निर्णय नं. ६८५१ - मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ ।

निर्णय नं. ६८५१           ने.का.प.२०५७       अङ्क १

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री भैरवप्रसाद लम्साल

माननीय न्यायाधीश श्री गोपालप्रसाद खत्री

सम्वत् २०५३ सालको दे.पू.नं. .. २७४९

फैसला मितिः २०५६।६।६।५

 

मुद्दाः मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ ।

 

 

पुनरावेदक/वादीः सप्तरी कमलपूर ७ वस्ने वलदेव सन्तको मू.स. गर्ने निजकी श्रीमती वूचनी देवी

विरुद्ध

प्रत्यर्थी/प्रतिवादीः जनकपूर नगरपालिका १ वस्ने उमेश शरण श्रीवास्तव

 

§  यसमा उमेश शरण श्रीवास्तव नाउँ दर्ताको सप्तरी कमलपूर ६ को कि.नं ४१ को ०(८(८ जग्गा मोहीमा कमाई आएको  ४ नं. जोताहा अस्थायी निस्सा प्राप्त गर्न नसक्दा सर्भे नापीमा मोही दर्ता गर्न छुट भएपनि हालसम्म कूत वुझाई मैले नै जोत कमोत गर्दै आएको हुँदा मेरो मोही हक कायम गरी मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने निवेदन भै दावीको जग्गामा मेरो नामबाट १ नं. लगत भरेको छैन र २ नं. अनुसूची  पनि प्रकाशित भएको छैन । अन्य व्यक्तिका नाममा प्रकाशित भएको २ नं. अनुसूचीका आधारमा मेरो जग्गाको प्रमाण लाग्ने होइन भन्ने प्रतिउत्तर रहेको देखिन्छ । कि.नं. ४१ को जग्गाको मैले १ नं. फाराम भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको छ भनी पु.वे. वादीले पुनरावेदन जिकिर लिएकोमा मिसिल संलग्न अनुसूची २ हेर्दा विवादित जग्गा सप्तरी कमलपूर वडा नं. ६ मा पर्नेमा वडा नं. ७ मा २ न.. अनुसूची प्रकाशित भएको र ज.ध. को महलमा वमन प्रसाद सिता प्रसाद भनी उल्लेख भएको देखिएको हुँदा विवादित जग्गाको जग्गाधनी उमेश शरणको जग्गाको मोही यी पुनरावेदक नै रहेछन भनी भन्न सक्ने आधार देखिएन । भुमि सम्वन्धी नियमहरु २०२१ को नियम ६ मा भुमि सूधार टोलीले कुनै गाउँ वा नगर पंचायतको कुनै एक वार्डको लगत  अनुसूची २ वमोजिमको ढांचामा तयार गरी सकेपछि सो लगत वार्डको यथासंभव सवै व्यक्तिहरुलाई एकत्रित गरी सुनाउनु पर्छ भन्ने व्यवस्था गरेबाट त्यस्तो लगत सम्वन्धित वार्डवाटै प्रकाशन हुनुपर्ने वाध्यात्मक व्यवस्था भएको पाइन्छ । तसर्थ लगत प्रकाशन कानून वमोजिम भएको नदेखिएकोले त्यसलाई मान्यता दिन नमिल्ने ।     

(प्र.नं. ११)

 

पुनरावेदक वादी तर्फबाटः x

प्रत्यर्थी प्रतिवादी दर्फबाटः x

अवलम्वित नजिरः ने.का.प. २०४४, नि.नं. ३११९, पृ. ६५०

 

फैसला

      न्या.भैरवप्रसाद लम्सालः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१)(ग) वमोजिम यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यस प्रकार छ

      २.    उमेश शरण श्रीवास्तवको नाममा दर्ता रहेको जि. सप्तरी कमलपूर गा.वि.स. वडा नं. ६ को कि.नं. ४१ क्षेत्रफल ०-८-८ को जग्गा मैले साविकदेखि नै मोहीमा कमाई आएको र भुमी सूधार लागू भएका वखत १ नं. फारम भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भै ४ नं. जोताहा अस्थायी निस्सा प्राप्त गर्न नसक्दा सर्भे नापीमा मोही दर्ता गर्न छुट भएको भएपनि सो जग्गा हालसम्म मैले नै जोत कमोत गर्दै आएको र जग्गाधनीलाई कूत समेत वुझाई आएको हुँदा मेरो मोही हक कायम गरी मोहियानी हकको प्रमाण पत्र दिलाई पाउँ भन्ने निवेदन ।

