निर्णय नं. ७१५९ - उत्प्रेषण समेत

निर्णय न.७१५९           ने.का.प.२०५९              अङ्क ११/१२

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री भैरवप्रसाद लम्साल

माननीय न्यायाधीश श्री रामप्रसाद श्रेष्ठ

सम्वत् २०५८ सालको रिट न. २७००

आदेश मितिः २०५९।१२।२५।३

 

विषयः– उत्प्रेषण ।

 

निवेदकः जिल्ला सर्लाही सलेभपुर गा.वि.स. वार्ड नं. ६ बस्ने नरेन्द्रलाल कर्ण

विरुद्ध

विपक्षीः श्री निजामती किताबखाना, हरिहर भवन समेत

 

§  निवेदकको जन्ममितिको सम्बन्धमा मिति २०५७।१।१६ मा भएको निर्णय बदर गरी सिटरोलमा उल्लेख गरिएको निजको जन्ममिति कायम गर्दा निवेदकलाई त्यस सम्बन्धमा आफ्नो कुरा भन्न सुन्न पाउने मौका वा अवसर नदिई निजको सेवा अवधिमा प्रतिकूल असर पर्ने गरी निवेदकले कानून बमोजिम सच्याई सकेको जन्ममिति बदर गर्ने गरेको निर्णय तथा काम कारवाही प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको रोह रीत अनुकूल भएको देखिन आएन भनी यस अदालतको पूर्ण इजलासबाट सिद्धान्त प्रतिपादन भैसकेको समेत देखिदा सो सिद्धान्त समेतको आधारमा निवेदनको सम्बन्धमा मिति २०५७।१२।१५ को च.नं. १४९८ को पत्र कानूनन् नमिली उक्त पर्चा लगायत सोसँग सम्बन्धित सम्पूर्ण काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ।

(प्र.नं. ८)

 

निवेदक तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री वालकृष्ण न्यौपाने

विपक्षी तर्फबाटः विद्वान उपन्यायाधिवक्ता श्री सुरेन्द्रबहादुर थापा

अवलम्वित नजिरः२०५८ सालको रिट नं. ३७३३, २०५८ सालको रि.पु.इ.नं. ३३

 

आदेश

न्या.भैरवप्रसाद लम्सालः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ र ८८(२) बमोजिम यस अदालतमा दायर हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य र आदेश यसप्रकार छ :–

२.    म निवेदक वहिदार पदमा कामकाज गरी रहेको अवस्थामा लोक सेवा आयोगबाट खरिदार पदको खुल्ला प्रतियोगिताबाट पदपूर्ति गर्ने प्रकाशित विज्ञापनमा मैले आवश्यक पर्ने शैक्षिक योग्यता एस. एल. सी. वा सो सरहको विहार विद्यालय माध्यमिक परीक्षाको १५ मई १९४३ को जन्म मिति भएको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्र पेश गरी २०२७।१२।३ मा स्थायी नियुक्ति पाई २०५८।१।७ को पत्रानुसार २०५७।१२।२० देखि लागू हुने गरी नायब सुव्वा पदमा बढुवा भई २०५८।१।३१ देखि लागू हुने गरी अवकाश पाएपछि २०५७।१२।१५ मा अर्को जानकारी पत्रमा २०५७।१।१५ देखि अवकाश लागू हुने गरी भनी संशोधित अवकाश पत्र पठाएको छ । म निवेदकको विभागमा रहेको अभिलेखमा मेरो जन्ममिति २०००।१।३१ छ र सो जन्म मितिको आधारमा मेरो अवकाश पाउने मिति २०५८।१।३१ नैं हुन्छ । विपक्षी विभागले एकपटक मेरो अवकाश पाउने मिति २०५८।१।३१ भनी लेखी आए बमोजिम अवकाश पाई सकेपछि पुनः सो मिति संशोधन गरी मेरो शैक्षिक योग्यताको जन्म मितिलाई मान्यता दिई गरेको अवकाशलाई परिवर्तन गरी पुनः सिटरोलमा उल्लेख भएको उमेरको आधारमा अवकाश गर्ने भनी गरेको निर्णय नमिलेको हुँदा मिति २०५७।१२।१५ को च.नं. १५९८ को पत्र बदर गरी पाउँ भन्ने निवेदकको तर्फबाट यस अदालतमा पर्न आएको रिट निवेदन ।

