निर्णय नं. २९७६ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. २९७६  ने.का.प. २०४४ अङ्क १

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री हरगोविन्द सिंह प्रधान

माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा

सम्वत् २०४२ सालको रिट नम्बर १५८१

विषय : उत्प्रेषण

रिट निवेदक : सिराहा जि. चिकना गा.पं. वार्ड नं. १ बस्ने वासुदेव ढडिया यादव

विरुद्ध

विपक्षी   : भूमिसुधार अधिकारी, भू.सु.का. सिराहा।

    जि.सिराहा गा.पं. भोक्राह वार्ड नं. ६ बस्ने खगेश्वर साहू सुडी।

    ऐ.ऐ बस्ने शिवलाल साहू सुडी।

आदेश भएको मिति : २०४३।१०।२५ मा

 

§  कुनै पनि न्यायिक तथा अर्ध न्यायिक निकायले आफूले निर्णय गर्दा वादी प्रतिवादीबाट पेश हुन आएको सबूद प्रमाणहरूको मूल्यांकन गरी निर्णय आधारहरू खुलाउनु पर्दछ ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री महादेवप्रसाद यादव

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री जयकान्तलाल दास विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट

उल्लेखित मुद्दाःx

आदेश

न्या. हरगोविन्द सिंह प्रधानः.   नेपालको संविधान धारा ७१ अन्तर्गत यस अदालतमा मिति ०४२।५।२७।५ मा दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिटनिवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर निम्नानुसार रहेछ ।

२.  हाल सर्भे नापीमा कायम भएको सिराहा जिल्ला चिकना गा.पं. वार्ड नं. १ कि.नं. १३१ को ज.वि. ०–६–१२ जग्गा साविक जग्गाधनी विपक्षी खगेश्वरको पिता शिवलाल साहूकै पालादेखि मैले कमाउँदै आएको र भू.सु. लागु हुँदा तत्काल ज.ध. शिवलालको नाम देखाई १ नं. लगत भरी ४ नं. जो.अ.नि. प्राप्त गरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भई अन्तिम रुपमा रहेकोे छ । उक्त जग्गाको खगेश्वरले बाली बुझिलिए पनि भर्पाई नदिई ०३७।११।९ मा मलाई जग्गा जोत्न नदिई मोही बेदखली गर्नु भएकोले उक्त जग्गाको मोही प्रमाणपत्र बनाई मोही बेदखली गरेमा सजायँ समेत गरिपाउँ भन्ने भू.सु.का. सिराहामा मेरो उजूरी पर्‍यो ।

३.  यी वासुदेव ढडिया मेरा मोही होइनन् । अघि पिता शिवलाल सुडीको नाउँमा दर्ता भएको उक्त जग्गा अंशबण्डा बमोजिम मेरा नाउँमा दर्ता कायम छ । फिल्डबुकमा शिवलालको जोताहा जनिएको छ । ४ नं. जो.अ.नि. रीत पूर्वकको छैन । विपक्षी मोही भएको भए फिल्डबुकमा लेखाउनु पर्ने भर्पाई हुनु पर्ने सो केही पेश गर्न नसकेकोले विपक्षी मेरो मोही होइनन् भन्दै व्यहोराको विपक्षीको प्रतिउत्तर जिकिर ।

४.  वादी दावी बमोजिम जग्गाको क्षेत्रीय किताब उतारबाट किसानको महलमा शिवलाल साहू सुडी देखिनुको साथै वादी दावी बमोजिमको ४ नं. जो.अ.नि. शिवलाल साहू सुडीले प्राप्त गरेको समेत देखिन्छ । साथै गा.पं. निर्दानाको पत्र समेतको आधारमा वादी दावी बमोजिमको जग्गामा दावी पुग्न नसक्ने हुँदा वादी दावी खारेज हुने ठहर्छ भन्ने भू.सु.का. सिराहाको मिति ०४२।२।६ को निर्णय ।

५.  भूमिसुधार लागु हुनु भन्दा अगाडि देखि बटैयामा जोती कमाई आएको र भू.सु. लागु हुँदा १ नं. लगत भरी ४ नं. जो.अ.नि. प्राप्त गरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भई अन्तिम रहेकोमा सो कुराहरूलाई प्रमाणमा लिनु पर्नेमा प्रमाणमा नलिई कुनै मोहियानीमा मेरो दावी पुग्न नसक्ने गरी गरेको भू.सु.का.को निर्णयमा अ.बं. १८४, १८५, १८९ समेतको विपरीत छ । साथै मैले मोहीमा कमाउँदै आएको उक्त जग्गा शिवलालको नाममा दर्ता भएकोमा निजको छोरा खगेश्वर साहूको नाउँमा नामसारी दर्ता हुँदैमा मेरो मोहियानीमा असर पर्ने होइन अतः भू.सु.का. को मिति ०४२।३।६ को निर्णय भूमिसम्बन्धी ऐनको दफा २६(क) समेतको प्रतिकूल हुँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी पुनः कानून बमोजिम निर्णय गर्नु भन्ने परमादेशको आदेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर रहेछ ।

६.  विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ झिकाई पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको सिंगलबेञ्चको मिति ०४२।५।३१।२ को निर्णयले प्राप्त हुन आएको लिखितजवाफ निम्नानुसार रहेछ ।

