निर्णय नं. ६७८८ - जोत कायम
नि.नं. ६७८८ ने.का.प. २०५६ अङ्क ९
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री गोविन्दवहादुर श्रेष्ठ
माननीय न्यायाधीश श्री भैरवप्रसाद लम्साल
संम्वत २०५३ सालको दे.पु.नं. ... २६५०
फैसला मिति : २०५६।१।६।२
मुद्दाः जोत कायम ।
पुनरावेदक
वादी : भक्तपुर जिल्ला भक्तपुर नगरपालिका वडा नं. ४ मुलढोका वस्ने इन्द्रवहादुर श्रेष्ठ
विरुद्ध
विपक्षी
प्रतिवादी : ऐ.ऐ. वाड नं. ७ गोल्मढी वस्ने लक्ष्मीमाया ग्वाछा
§ मोहियानी कायम हुन भुमि सम्वन्धि ऐन, २०२१ को दफा २५ र ३४ ले निर्धारीत शर्त एवं प्रक्रिया पुरा नगरी मोही हक स्थापित हुन नसक्ने कानूनी पृष्ठभुमिमा अरुको जग्गामा घर बनाई वसिरहेकै कारणले मात्र मोहियानी हक श्रृजना भएको मान्न मिल्दैन । घरको स्वामित्व र मोहियानी वेगल वेगल कुरा हुंदा घर बनाई सकेको जग्गामा घर खडा भैसकेको उपर मोही हक कायम गर्न कानूनसंगत नदेखिए समेतबाट वादी दावी अनुसार मोही हक कायम नहुने ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत पाटनको निर्णय मनासिव ठहर्ने ।
(प्र.नं. १०)
पुनरावेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री वालकृष्ण न्यौपाने
प्रतिवादी तर्फबाटः
अवलम्वित नजिर :
फैसला
न्या.गोविन्दवहादुर श्रेष्ठः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत पुनरावेदन पत्रको संक्षिप्त तथ्य् एवं ठहर यसप्रकार छ ।
२. पन्च कुमारी राजभण्डारी ज.ध. र जोताहा वुद्धिनारायण ग्वाछा भएको भ.पु.जि.न.पा. वडा नं. ४(ग) कि.नं. १९६ को रोपनी ४-५-० मध्ये रोपनी ०-५-० मा वद्रि नारायण ग्वाछाको मन्जूरीबाट भ.पु.न.पा.वाट नक्सा पास गरी ०२१।१२।६ मा नक्सा पास प्रमाण पत्र लिई घर बनाई भोगचलन गरी आएको हाल जग्गाधनी विष्णुवहादुर राजभण्डारीले भ.पु.न.पा. मा उजुरी गरी तला थपेको नियमित गराई नक्सा पेश गराई दिने भनि न.पा. भ.पु. वाट ०४५।१।२६ मा निर्णय भई भ.पु.जि.अ. मा घर भत्काई पाउं भनी परेको फिरादमा ०४६।१०।१० गते डिसमिस फैसला भइसकेकोले उक्त कित्ता जग्गा मध्ये रोपनी ०-५-० जग्गाको साविक रोपनी ४-५-० वाट कि.का. गराई मेरा नाउंमा मोही कायम गरी मोहियानी प्रमाण पत्र पाउं भन्ने वादीको दावी ।
३. पति वद्रिनारायण ग्वाछाको नाउंमा जोत भई का.न.पा. वडा नं. २३ वस्ने विष्णुवहादुर राजभण्डारीको नाउंमा दर्ता भएको भ.पु.न.पा. वडा नं. ४(ग) कि.नं. १९६ को ४-५-० जग्गाको जोताहा पति परलोक भई मेरो हक भएको जोत नामसारी गर्न बांकी भएको ४--५-० मध्ये ०-५-० जग्गाको कसरी हक निजले प्राप्त गर्ने हो मलाई थाहा छैन हालसम्म मैले कुतवाली धरौटी राखी आएको छु,निवेदकको माग वमोजिम रोपनी ०-५-० जग्गामा जोत कायम गर्न मन्जूरी छैन भन्ने प्रतिवादीको प्रतिउत्तर पत्र ।
४. ज.ध.ले शुरु म्यादै गुजारी बसेबाट पनि प्रतिवादीहरुको भनाईसंग सहमत हुन नसकी वादी दावी वमोजिम तथा भ.न.पा. को पत्रमा उल्लेखित चार किल्ला भित्रको ०-५-० जग्गामा साविक मोहीको नाम हटाई निवेदकको नाममा कायम गरी दिने ठहर्छ भन्ने शुरु भुमि सुधार कार्यालय भक्तपुरको मिति ०५१।११।१८ को फैसला ।
५. भू.सु.का. भक्तपुरको फैसलामा चित्त वुझेन उक्त कार्यालयको फैसला कानून प्रतिकूल भएकोले उक्त निर्णय वदर गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक प्रतिवादीको पु.वे.अ. पाटनमा परेको पुनरावेदन पत्र ।
६. यस्मा एउटै कि.नं. १९६ को ४-५-० जग्गा मध्ये ०-५-० जग्गामा अर्को मोही कायम गर्ने गरेको शुरुको फैसला विचारणिय हुंदा अ.वं. २०२ नं. तथा पु.वे.अ. नियमावली, २०४८ वमोजिम झगडिया झिकाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने पुनरावेदन अदालत पाटनको आदेश ।