३.    यसमा के कसो भएको   हो ? निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएका मितिले बाटाका म्याद बाहेक १५ दिनभित्र सम्बन्धित मिसिल साथ राखी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत लिखित जवाफ पठाउनु भनी रिट निवेदनको प्रतिलिपि साथै राखि विपक्षीहरुलाई सूचना पठाई त्यसको बोधार्थ महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयलाई पठाई दिनु । लिखित जवाफ आएपछि   वा अवधि नाघेपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु । साथै लिखित जवाफ प्राप्त भएपछि अग्राधिकार दिई पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०५८।४।२२ को   आदेश ।

४.    निवेदकको रिटमा उल्लेख गरेको व्यहोरा सबै झुठ्ठा हो । रिट निवेदक रा. प. अनं. चतुर्थ श्रेणी वहिदार पदमा मिति २०२३।१।३ मा स्थायी नियुक्ति भै सरकारी सेवामा प्रवेश गरेको, सेवा प्रवेश भैसकेपछि मिति २०२३।२।२ मा पठाएको एकपाने वैयक्तिक विवरण फारम आफैंले २४ वर्ष उमेर उल्लेख गरी कार्यालय प्रमुखबाट प्रमाणित गराएको देखिन्छ । निज निवेदक लोक सेवा आयोगको सिफारिश रा. प. अनं. द्वितीय श्रेणीको खरिदार पदमा बढुवा भै दिएको नियुक्ति पत्रमा उमेर २८ वर्ष पूरा भएको भनी दिएको देखिन्छ । २०३५ सालदेखि लागू भएको १३ पाने वैयक्तिक विवरण फाराम निवेदकले भरी २०३७।६।१२ मा आफू कार्यरत रहेको कार्यालयबाट यस किताबखानामा पठाएको एकप्रति सिटरोलमा निजको जन्म मिति वि.सं. १९९९ साल बैसाख १५ गते भनी    उल्लेख भएको छ । निवेदकले पेश गरेको विभिन्न कागजातहरुमा निजको जन्म मिति फरक फरक देखिन्छ । यसरी फरक फरक देखिएको हुनाले निजले पेश गरेको १३ पाने सिटरोलमा उल्लेख गरेको     जन्म मितिको आधारमा निजको ५८ वर्ष उमेर पुग्ने मिति २०५७।१।१४ हुने भनी पत्र पठाइएको हो । निजामती किताबखाना केवल अरु कार्यालयहरुबाट पठाएको रेकर्डलाई व्यवस्थित रुपमा राख्ने र    सोही रेकर्डको आधारमा अवकाश हुने समय उल्लेख गरी पत्र पठाउने गर्दछ । सोही बमोजिम निजले आफूले पटक पटक सिटरोलमा भरेको जन्म मितिको आधारमा निजको उमेर कायम गरिएको हुँदा यसबाट निवेदकलाई कानूनी एवं संवैधानिक हकबाट बञ्चित नगरिएको हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्दछ भनी निजामती किताबखानाको तर्फबाट प्राप्त हुन आएको लिखित   जवाफ ।

५.    निवेदकले दावी गरे बमोजिम निजको जन्म मिति २०००।१।३१ कायम गरी २०५८।१।३१ देखि अनिवार्य अवकाश दिनु भनी निजामती किताबखानाले मिति २०५७।११।१६ मा पत्र पठाएको हो । सो पश्चात किताबखानाले मिति २०५७।१२।१४ मा पुनः जन्ममिति १९९९।१।१५ भएको व्यहोराको र मिति २०५७।१२।१५ को पत्रानुसार २०५७।१।१५ देखि लागू हुने गरी अनिवार्य अवकाश दिई यस विभागलाई जानकारी पत्र पठाएकोले सो पत्र बमोजिम मिति २०५८।१।३० मा अवकाशको पत्र दिइएको हो भन्ने व्यहोराको आन्तरिक राजश्व कार्यालय जनकपुरको तर्फबाट प्राप्त हुन आएको लिखित जवाफ ।

६.    यसमा निवेदक रामगोपाल वरुण विरुद्ध सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, हरिहरभवन समेत भएको रि.पु.इ.नं. ३३ को रिट निवेदनमा पूर्ण इजलासबाट निर्णय भएपछि सो को प्रतिलिपि समेत साथै राखी नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०५८।८।१५ को आदेश ।