      ३.    वादी दावीको जग्गाको मेरो नाममा न त १ नं. भरेको छ न त २ नं. अनुसूची नै प्रकाशित भएको छ । वादीले प्रमाणमा पेश गरेको २ नं. अनुसूचीमा उल्लेख भएको जग्गाधनी वमन प्रसाद र सिता प्रसादसँग मेरो कुनै नाता सम्वन्ध छैन । दुवै जग्गाधनीबाट मेरो नाउँको जग्गाको स्वामित्व पनि सरेको  छैन । एकाको नाउँबाट प्रकाशित भएको २ नं. अनुसूचीका आधारमा मेरो जग्गाको प्रमाण लाग्ने होइन । वादी दावी खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रतिउत्तर ।

      ४.    २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको र प्रतिवादीले पूर्पक्षमा नबसी तारिख छाडी वसेको समेत देखिएबाट प्रतिवादी नाम दर्ताको जग्गामा वादी मोही भएकोले वादीले मोहियानीको प्रमाणपत्र पाउने ठहर्छ भन्ने शुरु भुमिसूधार कार्यालय सप्तरीको निर्णय ।

      ५.    जग्गाधनीको नाम फरक रहेको तथ्यलाई शुरुले कुनै वास्ता नगरी वादीलाई मोही प्रमाणपत्र दिने गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा वदर गरी इन्साफ गरी पाउँ भनी प्रतिवादीको पुनरावेदन अदालत राजविराजमा परेको पुनरावेदन ।

      ६.    यसमा वडा नं. ६ मा भएको विवादित जग्गाको वडा न.. ७ मा अन्य व्यक्तिका नाममा २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको अवस्थामा मोही प्रमाणपत्र दिने गरेको शुरु भुमिसूधार कार्यालयको निर्णय फरक पर्न सक्ने हुँदा छलफलका लागि अ.वं. २०२ नं. वमोजिम विपक्षी झिकाउने भन्ने पुनरावेदन अदालत राजविराजको आदेश ।

      ७.    विपक्षीका नाममा दर्ता रहेको जग्गाको साविक जग्गाधनी वमनप्रसादका नाममा दर्ता रही निज वमन प्रसादबाट यी विपक्षीका नाममा आएको हुँदा सोही आधार प्रमाणबाट शुरुले मोही प्रमाणपत्र दिने गरी गरेको निर्णयलाई सदर गरी प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रत्यर्थीको मू.स. गर्ने वूचनीदेवीले पुनरावेदन अदालत राजविराजमा दिएको लिखित प्रतिवाद ।

      ८.    विवादित जग्गाको २ नं. अनुसूची जग्गाधनीका नाममा प्र्रकाशित भएको छैन । सम्वन्धित वडामा पनि प्रकाशित भएको छैन । यस्तो अवस्थामा सो कुरालाई प्रमाणमा लिई शुरु भुमिसूधार कार्यालय सप्तरीले मोहियानी प्रमाणपत्र दिने गरेको मिति २०५०।४।३२ को निर्णय न्यायसँगत नदेखिएकोले सो निर्णय उल्टी हुने ठहर्छ भन्ने पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला ।

      ९.    साविक जग्गाधनीको नामबाट २ नं. अनुसूची रहेको र सो २ न. अनुसूचीको जग्गा बमनप्रसादको नम्वरी जग्गा हो भनी फिल्डवूकको कैफियतबाट देखिरहेको तथा विपक्षी स्वयंले उक्त कि.न.ं ४१ को जग्गाको २०४४ र ०४५ सालको कूत धान वटैयाको आधारमा मबाट वुझी लिई भरपाई गरी दिएकोमा यो प्रमाणको कुनै मूल्याङ्कन नै नगरी मलाई हराउने गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसलामा चित्त वुझेन मेरो शुरु दावी वमोजिम गरी पाउँ भनी वादीको यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको रहेछ ।

