निर्णय नं. ३४७० - उत्प्रेषण
निर्णय नं. ३४७० ने.का.प. २०४५ अङ्क ५
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल
माननीय न्यायाधीश श्री रुद्रबहादुर सिंह
सम्वत् २०४३ सालको रि.नं.२०४३
आदेश भएको मिति : २०४५।२।२४।२ मा
निवेदक : दाङ हलवार गा.पं.वार्ड नं. २ बकटी बस्ने योगेश्वर रजौरेसमेत
विरुद्ध
विपक्षी : दाङ जि.पं.न्यायिक समिति दाङसमेत
विषय : उत्प्रेषण
(१) गाउँ पञ्चायत ऐन, २०१८ को दफा ४१ को उपदफा (१) को (ज) बमोजिम आफ्नो क्षेत्रभित्र सीमित रहेको साँध सीमाना, कुलो पानी वा सन्धिसर्पन बारेको मुद्दा गाउँ पञ्चायतले हेर्न पाउने ।
(प्रकरण नं. ९)
(२) ऐनले आफूलाई दिएको अधिकार बमोजिम गा.पं.न्या.समितिले निर्णय गरेउपर जि.पं.न्याय समितिमा पुनरावेदन लाग्ने ।
(प्रकरण नं. ९)
(३) आफ्नो अधिकारक्षेत्रको विषय बस्तुमा परेको पुनरावेदनमा कानुन बमोजिम गरी निणर््य गर्नु पर्नेमा कार्यक्षेत्र नपर्ने भनी गा.पं.न्याय समितिले गरेको निर्णय अ.बं.३५ नं. ले बदर हुन्छ भनी जि.पं.न्यायसमितिले गरेको निर्णय मिलेको नदेखिने ।
(प्रकरण नं. ९)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री यादवप्रसाद खरेल
आदेश
न्या.प्रचण्डराज अनिल : नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य तथा निवेदन जिकिर यसप्रकार रहेछ ।
२. विपक्षी दामोदर उपाध्यायले साविकदेखिको सन्धिसर्पन पर्ने गौचरण, नूनथलो, पानीघाट जाने बाटो समेत भएको हलवार गा.पं.वार्ड नं. २ (ख) कि.नं.१४५ को जग्गा आवादी गर्ने मनशायले ०४१ साल भाद्र महीनाको पहिलो सातामा खेतको गरा बनाएका सो खेत बनाउँदा गौचरण मासिई आघात पर्न जाने हुँदा नुनथलो पानीघाट तथा गौचरण नै कायम गरिपाउँ भन्ने हाम्रो हलवार गा.पं.मा निवेदन पर्दा सो जग्गा मेरो खेतका छेउको र मेरै सन्धिसर्पनको हो भन्ने समेत विपक्षीको बयान भएको थियो । सरजमीन समेत बुझी गाउँ न्यायिक समिति हलवारबाट गा.पं.ऐन, २०१८ को दफा ४१ बमोजिम कि.नं.१४५ को जग्गा आवाद गर्न नमिल्ने ठहर्याई विपक्षीलाई रु.५ जरिवाना गरी ०४३।३।४ मा निर्णय भएको थियो । उक्त निर्णयउपर विपक्षीको दाङ जि.पं.न्यायिक समितिमा पुनरावेदन परेकोमा यसमा गौचरण नूनथलो कायम गरिपाउँ भन्ने मुद्दामा कित्ताकाट भई कि.नं १४५ समेत उल्लेख भएकोले पकडण्डी बाटो भन्न नमिल्ने र उक्त कि.नं.आठ नं. नौ नं. प्रति समेत उल्लेख नभई कि.नं.१४५ कायम भएको वादी प्रतिवादीको बयानबाट देखिन आएकोले जग्गा सम्बन्धी मुद्दा भएकोले सो जग्गा सम्बन्धी मुद्दा हेर्ने अधिकार गाउँ पञ्चायत र जिल्ला पञ्चायत न्यायिक समित समेतको कार्यक्षेत्र भित्र नपर्ने हुँदा दाङ हलवार गा.पं.को ०४२।३।४ को निर्णय अ.बं.३५ नं.बमोजिम खारेज गरिएको छ भनी ०४३।७।२४ मा निर्णय गर्नु भएबाट अन्य उपचार नहुँदा असाधारण अधिकारक्षेत्र प्रयोग गराई माग्न आएको छौं ।
३. गाउँ पञ्चायत ऐन, २०१८ को दफा ४१ को उपदफा (१) को देहाय (ज) मा आफ्नो क्षेत्रभित्र सिमित रहेको साँध सीमाना कुलो पानी वा सन्धिसर्पनबारेको मुद्दा हेर्न अधिकार गा.पं.लाई दिइएको छ । विपक्षीको बयानबाट पनि कि.नं.१४५ सन्धिसर्पन समेत आफ्नै परेको छ भनी पर्ति आवाद गरेको भन्ने कुरा स्वीकार गरेका छन् । आफ्नो दर्ता तिरो भन्नसकेका छैनन् यस्तो अवस्थामा खारेज गरेको अ.बं.१८० नं. को प्रत्यक्ष त्रुटी रहेको छ । सरजमीन गरी उक्त जग्गा पकडण्डी गोरेटो बाटो देखिएको आधारमा गा.पं.न्यायसमितिले निर्णय गरेको छ । आफ्नो पुनरावेदन हेर्ने अधिकारक्षेत्र रहेभएकोमा कार्यक्षेत्र भित्र नपर्ने भनी भएको निर्णयमा न्यायिक मनको अभाव समेत हुँदा उत्प्रेषण वा जुन उपयुक्त हुन्छ, जो चाहिने आज्ञा, आदेश जारी गरी संवैधानिक तथा कानुनी हक प्रचलन गराई पाउँ भन्ने समेतको रिट निवेदन जिकिर ।
४. विपक्षीहरुबाट लिखित जवाफ मगाउने भन्ने समेतको यस अदालत एक न्यायाधीशका इजालसबाट भएको आदेशानुसार प्राप्त लिखित जवाफ व्यहोरा यसप्रकार छ ।
