निर्णय नं. ७८२९ - लागूऔषध

निर्णय नं. ७८२९    ने.का.प.२०६४ अङ्क ३

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री बलराम के.सी.

माननीय न्यायाधीश श्री तपबहादुर मगर

संवत २०५९ सालको फौ.पु.नं. ३११८

सम्बत् २०६० सालको फौ.पु.नं. ३१९८

फैसला मिति : २०६३।६।३।३

 

मुद्दाः– लागूऔषध ।

 

पुनरावेदक/प्रतिवादीः काभ्रेपलान्चोक जिल्ला पनौती घर भै रक्सौल डेरा गरी बस्ने हाल कारागार शाखा जगन्नाथ देवल त्रिपुरेश्वर, काठमाडौं अन्तर्गत केन्द्रीय कारागारमा थुनामा रहेको रामबहादुर थापा

विरूद्ध

प्रत्यर्थी/वादी : प्रहरी प्रतिवेदनको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

 

पुनरावेदक/वादीः प्रहरी प्रतिवेदनको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

विरूद्ध

प्रत्यथी /प्रतिवादीः भारत रक्सौल थाना अन्तर्गत अहिरुवा टोल बस्ने अखिलेस नरेशप्रसाद जैसवाल समेत

 

§  प्रत्यक्ष वा परिस्थितिक अर्थात Direct or circumstantial evidence बाट आफूले लगाएको अभियोगको प्रमाणित गर्ने कानूनी कर्तव्य वादीको हो । लागूऔषध सम्बन्धी अपराधमा प्रमाणको भारमा अभियुक्तमा सारिएको छ भन्दैमा हर अवस्थामा, हरेक मुद्दामा वादी आफूले चाहि केही प्रमाण नजुटाउने केवल आफू समक्षको सावितीको बयानको भरमा लगाएको अभियोगमा प्रतिवादीले आफू निर्दोष छ भन्ने प्रमाण पुर्‍याउन नसकेकोले दोषी करार हुन्छ भन्ने ऐनको व्यवस्था होइन यस्तो अर्थ हाम्रो फौजदारी न्याय र मान्य सिद्धान्त तथा हाम्रो संवैधानिक व्यवस्था एवं मौलिक अधिकार समेतको विपरीत हुने ।

(प्रकरण नं.३६)

 

पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाट : सहन्यायाधिवक्ता श्री टिकाबहादुर हमाल

प्रत्यर्थी वादी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री नवराज खड्का

अबलम्वित नजीर :

 

फैसला

न्या.वलराम के.सी.: न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ को उपदफा  (१) को खण्ड (ख) बमोजिम पुनरावेदन अदालत.पाटनको मिति ०५८।९।३ को फैसला उपर वादी एवं प्रतिवादी दुवै तर्फबाट यस अदालतमा पुनरावेदन दायर हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यस प्रकार छ : -

            २.    का.जि.का.न.पा.वडा नं. १६ बालाजुस्थित चोकमा अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र रामबहादुर थापा शंकास्पद तरिकाले उभिरहेको अवस्था निजहरुलाई सोधपुछ गर्दा आजै वीरगंजबाट आएको भनि बताएकोले निजको शरीर खानतलासी गर्दा अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालको साथमा रात्री बसको यात्री टिकट फेला परेको र रामबहादुरको शरीर तलासी गर्दा निजको पाइन्टको खल्तीबाट लागु औषध खैरो हिरोइन १३५ ग्राम फेला परेकोले बरामद गरिएको भन्ने बरामदी मुचुल्का ।

३.    रामबहादुर थापाको साथबाट र अखिलेस नरेशप्रसाद जैसवालबाट बरामद भएको बसको टिकट र लागु औषध खैरो हिरोइन सहित कारवाहीको लागि मानिस पक्राउ गरी पेश गरेको भन्ने प्रहरीको प्रतिवेदन ।

४.    बरामद भएका लागु औषध खैरो हिरोइन मध्ये ३।३ ग्रामको दरले २ पुरीयाबाट १८ ग्राम निकालिएको भन्ने मुचुल्का ।

५.    भारत रक्सौल बस्ने जंगबहादुर राणा लागु औषधको कारोबार गर्ने मानिस भएकोले निज जंगबहादुर राणाले काठमाडौंमा बस्ने प्रतिवादी बालकृष्ण श्रेष्ठ, राजकुमार श्रेष्ठलाई लागु औषध खैरो हिरोइन यस भन्दा अगाडि पटक पटक पठाउने गरेको र त्यसरी लागु औषध पठाउँदा ल्याए र दिने काम म र अखिलेस नरेशप्रसाद जैसवालले गर्ने गरेको थियो । यसरी जंगबहादुरले बालकृष्ण र राज कुमारलाई दिनु भनी पठाएको लागु औषध निजहरुलाई जिम्मा लगाई हामीलाई ज्याला वापत रु १५००।– दिने गरेको थियो । यस्तैमा मिति ०५२।८।१६ गते ठुला प्याकेट लागु औषध खैरो हिरोइन लिई गाडीमा काठमाडौं आई बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमार श्रेष्ठसँग भेट गर्न लाग्दा पक्राउ गरी म बाट २ पुरीया १३५ ग्राम लागु औषध खैरो हिरोइन बरामद भएको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र.रामबहादुर थापाको बयान ।