७.    नियम बमोजिम आजको दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको मिसिल अध्ययन गरियो । निवेदकको तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता बालकृष्ण न्यौपानेले निवेदक आफूले २०२७ सालमा स्थायी नियुक्ति हुँदा पेश गरेको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रमा जन्म मिति २०००।१।३१ उल्लेख भएको  छ । निवेदकलाई यही जन्म मितिको आधारमा अवकाश पाउने मिति २०५८।१।३१ मानी लेखी आए बमोजिम अवकाश पाई सकेपछि फेरी अवकाश पाउने मिति संशोधन गर्ने गरेको निर्णय प्रतिपादित नजिर सिद्धान्त विपरीत भएको हुँदा उक्त संशोधन गर्ने निर्णय बदर होस भनी र विपक्षी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट उपस्थित विद्वान उपन्यायाधिवक्ता सुरेन्द्रबहादुर थापाले यी निवेदकले २०३५ सालमा १३ पाने व्यक्तिगत विवरण फाराम (सिटरोल) भर्दा लेखेको जन्म मितिको आधारमा नैं अवकाश प्राप्त गर्ने मिति कायम भएको हो । आफूले आफैं लेखेको आफ्नो व्यक्तिगत विवरण फाराममा उल्लेख भएको जन्म मितिको आधारमा अवकाश दिने गरी गरेको निर्णय कानूनसम्मत नैं भएको देखिदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्दछ भनी गरेको बहस समेत सुनियो । अब निवेदकको निवेदन माग बमोजिम आदेश जारी हुने नहुने सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने हुन आयो ।

८.    निर्णय तर्फ विचार गर्दा निवेदकको २०२७।१२।३ मा स्थायी नियुक्ति हुँदा पेश गरेको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रमा जन्म मिति १५ मई १९४३ अर्थात् २०००।१।३१ लाई नैं कायम गरी २०५८।१।७ को पत्रानुसार २०५७।१२।३१ देखि लागू हुने गरी नायब सुब्बा पदमा बढुवा भई २०५८।१।३१ देखि लागू हुने   गरी अवकाश पाएपछि २०५७।१२।१५ मा अर्को जानकारी पत्रमा मिति २०५७।१।१५ देखि अवकाश लागू हुने गरी भनी पत्र पठाएको हुँदा निवेदकको कानूनी एवं संवैधानिक हक हनन भएकोले २०५७।१२।१५ को पत्र बदर गराई पाउँ भन्ने निवेदक र विपक्षी निवेदकले २०३५ सालदेखि लागू भएको १३ पाने सिटरोल फाराम २०३७ सालमा आफू कार्यरत रहेको कार्यालयबाट प्रमाणित गराई पठाएको  किताबखानामा रहेको रेकर्डमा रहेको जन्म मितिको आधारमा ५८ वर्ष उमेर पुगी अनिवार्य अवकाश प्राप्त गर्ने मिति २०५७।१।१४ कायम गरी पत्र पठाइएको हो । कानून बमोजिम नैं अवकाश दिने गरी गरेको निर्णय  मलेकै हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनु पर्दछ भनी प्रतिवादीहरुको तर्फबाट प्राप्त हुन आएको लिखित जवाफ मिसिलबाट   देखिन्छ ।