      १०.    नियम वमोजिम आजको दैनिक पेशी सूचीमा चढी निर्णयार्थ पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल संलग्न सम्पूर्ण कागजातहरुको अध्ययन गरी यी पुनरावेदकले मोहियानी प्रमाणपत्र पाउने ठहरेको शुरु भू.सु.का को इन्साफ उल्टी गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको इन्साफ मिले नमिलेको के रहेछ भनी निर्णय दिनु पर्ने देखिन आयो ।

      ११.    यसमा उमेश शरण श्रीवास्तव नाउँ दर्ताको सप्तरी कमलपूर ६ को कि.नं ४१ को ०-८-८ जग्गा मोहीमा कमाई आएको ४ नं. जोताहा अस्थायी निस्सा प्राप्त गर्न नसक्दा सर्भे नापीमा मोही दर्ता गर्न छुट भएपनि हालसम्म कूत वुझाई मैले नै जोत कमोत गर्दै आएको हुँदा मेरो मोही हक कायम गरी मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने निवेदन भै दावीको जग्गामा मेरो नामबाट १ नं. लगत भरेको छैन र २ नं. अनुसूची पनि प्रकाशित भएको छैन । अन्य व्यक्तिका नामबाट प्रकाशित भएको २ नं. अनुसूचीका आधारमा मेरो जग्गाको प्रमाण लाग्ने होइन भन्ने प्रतिउत्तर रहेको देखिन्छ । कि.नं. ४१ को जग्गाको मैले १ नं. फाराम भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको छ भनी पु.वे. वादीले पुनरावेदन जिकिर लिएकोमा मिसिल संलग्न अनुसूची २ हेर्दा विवादित जग्गा सप्तरी कमलपूर वडा नं. ६ मा पर्नेमा वडा नं. ७ मा २ न.. अनुसूची प्रकाशित भएको र ज.ध. को महलमा वमन प्रसाद सिता प्रसाद भनी उल्लेख भएको देखिएको हुँदा विवादित जग्गाको जग्गाधनी उमेश शरणको जग्गाको मोही यी पुनरावेदक नै रहेछन भनी भन्न सक्ने आधार देखिएन । भुमि सम्वन्धी नियमहरु २०२१ को नियम ६ मा भुमि सुधार टोलीले कुनै गाउँ वा नगर पंचायतको कुनै एक वार्डको लगत  अनुसूची २ वमोजिमको ढांचामा तयार गरी सकेपछि सो लगत वार्डको यथासंभव सवै व्यक्तिहरुलाई एकत्रित गरी सुनाउनु पर्छ भन्ने व्यवस्था गरेबाट त्यस्तो लगत सम्वन्धित वार्डवाटै प्रकाशन हुनुपर्ने वाध्यात्मक व्यवस्था भएको पाइन्छ । तसर्थ लगत प्रकाशन कानून वमोजिम भएको नदेखिएकोले त्यसलाई मान्यता दिन नमिल्ने । एउटा व्यक्ति जग्गाधनीको नामबाट प्रकाशन नभएको लगतको आधारमा अर्को व्यक्तिको नामको जग्गाको मोही कायम हुन नसक्ने भनी निवेदक अनुपलाल सुतिहार विरुद्ध भुमिसूधार कार्यालय सप्तरी भएको उत्प्रेषण मुद्दामा (ने.का.प. २०४४, नि.नं ३११९ पृष्ठ ६५०) यस अदालतबाट सिद्धान्त प्रतिपादित भैरहेको समेत देखिएकोले विवादित जग्गाको २ नं. अनुसूची सम्वन्धित वडामा र यी जग्गाधनीको नाममा प्रकाशित भएको समेत नदेखिँदा यी पुनरावेदक वादीलाई मोहियानी प्रमाणपत्र दिने ठहर गरेको शुरु भुमिसूधार कार्यालय सप्तरीको निर्णयलाई उल्टी गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको इन्साफ मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदन जिकिर पूग्न  सक्दैन । डायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार गरी वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.गोपालप्रसाद खत्री

 

इति सम्वत २०५६ साल आश्विन ६ गते रोज ५ शुभम् .... ।