६.    प्र.रामबहादुर थापा र म दुवै जना रक्सौलमा रिक्सा चलाउने काम गरी बसेका पुर्व चिनजानका साथी हौ । रिक्सा चलाउने सिलसिलामा रक्सौल घर हुने जंगबहादुर राणासँग चिनजान भएको र निज जंगबहादुर राणा लागु औषध हिरोइन बिक्री वितरण गर्ने मानिस भएकोले र बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमार श्रेष्ठ पनि लागु औषध हिरोइनको कारोबार गर्ने मानिस भएको कारणबाट जंगबहादुर राणाले रक्सौलबाट पटक पटक हामीलाई लागु औषध हिरोइन दिई काठमाडौंमा ल्याई बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमार श्रेष्ठलाई दिने गरे गरेका थियौ । यसरी जंगबहादुर राणाले पठाएको लागु औषध ल्याई दिए वापत रु.१५००।– कमिशन पनि पटक पटक राज कुमार र बालकृष्ण श्रेष्ठले दिने गरेको थिए । यस्तैमा साहु जंगबहादुर राणाले ठुलो पुरीया लागु औषध खैरो हिरोइन राज कुमार श्रेष्ठलाई दिनु सानो पुरीया बालकृष्ण श्रेष्ठलाई दिनु भने अनुसार ०५२।८।१६ गते लागु औषध खैरो हिरोइन लिई नाइट बसमा चढी ऐ. १७ गते काठमाडौं आई पुगी राजकुमार श्रेष्ठ र बालकृष्ण श्रेष्ठको खोजी गर्दै गरेको अवस्था प्रहरीले फेला पारी लागु औषध खैरो हिरोइन बरामद गरेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालले प्रहरीमा गरेको बयान ।

७.    बरामद भएको लागु औषध खैरो हिरोइन १३५ ग्राम मध्ये नमूना निकाली बाँकी १२६ ग्राम नष्ट गरिएको भन्ने ०५२।८।२५ को मुचुल्का ।

८.    रक्सौलबाट जंगबहादुर राणाले पठाएको लागु औषध हामी मार्फत काठमाडौंमा ल्याई दिने गरेको बालकृष्ण श्रेष्ठ भन्ने व्यक्ति देखाउँदा देखि चिनी सनाखत गरी दियौ हाल पक्राउमा परेको यिनै बालकृष्ण श्रेष्ठ भन्ने व्यक्ति हुन भन्ने समेत व्यहोराको प्र. अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालको र रामबहादुर थापाको कागज ।

९.    रक्सौलबाट जंगबहादुर राणाले हामी मार्फत काठमाडौंमा पठाइने गरेको लागु औषध जिम्मा बुझी लिने राज कुमार श्रेष्ठ भन्ने व्यक्ति हाल पक्राउमा परी आएका यिनै मकैचा भन्ने राजकुमार श्रेष्ठ भन्ने व्यक्ति राजकुमार महर्जन हुन भन्ने समेत व्यहोराको प्र.रामबहादुर थापा र अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालको सनाखत कागज ।

१०.    मैले रक्सौल बस्ने जंगबहादुर राणासँग लागु औषध, खैरो हिराइन मगाएको होइन निज राणालाई चिनेको पनि छैन । म आफू लागु औषध सेवन गर्ने मानिस भएकोले लागुऔषधको कारोबार गर्ने अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र रामबहादुर थापासँग प्रति ग्राम रू ६००।– का दरले खरीद गरी सेवन गर्ने गरेको थिए । यस्तैमा हाल थाहा पाए अनुसार प्रहरीको सुराकी देउला भन्ने व्यक्ति मेरो घरमा आई लागु औषधको कारोबार गर्ने मानिस चिनाई दिनुहोस् भनि भनेकोले अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र रामबहादुर थापालाई चिनाई पक्राई दिएको हुँ । ०४९ सालमा अनिल अग्रवाल समेत भएको लागु औषध सेवन गरेको मुद्दामा जेल सजाय भुक्तान गरी निस्केको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको प्र. बालकृष्ण श्रेष्ठ प्रधानको प्रहरीमा भएको   बयान ।

११.    मैले रक्सौल बस्ने जंगबहादुर राणालाई चिनेको छैन र निजबाट प्र. रामबहादुर थापा तथा अखिलेश नरेश प्र. जैसवाल मार्फत लागु औषध झिकाउने गरेको र ज्याला वापत प्र. रामबहादुर थापा समेतलाई रु १५००।– दिने गरेको पनि होइन, आफ्नो बयान कागजमा निज राम बहादुर थापासमेतले के लेखाए मलाई थाहा छैन । म र बालकृष्ण प्रधान लागूऔषध खैरो हिरोईन सेवन गर्ने व्यक्ति भएकोले मैले धेरैजसो ल.पु. जिल्ला सातदोबाटोमा लागूऔषध बिक्री गर्ने रानु भन्ने व्यक्तिसँग प्रति ग्रामको रु.६००।– मा लागूऔषध खैरो हिरोईन खरीद गरी सेवन गर्ने गर्दछु । प्र.रामबहादुर थापा तथा अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाललाई म चिन्दिन । आज भन्दा अगाडि ०४९ सालमा लागूऔषध सेवन मुद्दामा १ वर्ष कैद सजाय भुक्तान गरी निस्केको हुँ । सो मुद्दामा मैले आफ्नो नाम मचाकाजी महर्जन भनि लेखाएको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको प्र. मचाकाजी भन्ने राजकुमार श्रेष्ठ भनिएको राजकुमार महर्जनको बयान ।