५. ०२६ सालमा नापी भएको बखत फिल्डबुकमा गौचर नूनथलो भनी खुलाउन पर्ने सो नखुलेको र सो नापीमा मेरो कित्ता मध्येबाट छुट भएकोले आँठा गरा बनाई चर्ची आएको छ । चर्चेको पनि १३ वर्ष जति भयो । शुद्ध ऐलानी जग्गा हो भन्ने समेतको दामोदर उपाध्यायको लिखित जवाफ सरह प्रतिवेदन परेको रहेछ ।
६. नियम बमोजिम पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री यादवप्रसाद खरेलले गाउँ पञ्चायत ऐनको दफा ४१ बमोजिम गा.पं.न्याय समितिबाट निर्णय भई सो निर्णयउपर पुनरावेदन परेकोमा न्याय समितिको क्षेत्राधिकार भित्र नपर्ने भनी उजूरी खारेज गर्ने गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण छ भन्ने समेतको बहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
७. अब प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिल्ने नमिल्ने के रहेछ भन्ने कुराको निर्णय दिनु परको छ ।
८. निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा विवादीत कि.नं.१४५ विपक्षी दामोदर उपाध्यायले आवाद गर्न लागेको र उक्त जग्गा आवादी गर्दा हाम्रो साविक देखिएको नूनथलो गौचरण मासिन जाने हुँदा हाम्रो नूनथलो गौचरण पानीघाट नै कायम गरिपाउँ भनी हलवार गा.पं.मा निवेदकहरुको निवेदन परी हलवार गा.पं.न्याय समितिले उक्त कि.नं.१४५ आवाद गर्न नमिल्ने ठहराई निर्णय गरेको पाइन्छ । त्यसरी हलवार गा.पं.न्याय समितिको निर्णयउपर विपक्षी दामोदर उपाध्यायको दाङ जि.पं.न्याय समितिमा पुनरावेदन परेकोमा जग्गा सम्बन्धी मुद्दा भएकोले गा.पं.र जि.पं.न्याय समितिको कार्यक्षेत्र भित्र नपर्ने हुँदा गा.पं.हलवारको मिति ०४२।३।४ को निर्णय अ.बं.३५ नं.बमोजिम बदर हुन्छ भनी मिति २०४३।७।२४ मा निर्णय भएको देखिन्छ ।
९. गाउँ पञ्चायत ऐन, २०१८ को दफा ४१ बमोजिम प्रस्तुत विषयमा गाउँ पञ्चायत न्याय समितिले निर्णय गर्न मिल्ने हो, न्याय समितिको कार्यक्षेत्र भित्र नपर्ने भनी जि.पं.न्याय समिति दाङबाट भएको निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने समेतको रिट निवेदन जिकिर देखिन आएको छ । अब प्रस्तुत रिट निवेदन सम्बन्धमा सर्वप्रथमतः गाउँ पञ्चायत न्याय समितिले हेर्न मिल्ने नमिल्ने के रहेछ सोतर्फ विचार गर्नुपर्ने हुनआएको छ । गाउँ पञ्चायत ऐन, २०१८ को दफा ४१ को उपदफा (१) को (ज) बमोजिम आफ्नो क्षेत्रभित्र सीमित रहेको साँध सीमाना, कुलोपानी वा सन्धिसर्पन बारेको मुद्दा गाउँ पञ्चायतले हेर्न पाउने देखिन्छ । कि.नं.१४५ कसैको नाउँमा दर्ता नभएको ऐलानी जग्गा हो भन्ने कुरा विपक्षी दामोदर उपाध्यायले पनि स्वीकारी बयान गरेको देखिन्छ । उक्त जग्गा आफूले आवाद गर्न लागेको भनी निजले स्वीकारेका छन् । यस्तो ऐलानी जग्गा निवेदकहरु समेतको सन्धिसर्पन भनी निजहरुले गाउँ पञ्चायतमा उजूर दिन नपाउने भन्ने मिल्ने देखिएन । ऐनले आफूलाई दिएको अधिकार बमोजिम हलवार गा.पं.न्याय समितिले निर्णय गरेउपर जि.पं.न्याय समिति दाङमा पुनरावेदन लाग्न सक्ने नै देखिन्छ । आफ्नो अधिकार क्षेत्रको विषय बस्तुमा परेको पुनरावेदनमा कानुन बमोजिम गरी निर्णय गर्नु पर्नेमा कार्यक्षेत्र नपर्ने भनी हलवार गा.पं.न्याय समितिले गरेको निर्णय अ.बं.३५ नं. ले बदर हुन्छ भनी मिति ०४३।७।२४ मा जि.पं.न्याय समितिले गरेको निर्णय मिलेको देखिएन । उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । अब पुनः दामोदर उपाध्यायको पुनरा वेदनमा कानुन बमोजिम गरी निर्णय गर्नु भनी विपक्षी जि.पं.न्याय समितिका नाउँमा परमादेशको आदेश जारी हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी न्याय समितिमा पठाई फायल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.रुद्रबहादुर सिंह
इति सम्वत् २०४५ साल ज्येष्ठ २४ गते रोज २ शुभम् ।