ता दर्ता गर्ने बारे कारवाही हुँदा यी विपक्ष विष्णुबल्लभ न्यौपाने समेतका व्यक्तिहरू पक्ष विपक्ष भएको देखिँंदैन । मुद्दामा पक्ष विपक्ष नभएका व्यक्तिले पुनरावेदन गर्न नपाउने भनी रिट नं. ११९१ सम्वत् २०४१ निवेदक रामविलाश महतोले वि.जि.का.सर्लाही समेत भएको रिट निवेदनमा यस अदालत डिभिजनबेन्चबाट मिति २०४२।३।२१ गते फैसला भई सिद्धान्त प्रतिपादन भएको फैसलाको फोटोकपी निवेदक पक्षका कानून व्यवसायीले इजलास समक्ष पेश गर्नु भएकोले, दर्ता बदर लिखत बदर सन्धिसर्पन जस्ता हक बेहक विषयको विवाद जिल्ला कार्यालयले पुनरावेदन सुन्न पाउने व्यवस्था नभएबाट मुद्दामा पक्ष विपक्ष नभएका व्यक्तिको पुनरावेदन लाग्न नसक्नेमा त्यस्ता व्यक्तिहरूको अनाधिकृत पुनरावेदन सुनी जिल्ला कार्यालय रुपन्देहीबाट मिति २०४३।३।३१ मा गरेको पुनरावेदन निर्णय उक्त प्रतिपादित सिद्धान्तको बिपरीत भई त्रुटिपूर्ण देखिँदा निवेदकको माग बमोजिम उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी सो निर्णय बदर हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि यो आदेशको प्रतिलिपि सम्बन्धित कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई मिसिल नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.रुद्रबहादुर सिंह

 

इति सम्वत् २०४४ साल माघ ७ गते रोज शुभम् ।