१२.   ललितपुर जिल्ला सातदोबाटोमा लागूऔषध हिरोईनको कारोबार गर्ने राजु भन्ने व्यक्तिको खोज तलाश गर्दा फेला नपरेको भन्ने प्रहरी चौकी सातदोबाटोको पत्र ।

१३.   प्र.रामबहादुर थापा र अकलेश नरेशप्रसाद जैसवाललाई लागूऔषध हिरोईन सहित प्रहरीले पक्राउ गरे भन्ने कुरा सुनी थाहा पाएको हो । प्र. बालकृष्ण र मचाकाजी मकैचा भन्ने राजकुमार श्रेष्ठ लागूऔषध खैरो हिरोईन सेवन समेत गर्ने मानिस हुन । जंगबहादुर राणा र राजु भन्ने व्यक्तिलाई म चिन्दिन भन्ने समेत व्यहोराको बुझिएका मानिस रोमी महर्जन, कुमार लामा समेतले गरी दिएको कागज ।

१४.   जंगबहादुर राणा नाम गरेको व्यक्ति खोजतलास गर्दा फेला नपरेको भन्ने समेत व्यहोराको जि.प्र.का पर्साको संचार ।

१५.   मिति ०५२।८।१८ गते प्र. रामबहादुर थापाको साथबाट का.जि.का.म.न.पा. वडा नं.१६ बालाजु चक्रपथ स्थित चोकमा १३५ ग्राम लागूऔषध हिरोईन बरामद भएको बरामद मुचुल्का र प्रहरीको प्रतिवेदनबाट देखिन्छ । प्रतिवादी रामबहादुर थापा तथा अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल आफूहरुले भारत रक्सौल बस्ने जंगबहादुर राणाले काठमाडौं बस्ने बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमार श्रेष्ठलाई यसभन्दा अगाडि पनि पटक पटक लागूऔषध हिरोईन आफूमार्फत् पठाउने गरेको र यसरी जंगबहादुर राणाबाट लागूऔषध हिरोईन लिई साथमा ल्याई प्र. बालकृष्ण र राजकुमार श्रेष्ठलाई दिए वापत प्रत्येक पटकको रु १५००।– ज्याला पाउने गरेको र यस पटक पनि बरामद भएको १३५ ग्राम लागूऔषध हिरोईन जंगबहादुर राणाले काठमाडौंमा लगी निजै प्र. बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमारलाई दिनु भनि २ पोका लागूऔषध दिई पठाएको र सो लागूऔषध लिई ०५२।८।१६ गतेका नाइट बसमा चढी काठमाडौं आई राजकुमार श्रेष्ठ र बालकृष्ण श्रेष्ठको खोजी गर्दै रहेको अवस्थामा पक्राउ परेको भनी बयान गरेको बयान कागजबाट देखिन्छ । प्र.बालकृष्ण श्रेष्ठ तथा मचाकाजी मर्हजन, राजकुमार श्रेष्ठ भन्ने राज कुमार महर्जन आफूहरु प्र.रामबहादुर थापा, तथा अखिलेश नरेश जैसवालबाट प्रतिग्राम रु ६००।– का दरले लागूऔषध खैरो हिरोईन खरीद गरी सेवन गर्ने गरेको हो । बिक्री वितरण ओसार पसार गर्ने गरेको छैन भन्ने समेत व्यहोराको बयान गरेको पाइन्छ । प्र.बालकृष्ण श्रेष्ठ राजकुमार महर्जनलाई पक्राउ गरी सनाखत गराउँदा रक्सौलबाट जंगबहादुर राणाले आफूमार्फत पठाउने गरेको लागूऔषध खैरो हिरोईन बुझी लिने व्यक्ति यिनै पक्राउमा परेका बालकृष्ण श्रेष्ठ,मराजकुमार महर्जन हुन् । चिनी सनाखत गरिदिएको छ भनि प्र. रामबहादुर थापा र अखिलेशप्रसाद जैसवाल र चिनीदेखि सनाखत गरेको र बुझिएका मानिसले गरी दिएको कागज समेतको आधारमा समेत बुझिएका सम्पूर्ण कागजलाई दृष्टिगत गरी हेर्दा भारत रक्सौल बस्ने जंगबहादुर राणाले प्र.रामबहादुर थापा र अखिलेश नरेश प्र.जैसवाल मार्फत पटक लागूऔषध खैरो हिरोइन काठमाडौंमा पठाई काठमाडौंमा बस्ने प्र. बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमार महर्जन सेवन मात्र गर्ने गरेको प्रष्ट देखिँदा प्र. रामबहादुर थापा अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाललाई लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, ०३३ को संशोधन  सहितको दफा ४ को (घ) (ङ) (च) अनुसारको कसूर अपराधमा सोही ऐनको दफा १४(१) को (छ) को (३) बमोजिम सजाय हुन र प्रतिवादी मचाकाजी भन्ने राजकुमार महर्जन र प्रतिवादी बालकृष्ण प्रधान भन्ने बालकृष्ण श्रेष्ठलाई लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को संशोधन सहितको दफा ४ को (छ) अनुसारको कसूर अपराधमा सोही ऐनको दफा १४(१) को (ङ) अनुसार सजाय हुन र प्रतिवादी मकैचा, मचाकाजी भन्ने राजकुमार महर्जनलाई पहिला पटक मिति ०४७।५।२६ गते दोश्रो पटक मिति ०४९।१२।१७ गते तेश्रा पटक मिति ०५१।२।२३ मा सम्मानित जिल्ला अदालत काठमाडौंमा पेश गरी सकिएकोले यस मुद्दामा चौथा पटक र प्रतिवादी बालकृष्ण प्रधान भन्ने बालकृष्ण श्रेष्ठलाई पहिलो पटक मिति ०४९।६।७ मा सम्मानित का.जि.अ.मा पेश गरी सकेको देखिएकोले यसमा दोश्रो पटक कायम गरी निजद्धय प्रतिवादी बालकृष्ण र राज कुमार महर्जनलाई ऐ. ऐनको दफा १६ अनुसार थप सजाय समेत गरिपाऊँ भन्ने अभियोग पत्र।