७. कुनै जग्गामा कसैले पक्की घर बनाएकै भरमा मोहियानी हक श्रृजना हुने कानूनी व्यवस्था भुमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ मा रहे भएको देखिदैन । मोहियानी हक श्रृजना हुने र समाप्त हुने भुमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ को खास खास व्यवस्था वमोजिम कायम मोहीको हक समाप्त गरिएको वा प्रत्यर्थी मोहीको हक कायम हुन सकेको देखिदैन । मोहीको मंजुरी वा स्वीकृतिले नयां मोही जन्मिने होइन । फेरी एउटै कित्ता जग्गामा एकै पटक दुई मोही कायम गर्न मिल्ने र कित्ताकाटको लागि लेखि पठाउने गरी निर्णय गर्ने अधिकार भू.सु.का. लाई रहे भएको नदेखिंदा भू.सु.का. को उक्त निर्णय उल्टी हुने ठहर्छ भन्ने पु.वे.अ. पाटनको फैसला ।
८. भुमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ ले मुलतः जग्गाधनीलाई स्वामित्व र मोहीलाई मोहियानी हकको सम्वन्धमा ऊजूर गर्न सक्ने र हकको संरक्षण गराई माग्ने हक सम्म प्रदान गरेको हुंदा जग्गाधनी र मोहीको मंजुरी र मिलापत्रले वर्षौ अघि मान्यता पाई स्थापित भई रहेको हकका कुरालाई श्रेस्ता अद्यावधिक गर्ने कार्य भुमि सुधार अधिकारीले गर्नु भएको हुंदा शुरु फैसलामा कुनै त्रुटी विद्यमान छैन । पु.वे.अ. को फैसलामा घर बनाएको हुंदैंमा मोहियानी हक खण्डीत हुने वा श्रृजना हुने अवस्था नआउने भनेको कुरा कानूनी तर्क र न्यायमा आधारीत नहुंदा उक्त फैसला वदर गरी न्याय इन्साफ पाउं भन्ने पुनरावेदक वादी इन्द्रवहादुर श्रेष्ठको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।
९. नियम वमोजिम दैनिक पेशी सुचिमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदकका तर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री वालकृष्ण न्यौपानेले गर्नु भएको वहस समेत सुनी सम्वन्धित मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा शुरु भुमिसुधार कार्यालयको फैसला उल्टी गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला मिले नमिलेको के हो ? र पुनरावेदकको पुनरावदेन जिकिर पुग्न सक्ने हो होइन सो विषयमा नै निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।
१०. निर्णय तर्फ विचार गर्दा यस्मा विवादित जग्गामा साविक मोही वद्रि नारायणको मंजुरीले घर बनाई वसोवास गरेको हुंदा सो जग्गामा मोही हक कायम गरी पाउं भन्ने वादी इन्द्रवहादुर श्रेष्ठको मुख्य जिकिर रहेको सो वमोजिम भू.सु.का. वाट साविक मोहीको नाम हटाई वादीको नाउंमा मोहियानी कायम गर्ने गरी निर्णय गरेकोमा पुनरावेदन अदालत पाटनबाट उक्त निर्णय उल्टी भएको देखिन्छ । यस स्थितिमा मोहियानी जग्गामा पुनः मोहियानी हक प्राप्त हुन सक्ने नसक्ने अवस्था तर्फ हेर्दा सर्व प्रथमतः मोहियानी कायम हुन भुमि सम्वन्धि ऐन, २०२१ को दफा २५ र ३४ ले निर्धारीत शर्त एवं प्रक्रिया पुरा नगरी मोही हक स्थापित हुन नसक्ने कानूनी पृष्ठभुमिमा अरुको जग्गामा घर बनाई वसिरहेकै कारणले मात्र मोहियानी हक श्रृजना भएको मान्न मिल्दैन । घरको स्वामित्व र मोहियानी वेगल वेगल कुरा हुंदा घर बनाई सकेको जग्गामा घर खडा भैसकेको उपर मोही हक कायम गर्न कानून संगत नदेखिए समेतबाट वादी दावी अनुसार मोही हक कायम नहुने ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत पाटनको निर्णय मनासिव ठर्हछ ।
पुनरावेदकको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार गरी वुझाई दिनु ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. भैरवप्रसाद लम्साल
इति संवत् २०५६ साल वैशाख ६ गते रोज २ शुभम् ...................................... ।