७.  विवादित जग्गाको क्षेत्रीय किताब उतारमा मोहीको महलमा शिवलाल साहू सुडी उल्लेख भएको र उक्त कित्ताको साविक कि.नं. ७६६ को ४ नं. जो.अ.नि. शिवलालले नै प्राप्त गरी सकेको देखिएको र गा.पं. निर्दनाको मिति ०३८।४।२ को पत्र समेतबाट जग्गाधनीले नै जोतभोग गरेको छ भनी उल्लेख भएबाट उक्त जग्गामा वादीको दावी पुग्न सक्ने देखिएन साथै यी रिट निवेदकले पेश गरेको ४ नं. जो.अ.नि. लाई यस कार्यालयको रेकर्ड २ नं. अनुसूची भिडाउँदा विवादित जग्गा शिवलालले आफैंले कमाएको भन्ने कार्यालयको रेकर्डसंग मिल्न भिड्न आएन । यी रिट निवेदकले पेश गरेको ४ नं. जो.अ.नि. मा गा.पं. चिकना वार्ड नं. २ बस्ने शिवलाल लेखिएको छ तर निज शिवलाल चिकना गा.पं. वार्ड नं. ४ मा बस्ने भएका हुँदा सो बमोजिम भिड्न नआएको हुँदा उक्त कुराहरूलाई प्रमाणमा लगाउन मिलेन । अतः यस कार्यालयबाट भएको मिति ०४२।३।६ को निर्णयमा कुनै कानूनी त्रुटि भएको नहुँदा प्रस्तुत रिटनिवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको भू.सु.का. सिराहाको लिखितजवाफ रहेछ ।

८.  विवादित साविक कि.नं. ७६६ र हालै कि.नं. १३१ को जग्गाको मोही महलमा समेत मेरो नाम अंकित छ । भू.सं. ऐन बमोजिम यी रिट निवेदकले कबूलियत पेश गर्न सक्नु भएको छैन । यी रिट निवेदकले पेश गरेको ४ नं. जो.अ.नि. उल्लेख शिवलाल अर्कै व्यक्ति हुन् । यी रिट निवेदक जग्गा नाप जाँच हुँदा उपस्थित भई फिल्डबुकमा मोही व्यहोरा लेखाउन सक्नु पर्ने थियो । तर फिल्डबुकमा ज.ध. तथा किसान महल दुवैमा शिवलालको नाउँ नै उल्लेख भएको छ । कुतबाली बुझाएको भर्पाई समेत पेश गर्न सक्नु भएको छैन । अतः मोहियानीमा कमाई जग्गा भोग गरेको प्रमाण समेत यी रिट निवेदकले पेश गर्न नसकेको हुँदा मोही कायम गरिपाउँ भन्ने वादी दावी पुग्न नसक्ने गरी गरेको भू.सु.का. सिराहाको मिति ०४२।३।६ को निर्णयमा कुनै कानूनी त्रुटि भएको नहुँदा प्रस्तुत रिटनिवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने विपक्षी खगेश्वर साहु सुडीको लिखितजवाफ रहेछ ।

९.  नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिटनिवेदनमा रिट निवेदकको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री महादेवप्रसाद यादव र विपक्षी खगेश्वर साहु सुडीको तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री जयकान्तलाल दासले र भू.सु.का.  सिराहाका तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनु भएका सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले गर्नु भएको बहस समेत सुनियो ।

१०. भूमिसुधार लागु हुनु भन्दा अगाडि नै देखि मोहीमा कमाई आई भूमिसुधार लागु हुँदाका अवस्थामा १ नं. लगत भरी ४ नं. जो.अ.नि. प्राप्त गरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भई अन्तिम रुपमा रहे समेतबाट म मोही भएकोमा सो कुराहरूलाई बेवास्ता गरी मोहियानी प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने मेरो दावी नपुग्ने ठहर्‍याई गरेको भू.सु.का. सिराहाको मिति ०४२।३।६ को निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी पुनः कानून बमोजिम निर्णय गर्नु भनी परमादेशको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो । यसमा कुनै पनि न्यायिक तथा अर्ध न्यायिक निकायले आफूले निर्णय गर्दा वादी प्रतिवादीबाट पेश हुन आएको सबूद प्रमाणहरूको मूल्यांकन गरी निर्णय आधारहरू खुलाउनु पर्दछ । मोहियानी हक सम्बन्धमा भूमिसुधार अधिकारीले निर्णय गर्दा पनि उपरोक्त बमोजिम प्रमाणहरूको मूल्यांकन (विवेचना) गरी निर्णय गर्नु पर्ने हुन्छ । प्रस्तुत मुद्दामा यी निवेदकले पेश गरेको २ नं. अनुसूची समेतका सबूद प्रमाणहरूको मूल्यांकन गरी निर्णय गर्नु पर्नेमा सो सम्बन्धमा विवेचना नगरी केवल जग्गाधनीको ४ नं. अनुसूचीको आधारमा वादी दावी नपुग्ने भनी खारेज गर्ने गरेको भूमिसुधार कार्यालय सिराहाको मिति ०४२।३।६ को निर्णय मिलेको नदेखिँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी दिएको छ । अब पुनः कानून बमोजिम निर्णय गर्नु भनी भूमिसुधार कार्यालय सिराहाको नाउँमा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.महेशरामभक्त माथेमा

 

इतिसम्वत् २०४३ साल माघ २५ गते रोज १ शुभम् ।