१६.    म लागूऔषध सेवन समेत गर्दिन प्रहरीले लेखि राखेको कागजमा सही छाप गराएको हो के कसो लेखेका थिए पढेर सुनाएको थिएन । म लागूऔषध सेवन गर्दै नगर्ने मानिस भएको हुँदा अभियोग दावी बमोजिम मैले सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने व्यहोराको प्रतिवादी बालकृष्ण श्रेष्ठले यस अदालतमा गरेको बयान ।

१७.   प्रहरीले लेखी ल्याएको कागजमा सहीछाप जबरजस्ती गराएका हुन् । मलाई पढ्न लेख्न आउदैन । प्रतिवादी अकलेश नरेश जैसवाल, बालकृष्ण श्रेष्ठ, तथा मचाकाजी भन्ने राजकुमार महर्जन समेतलाई म चिन्दिन मैले निजहरुलाई पोलेको छैन । निजहरुले किन पोल गरे मलाई थाहा छैन । निजहरु नै जानुन । मैले प्रतिवादी बालकृष्ण श्रेष्ठलाई र मकैचा भन्ने राजकुमार श्रेष्ठ समेतलाई चिनाएको सनाखत गरेको समेत छैन । म लागूऔषध सेवन खरीद बिक्री समेत केही कार्य गर्दिन । म उपरको आरोपित दावी झुठा हो मैले कसूर अपराध नगरेकाले सजाय पाउनु पर्ने होइन सफाई पाउँ भन्ने व्यहोराको प्रतिवादी रामबहादुर थापाले अदालतमा गरेको बयान ।

१८.   मलाई लागूऔषध भन्ने कुरा के हो भन्ने समेत थाहा छैन म लागूऔषध सेवन खरीद बिक्री केही पनि गर्दिन । आरोपित दावी अनुसाकरो कसूर अपराध मैले गरेको छैन । कसूर नगरेकाले सजाय पाउनु पर्ने नभई सफाई पाउँ भन्ने व्यहोराको प्रतिवादी अकलेश नरेशप्रसाद जैसवालले अदालतमा गरेको बयान ।

१९.    प्रहरीमा भएको मैले गरेको बयान कागज मैले स्वेच्छाबाट गरेको होइन प्रहरीले छाती समेतमा कुटपीट गरी मुखबाट रगत समेत आई मलाई वीर अस्पतालमा उपचार समेत भएको थियो सोही कुटपीटले गर्दा सो बयानमा सही गरेको हो म लागूऔषध सेवन गर्ने गर्दिन । आरोपित दावी झुठा हुँदा मैले सजाय पाउनु पर्ने होइन, आरोपित कसूरबाट सफाई पाउँ भन्ने व्यहोराको प्रतिवादी मचाकाजी महर्जनले अदालतमा गरेको बयान ।

२०.   बालाजु चक्रपथको छेउ नेपाल व्याट्री कम्पनी नजिकै उभिरहेको अवस्थामा निजहरुलाई फेलापारी सोधपुछ गरी खान तलासी लिंदा अकलेशको साथमा रात्री बसको टिकट र रामबहादुरको साथमा टिकट सहित कागजमा प्याक गरेको २ प्याकेट खैरो हिरोईन खैरो भिजेको चिसो अवस्थामा फेला पारी बरामद गरी आवश्यक कारवाहीको लागि उपत्यका अ.अ. शाखामा पठाएको छु भन्ने व्यहोराको प्रतिवेदक प्र.ना.नि. अर्जुन खड्काले अदालतमा गरेको बकपत्र ।

२१.   बालकृष्ण लागूऔषध सेवन खरीद कारोबार गर्ने मानिस होइनन । निजले अभियोग अनुसारको कसूर गरेको छैनन भन्ने व्यहोराको प्रतिवादी बालकृष्णको साक्षी सुवराज गुरुङले अदालतमा बकेको बकपत्र ।