९.    यसमा निवेदकले विहार विद्यालय परीक्षा समितिबाट प्राप्त गरेको एस. एल. सी. वा सो सरहको परीक्षा पास गरी प्राप्त गरेको प्रमाणपत्रमा जन्ममिति २०००।१।३१ अर्थात् १५ मई १९४३ भएको देखिन्छ । सोही जन्ममितिको आधारमा निवेदक ५८ वर्ष सेवा अवधि पूरा गरी अनिवार्य अवकाश लिनु भन्दा अगावै मिति २०५७।१२।३१ देखि लागू हुने गरी मिति २०५७।१२।२३ को निर्णयानुसार नायब सुब्बा पदमा बढुवा भई नियुक्ति लिई सो जन्ममितिको आधारबाट अनिवार्य अवकाश हुने मितिभन्दा पहिलेसम्म कामकारवाही गरिरहेको कुरा मिसिल संलग्न प्रमाणबाट देखिन्छ । निवेदकलाई निजामती किताबखानाबाट जानकारी पठाएको भनी लेखिएको मिति २०५७।११।१६ को पत्रमा निवेदकको जन्ममिति २०००।१।३१ भएको र निजको ५८ वर्ष उमेर पुग्ने मिति २०५८।१।३० भएकोले निजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा ६३ को (१) अनुसार मिति २०५८।१।३१ देखि अनिवार्य अवकाश दिई यस विभागलाई जानकारी दिनु भनी लेखेको पत्र मिसिल संलग्न रहेको देखिन्छ । यसरी एक पटक शैक्षिक योग्यताको आधारमा अनिवार्य अवकाश दिई, सोही अवकाशका आधारमा निवेदकले कानून बमोजिमका सुविधाहरु लिई आइरहेको अवस्थामा निजामती किताबखानाको मिति २०५७।१२।१५ को पत्रानुसार मिति २०५७।१।१५ देखि नै लागू हुने गरी अनिवार्य अवकाश दिई यस किताबखानालाई जानकारी दिनु भनी मूल्य अभिवृद्धि कर कार्यालय जनकपुरलाई लेखी आए बमोजिम उक्त कार्यालयले अनिवार्य अवकाशको पत्र दिएको देखिन्छ । निजामती किताबखानाबाट एकपटक अनिवार्य अवकाशको मिति एउटा कायम गरिएकोमा सो बदली अनिवार्य अवकाशको मिति अर्कै कायम गरी निवेदकको सेवा सुविधामा असर पर्ने गरी निजलाई सुनुवाईको मौका समेत प्रदान नगरी निर्णय गरेको देखिन्छ । कुनै पनि निजामती कर्मचारीले शुरु नोकरीमा प्रवेश गर्दा पेश गरेको      शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्र र निजद्वारा भरिएको वैयक्तिक विवरण अर्थात् सिटरोलमा जन्ममिति फरक देखिन आएमा सेवा प्रवेश गर्दा पेश गरेको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रमा उल्लेख भएको जन्ममितिको आधारमा नैं उमेर गणना गरी अनिवार्य अवकाश दिने भन्ने सम्बन्धमा २०५८ सालको रिट नं. ३७३३ निवेदिका उषा नेपाल विरुद्ध सामान्य प्रशासन मन्त्रालय समेत भएको रिट निवेदनमा सिद्धान्त प्रतिपादित भएको र जन्ममितिको आधारमा ५८ वर्ष पुगी अनिवार्य अवकाश हुने सम्बन्धमा     निवेदक रामगोपाल वरुण विरुद्ध विपक्षी सामान्य प्रशासन मन्त्रालय समेत भएको सम्बत् २०५८ सालको रि.पु.इ.नं. ३३ को रिट निवेदनमा, एकपटक नवेदकले पेश गरेको उमेर खुलेको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रको आधारमा निजको सिटरोलको विवरणलाई कानून बमोजिम दुरुस्त राखी सो को जनाउं समेत दिईसकेको अवस्थामा सामान्य प्रशासन मन्त्रालयको निर्देशनको आधारमा निवेदकको जन्ममितिको सम्बन्धमा मिति २०५७।१।१६ मा भएको निर्णय बदर गरी सिटरोलमा उल्लेख गरिएको निजको जन्ममिति कायम गर्दा निवेदकलाई त्यस सम्बन्धमा आफ्नो कुरा भन्न सुन्न पाउने मौका वा अवसर नदिई निजको सेवा अवधिमा प्रतिकूल असर पर्ने गरी निवेदकले कानून बमोजिम सच्याई सकेको जन्ममिति बदर गर्ने गरेको निर्णय तथा काम कारवाही प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको रोह रीत अनुकूल भएको देखिन आएन भनी यस अदालतको पूर्ण इजलासबाट सिद्धान्त प्रतिपादन भैसकेको समेत देखिदा यसमा उल्लेखित नजिरमा प्रतिपादित भैरहेको सिद्धान्त समेतको आधारमा निवेदनको सम्बन्धमा मिति २०५७।१२।१५ को च.नं. १४९८ को पत्र कानूनन् नमिली उक्त    पर्चा लगायत सोसँग सम्बन्धित सम्पूर्ण काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिदिएको छ । विपक्षीहरुलाई महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत जानकारी दिई मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.रामप्रसाद श्रेष्ठ

 

 

इतिसम्बत् २०५९ साल चैत्र २५ गते रोज ३ शुभम्...........