२२.   प्र.रामबहादुर थापालाई अभियोग दावी बमोजिम कसूर गरेको ठहर्छ । निज प्र.लाई लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा १४(१) को ६(३) बमोजिम कैद वर्ष पन्ध्र र जरिवाना रु पाँच लाख हुन्छ । प्र.मचाकाजी भन्ने राजकुमार महर्जनका हकमा अभियोग दावी बमोजिम कसूर गरेको ठहर्छ । निजलाई लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा १४(१) को ङ बमोजिम २ हजार रुपैया जरिवाना र १ वर्ष कैद हुन्छ । निजको हकमा दफा १६ बमोजिम थप सजाय स.वा फौ.नं.८३।१०२८ को लागूऔषध मुद्दामा भएकोले यसमा छुट्टै सजाय गर्नुपर्ने अवस्था देखिएन । प्र.बालकृष्ण श्रेष्ठ र नरेशप्रसाद जैसवालले अभियोग मागदावीबाट सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको काठमाडौ जिल्ला अदालतको ०५५।१२।१७ को फैसला ।

२३.   काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति ०५५।१२।१७ को गैरकानूनी फैसला बदर गरी निर्दोष हुँदा अभियोग दावीबाट सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रामबहादुर थापाको पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

२४.   प्र.रामबहादुर थापाको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको साविती बयानलाई प्रमाणमा ग्रहण गरिएको छ । तर, एकै मिलानको साविती बयान गर्ने प्र. अकलेश नरेशप्रसाद जैसवालको हकमा निजको साविती बयानलाई प्रमाणमा लिन नमिल्ने भन्ने काजि.अ.को फैसला त्रुटीपूर्ण छ । प्र.बालकृष्ण श्रेष्ठ निज ला. औषध हिरोइन सेवन गर्ने गरेको र सेवन गर्न प्रति ग्राम रु ६००।– मा प्र.अखिलेश नरेश जैसवाल समेतबाट खरिद गर्ने गरेको तथ्यमा सावित भै बयान गरेका छन् । अन्य प्रमाणबाट समर्थित साविती बयानलाई प्रमाणमा नलिई भएको फैसला त्रुटीपूर्ण छ । लागूऔषध नियन्त्रण ऐन , २०३३ को दफा १६ बमोजिम प्र.मचाकाजी भन्ने राजकुमार महर्जनको हकमा थप सजाय नगर्ने गरि गरेको फैसला समेत त्रुटीपूर्ण हुँदा बदर भागी छ भन्ने समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदन पत्र ।  

२५.   प्रतिवादी रामबहादुर थापालाई १५ वर्ष कैद र पाँच (५) लाख जरिवाना तथा प्रतिवादी राज कुमार महर्जनलाई एक वर्ष कैद र २ हजार रुपैँया जरिवाना तथा प्रतिवादीहरु अखिलेशप्रसाद जैसवाल र बालकृष्ण श्रेष्ठले आरोपित कसूरबाट सफाई पाउने ठहर्‍याएको काठमाडौं जिल्ला अदालत बाट मिति ०५५।१२।१७ मा भएको फैसला मनासिब देखिँदा सदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति ०५८।९।३।३ को फैसला ।

२६.   म मिति २०५२।८।१६ गते वीरगंजबाट काठमाडौं आई बसपार्कमा ओर्ली चिया खान लाग्दाको अवस्थामा सोधपुछको लागि भनी पक्राउ गरेको हो । मबाट लागूऔषध बरामद भएको होइन। लागूऔषध बरामद गरे मलाई थाहा छैन । मौकामा डरत्रासमा पारी व्यहोरा आफै तयार ल्याएको कागजमा कुटपीट गरी इच्छा विपरीत सहीछाप गराएको हो । राजकुमार र बालकृष्णको अदालतमा भएको बयानमा पुनरावेदक उपर पोल गर्न सकेको छैन । बरामद भएको बसको टिकट क–कसको भन्ने सम्बन्धमा विवेचना भएको छैन । लागूऔषध दिन ल्याएको व्यक्ति भनिएका बालकृष्ण श्रेष्ठ र राजकुमार श्रेष्ठले पुनरावेदकलाई चिनेकोसम्म भनेको छैनन् । लागूऔषध एंव ढक तराजु र नगद समेत म बाट कुनै चिज बरामद नभएकोमा केवल प्रहरीमा इच्छा विपरीत गराइएको सहीछाप र सह अभियुक्तको पोलकै आधारमा भएको शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतको फैसलालाई सदर गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति ०५८।९।३ को फैसला ने.का.प. ०४८ पृष्ठ २७०, ने.का.प. ०४८ पृष्ठ ३३६ मा प्रतिपादित नजीर सिद्धान्त समेत विपरीत भै त्रुटीयुक्त फैसला उल्टी गरी सफाई पाउँ भन्ने समेत प्रतिवादी रामबहादुर थापाका तर्फबाट यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदन पत्र ।

२७.   प्रतिवादी अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र कसूर ठहर भएका प्रतिवादी रामबहादुर थापा एकै ठाउँमा उभिएको अवस्थामा फेला परेको र प्र. अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालसँग पनि सोही मिति कै मयुर एक्सप्रेस विरगंज काठमाडौको बसेको टिकट फेला परेको छ । यी दुवै प्रतिवादीहरु भै उक्त लागूऔषध वीरगंजबाट ल्याई प्रतिवादी बालकृष्ण श्रेष्ठलाई दिने भनी काठमाडौं आएको र पक्राउ भएकोमा सावित भै बयान गरेका छन् । एकै मिलानको साविती बयान गर्ने प्रतिवादी अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालको हकमा निजको साविती बयायनलाई प्रमाणमा लिइएको छैन । अन्य प्रमाणहरुबाट समर्थित साविती बयानलाई प्रमाणमा नलिई भएको फैसला न्यायोचित छैन । लागूऔषध ( नियन्त्रण ) ऐन, २०३३ को दफा १६ ले सो ऐन अनुसार सजाय भएकोमा पछिल्लो प्रत्येक पटकको लागि थप सजाय हुने व्यवस्था गरेको छ । अतः उपरोक्त आधार प्रमाणहरुबाट प्रतिवादीहरु अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र बालकृष्ण श्रेष्ठलाई सफाई दिएको तथा राजकुमार महर्जनलाई दफा १६ बमोजिम थप सजाय नगरेको हदसम्मको शुरु एवं पुनरावेदन अदालत समेतको फैसला बदर गरी अभियोग मागदावी बमोजिम सजाय गरिपाऊँ  भन्ने समेत वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदन पत्र ।

२८.   यसमा प्रतिवादी रामबहादुर थापा र अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल एकै साथ पक्राउ भै दुवै पक्षको रोहवरमा बरामदी मुचुल्का भएको र दुवै विरगंजबाट काठमाडौं आएको कुरा निजहरुबाट बरामद बसको टिकटबाट देखिनुको साथै अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष बयान गर्दा अखिल नरेशप्रसाद जैसवाल लागूऔषध लिई आई प्रतिवादी बालकृष्ण श्रेष्ठलाई दिने भनी काठमाडौं आएको भन्ने बयान गरेको र निजले उक्त बयानको विरूद्धको प्रमाण दिन नसकेको र बालकृष्णले पनि सेवन गर्ने गरेको र प्रतिगा्रम रु ६००।– का दरले प्रतिवादी अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालबाट खरिद गर्ने गरेको भनी बयान गरेकोबाट समान स्तरका प्रतिवादी राजकुमारलाई सजाय गर्ने र यी प्रतिवादीलाई सफाई दिई गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिलेको देखिएन । प्रतिवादी राजकुमार महर्जनको हकमा अभियोग दावी ठहरेपछि लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा १६ बमोजिम प्रत्येक पटकको थप सजाय गर्नुपर्नेमा त्यसतर्फ पुनरावेदन अदालतको फैसलामा केही नबोलेको समेतबाट पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला फरक पर्न सक्ने देखिँदा अ.वं. २०२ नं. बमोजिम छलफलको लागि प्रत्यर्थीहरुलाई म्याद दिई झिकाई आएपछि वा अवधिनाघेपछि नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासबाट भएको आदेश ।

२९.   यसमा बरामदी मुचुलकामा हिरोइन भिजेको भन्ने उल्लेख भएकोमा भिजेको अवस्थाको तौल र सुख्खा अवस्थाको तौल फरक पर्न सक्ने अवस्थामा त्यस तर्फको मुल्याकंन नगरी भएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिलेको नदेखिँदा छलफलको लागि अ.वं.२०२ नं. बमोजिम महान्यायाधिवक्ताको कार्‍यालयलाई पेशीको सूचना दिई नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलाशबाट भएको आदेश ।

३०.   प्रतिवादी अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालका नाउँमा निजले अदालतमा बयान गर्दा खुलाई दिएको वतनमा म्याद सूचना जारी गर्दा घरद्धारा पत्ता नलागेको भनी वेपत्ते म्याद तामेल भई आएकोमा पुनः पत्रिकामा म्याद सूचना प्रकाशित गरी म्याद जारी गर्दा पनि उपस्थित हुन नआई म्याद गुजारी बसेको देखिन्छ ।

३१.   नियम बमोजिम यस इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको सम्बन्धित मिसिल अध्ययन गरी पुनरावेदक वादी नेपाल सरकार तर्फबाट उपस्थित महान्यायाधिवक्ताको कार्‍यालयका सहन्यायाधिवक्ता श्री टीकाबहादुर हमालले प्रतिवादी रामबहादुर थापाबाट लागूऔषध खैरो हिरोइन १३५ ग्राम बरामद भएको र प्रतिवादी अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल एउटै बसको टिकटसाथ एकै ठाउँमा उभिएको अवस्थामा पक्राउ भएको थियो प्रतिवादी अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल आफू प्रतिवादी रामबहादुर थापासँग मिली वीरगंजबाट लागूऔषध ल्याई प्रतिवादी बालकृष्ण श्रेष्ठलाई दिने भनी काठमाडौं आएको भनी कसूरमा सावित भै बयान कागज गरेका छन् । समान अवस्थामा रामबहादुरको बयानलाई प्रमाणमा लिई अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवालको बयानलाई प्रमाणमा नलिइएको पुनरावेदन अदालतको फैसला त्रुटीपूर्ण छ । त्यस्तै गरी बालकृष्ण श्रेष्ठले लागूऔषध सेवन गर्ने गरेको कुरामा सावित भएपनि निजलाई सफाई दिने गरेको र प्रतिवादी राजकुमार महर्जनले कसूर गरेको ठहरी फैसला भएपनि पटक खापी सजाय गर्नुपर्नेमा सो तर्फ नबोलेको पुनरावेदन अदालतको त्रुटीपूर्ण फैसला बदर गरी अभियोग मागदावी बमोजिम सजाय गरिपाऊँ भनी र प्रतिवादी रामबहादुर थापाका तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री नवराज खड्काले मेरा पक्षबाट लागूऔषध बरामद भएको होइन । पक्राउ परेको भनिएकोमा अन्य मानिसहरु पक्राउ गर्दा एकै स्थानमा रहेका यी प्रतिवादीलाई पनि पक्राउ गरेका मात्र हुन् । डरत्रास देखाई मौकाको कागजमा सही गराएका हुन् । अदालतमा इन्कार रहेको छ । सह अभियुक्तले अदालतमा बयान गर्दा मेरा पक्षलाई पोल समेत गरेको छैन । प्रहरीमा इच्छा विपरीत गराइएको सहिछापको आधारमा दोषी ठहराउन मिल्दैन । लागूऔषधको परिमाण मुताबिक सजाय हुने हुँदा भिजेको लागूऔषधको तौलबाट एकीन परिमाण समेत निक्र्यौल नभएको अवस्थामा पूरा सजाय गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला त्रुटीपूर्ण भै नमिलेकोले बदर गरी सफाई पाउनु पर्दछ भनी गर्नु भएको बहस समेत सुनीयो ।

३२.   आज निर्णय सुनाउने पेशी तारेख तोकी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा उल्लेखित बहस जिकीर समेतलाई दृष्टिगत गरी निर्णय तर्फ विचार गर्दा पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला  मिले नमिलेको के छ ? पुनरावेदक प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्ने नसक्ने के रहेछ हेरी सो को निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।

३३.   निर्णय तर्फ विचार गर्दा प्रतिवादी रामबहादुर थापा, अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाललाई लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को संशोधन सहितको दफा ४ को (घ) (ङ) (च) अनुसारको कसूर अपराधमा सोही ऐनको दफा १४(१) को (छ) को (३) बमोजिम सजाय हुन प्रतिवादी मचाकाजी भन्ने राजकुमार महर्जन र प्रतिवादी बालकृष्ण प्रधान भन्ने बालकृष्ण श्रेष्ठलाई लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४ को (छ) अनुसारको कसूर अपराधमा सोही ऐनको दफा १४(१) को (ङ) अनुसार सजाय हुन राजकुमार महर्जनलाई यस मुद्दामा चौथा पटक र बालकृष्ण श्रेष्ठलाई दोश्रो पटक कायम गरी ऐ. ऐनको दफा १६ अनुसार थप सजाय समेत गरिपाऊँ  भन्ने अभियोग मागदावी रहेको पाइन्छ।

३४.   सर्वप्रथमतः प्रतिवादी मध्येका रामबहादुर थापाको हकमा विचार गर्दा प्रतिवादी रामबहादुर थापाका खल्तीबाट लागूऔषध खैरो हिरोईन १३५ ग्राम बरामद भएको कुरा बरामदी मुचुल्का तथा प्रतिवादी एंव सह अभियुक्तहरुले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको साविती बयान समेतबाट पुष्टी भएको देखिन्छ । आफूबाट खैरो हिरोइन बरामद भएको कुरामा अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष प्र.रामबहादुर थापा सावित देखिन्छ । आफूबाट लागु औषध बरामद नभएको भनी इन्कारी जिकीर लिएपनि बरामदी मुचुल्काबाट पुनरावेदकको साथबाट लागूऔषध बरामद भएको देखिएको र यसका साथै मुचुल्कामा बस्ने साक्षीहरु लगायतले अदालतमा उपस्थित भई मुद्दा हेर्ने अधिकारी समक्ष बकपत्र हुँदा पुनरावेदकको साथबाट लागूऔषध बरामद भएको भनी बकपत्र गरेको देखिन्छ । साक्षीले अदालत समक्ष बकेको कुरा प्रमाणमा लिन मिल्ने प्रमाण हुँदा पुनरावेदक आफू निर्दोष भन्ने जिकिर लिएपनि साक्षीहरुद्धारा पुनरावेदक लागूऔषध साथ पक्राउमा परेको भन्ने प्रमाणित भएको हुदा पुनरावेदकलाई निर्दोष मान्न मिलेन । आफूबाट बरामद नभएको भनी इन्कार रही बयान गरेपनि त्यस्तो लागूऔषध कसरी आफूसँग रहन आएको हो सो को प्रमाण पुर्‍याउने भार प्रतिवादी माथि नै रहने व्यवस्था लागूऔषध नियन्त्रण ऐन २०३३ को दफा १२ बमोजिम गरेको देखिन्छ । आफूसँग रहेको लागूऔषध अवैध रुपमा राखेको होइन भनी प्रतिवादीले प्रमाण पुर्‍याउन सकेको देखिएन । जहांसम्म लागूऔषध भिजेको अवस्थामा रहेकोले सो को तौल Liquid जति बढी हुन जाने हुन्छ नभिजेको अवस्थाको तौल कम हुने र सजायमा फेरबदल हुने भन्ने सम्बन्धमा विचार गर्दा उक्त खैरो हिरोइन भिजेको भन्ने कुराको पुष्टि गरी प्रमाण पुर्‍याउन सकेको नपाइनुका साथै उक्त लागूऔषध भिजेकै मानेमा पनि त्यत्रो परिमाण बढ्छ भन्ने पत्यार लायक प्रमाण नभएकोले पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्दैन । तसर्थ प्रतिवादी रामबहादुर थापालाई लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१) को छ(३) बमोजिम १५ ( पन्ध्र) वर्ष कैद र रु ५०,००००।– ( पाँच लाख ) जरिवाना गर्ने गरेको शुरुको इन्साफ सदर हुने ठहर्‍याएको पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ ।

३५.   अर्का सह–अभियुक्त राजकुमार महर्जनका हकमा विचार गर्दा निजले लागूऔषध सेवन गर्ने गरेको र यस अघि पनि लागूऔषध सेवन मुद्दामा सजाय पाएको भनी अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष बयान गरेका र अदालतमा आरोपित कसूरमा इन्कार रहे पनि सो को विश्वसनीय प्रमाणबाट पुष्टि गर्न सकेको नपाइएको अवस्थामा निजले अभियोग दावी बमोजिम कसूर गरेको ठहराई लागूऔषध(नियन्त्रण) ऐन २०३३ को दफा १४(१) को (ङ ) बमोजिम २ हजार रुपैया जरिवाना र एक वर्ष कैद अर्का मुद्दामा सोही ऐनको दफा १६ बमोजिम थप सजाय भएको देखिएको अवस्थामा शुरु जिल्ला अदालतको फैसला सदर गरेको पु.वे.अ.को फैसला मिलेकै देखिन्छ ।

३६.   त्यस्तै गरी प्रतिवादीहरु अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र बालकृष्ण श्रेष्ठको हकमा विचार गर्दा यी दुवै प्रतिवादीहरुका साथबाट लागूऔषध बरामद भएको नदेखिई प्र. रामबहादुर थापाका साथबाट मात्र लागूऔषध बरामद भएको देखिएको र यी प्रतिवादीहरु नरेशप्रसाद जैसवाल र बालकृष्ण श्रेष्ठका साथबाट लागूऔषध बरामद भएको नदेखिएको र बालकृष्ण श्रेष्ठलाई खोजीमा हिड्दा पक्राउ परेको भनी प्र.रामबहादुर थापाको बयानबाटै देखिएको र अदालतमा बयान गर्दा पनि कसूर गरेमा इन्कार रही बयान गरेको छन् मौकामा पनि पक्राउमा नपरेको तथा लागु औषध कारोबार गरेको अवस्थामा पक्राउ नपरी केवल पोल गरेको आधारमा मात्र प्र. बालकृष्ण श्रेष्ठ कसूर अपराधमा सामेल भै सकेको भन्ने प्रमाणित हुन सक्तैन । फौज्दारी मुद्दामा कसूर प्रमाणित गर्ने भार वादीमा रहन्छ । यो न्यायको मान्य सिद्धान्त हो । प्रत्यक्ष वा परिस्थितिक अर्थात Direct or circumstantial evidence बाट आफूले लगाएको अभियोगको प्रमाणित गर्ने कानूनी कर्तव्य वादीको हो । लागूऔषध सम्बन्धी अपराधमा प्रमाणको भारमा अभियुक्तमा सारिएको छ भन्दैमा हर अवस्थामा हरेक मुद्दामा वादी आफूले चाहि केही प्रमाण नजुटाउने केवल आफू समक्षको सावितीको बयानको भरमा लगाएको अभियोगमा प्रतिवादीले आफू निर्दोष छ भन्ने प्रमाण पुरर्‍याउन नसकेकोले दोषी करार हुन्छ भन्ने ऐनको व्यवस्था होइन यस्तो अर्थ हाम्रो फौजदारी न्याय र मान्य सिद्धान्त तथा हाम्रो संवैधानिक व्यवस्था एवं मौलिक अधिकार समेतको विपरीत हुन्छ । यस मुद्दामा यी दुई अभियुक्तहरुको हकमा ठिक यस्तै देखियो । निजहरुलाई कुनै प्रमाणका आधारमा अभियोग लगाएको नभई केवल सह अभियुक्तको पोलको आधारमा मात्र मुद्दा चलाएको देखिन्छ । निजहरु इन्कार छन् । निजहरुबाट कुनै दशी बरामद भएको छैन ।

निजहरुको विरूद्ध कुनै साक्षी प्रमाण छैन । यस्तो दोष पूर्ण अभियोग पत्रको आधारमा निजहरुलाई सजाय हुन सक्तैन । अतः प्र. अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल पनि अदालतमा कसूरमा इन्कार रही बयान गरेको र निजको साथबाट लागूऔषध बरामद भएको नदेखिएको अवस्थामा प्रतिवादीहरु अखिलेश नरेशप्रसाद जैसवाल र बालकृष्ण श्रेष्ठलाई अभियोग मागदावीबाट सफाई दिने ठहर्‍याएको शुरुको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालतको इन्साफ मनासिब हुँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्दैन । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।  

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

                                          

न्या.तपबहादुर मगर

 

इति संवत २०६३ साल असोज ३ गते रोज ३ शुभम––––––––––––