निर्णय नं. २९८२ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. २९८२ ने.का.प. २०४४ अङ्क १

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल

सम्वत् २०४२ सालको रिट नम्बर २१६६

विषय : उत्प्रेषण

 

रिट/ निवेदक: जि. सुन्सरी गा.पं. सिमरिया वार्ड नं. ६ बस्ने लिलादेवी खड्गी

विरुद्ध

विपक्षी  : भूमिसुधार अधिकारी भू.सु.का. सुन्सरी।

   जि.सुन्सरी गा.पं. सिमरिया वार्ड नं.८ बस्ने दिल्लु झांगड ।

आदेश भएको मिति: २०४३।१०।१५ मा

 

§  बण्डापत्रलाई प्रमाणमा लिई पाउँ भनी प्रतिउत्तर परिसकेपछि सम्बन्धित माल कार्यालय बुझी सो अंशबण्डालाई प्रमाणमा लिई निर्णय गर्नु पर्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदकतर्फबाट   : विद्वान अधिवक्ता श्री शिवानन्ददाश सरस

विपक्षीतर्फबाट   : विद्वान अधिवक्ता श्री प्रभुनारायण चौधरी विद्वान अतिरिक्त न्यायाधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल

उल्लेखित मुद्दाःX

आदेश

न्या.प्रचण्डराज अनिलः  नेपालको संविधान धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषणकोे आदेश जारी गरी विपक्षी भूमिसुधार अधिकारीको मिति ०४१।१२।२७ को निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने यस अदालतमा मिति ०४२।१।१७ मा दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिटनिवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर निम्नानुसार रहेछ ।

२.  मेरो जग्गामा मोहियानीमा जोत्दै नजोतेका विपक्षीले बलभद्र खड्गीको छोरा शिवकुमारको नाउँमा १ नं. फारम भरी ४ नं. जो.अ.नि. पाएको सर्भेमा बलभद्रका छोरा विजयकुमार खड्गीका नाउँमा सर्भे भई दर्ता रहेको सिमरिया गा.पं. वार्ड नं. ८(क) कि.नं. ३६ को ०–९–९ ऐ कि.नं. ३७ को ०–१६–५ ऐ कि.नं. ४० को ३–४–५ र कि.नं. ६० को १–८–५ समेत जम्मा ५–१८–४ जग्गाको मोहियानी प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने समेत झुठ्ठा व्यहोराको निवेदन विपक्षी भू.सु.का.मा दिएको रहेछ ।

३.  शिवकुमार, विजयकुमार र वलराम बीच ०२०।३।१० मा अंशबण्डा भई छुट्टी सकेपछि मात्र ०२२।८।१ मा सुन्सरी जिल्लामा भू.सं. ऐन लागु भएको हुँदा शिवकुमारको १ नं. फाराम भरी ४ नं. जो.अ.नि. लिएको आधारमा विजयकुमारको नाउँको जग्गाको मोही हुन नसक्ने कि.नं. ३६, ३७ को जग्गाको हाम्रो ज.ध.द.प्र.पु. मा किसानको महलमा मेरो नाम छ भन्ने विपक्षीको भनाई झुठ्ठा हो, भर्पाई कबूलियत पनि विपक्षीसंग छैन अतः विपक्षी मोही होइनन् भन्ने मेरो प्रतिउत्तर परेको थियो ।

४.  बण्डापत्र पेश गर्न नसकेको दुवै दाज्यू भाइ एकै परिवारको देखिएकोले शिवकुमारको नाउँमा २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएकोमा सो जग्गाको वादी मोही होइन भन्न नमिल्ने, कि.नं. ४० कि. फोड भई कि.नं. ८५, ८६ भएकोमा कि.नं. ८५ को ३–०–० चन्द्रकुमारी भट्टराइका नाउँमा कि.नं. ८६ को ०–४–५ बुद्धिप्रसाद रेग्मीको नाउँमा ०३७।२।२६ को राजीनामाबाट गइसकेको उजूरी ०४०।३।५ मा दर्ता गरेको देखिँदा सो कि.नं. ४० तर्फ केही बोलिरहनु परेन, कि.नं. ३६, ३७ जग्गा लिलादेवीका नाउँमा कायम हुन आएको र कि.नं. ६० को कि.फो. भई कि.नं. ९१, ९२ भएको कि.नं. ९१ को ०–८–३१⁄२ कृष्णकुमारी खड्गीका नाउँमा र कि.नं. ९२ को १–०–२ लिलादेवीका नाउँमा विजयकुमार परलोक भई नामसारीबाट आएको देखिँदा मोही कायम हुने ठहर्छ भन्ने भू.सु.का. सुन्सरीको फैसला ।

५.  २०२० सालमा मो.वि. मालबाट बण्डा पास भई सकेपछि भू.सं. लागु भएको हुँदा शिवकुमारको नाउँको जग्गाको १ नं. लगत भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको विजयको नाउँको हो, कि.नं. ९१ को जग्गा दर्तावाला भनिएको कृष्णकुमारीलाई नबुझी मोही कायम गरेको प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त विपरीत भएको  छ । कबूलियत भर्पाई नभएकोमा विपक्षीलाई मोही कायम गरेको भू.सं. ऐनको दफा ३४ समेतको विपरीत हुँदा विपक्षी भू.सु.का. सुन्सरीको मिति ०४१।१२।७ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर रहेछ ।

६.  विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ झिकाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने यस अदालत सिंगलबेञ्चको मिति ०४२।१।३०।१ को आदेशले प्राप्त हुन आएको लिखितजवाफ निम्नानुसार रहेछ।

७.  कुनै पनि व्यक्तिले अर्को व्यक्तिको नाउँमा दर्ता कायम रहेको जग्गा सालसालै कमाई भू.सु. टोली मार्फत १ नं. लगत भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको व्यक्तिलाई मोही कायम गरी दिनु पर्ने कानूनी व्यवस्था भएको हुँदा यस कार्यालयबाट कायम भएको मोहीले सालसालै खेती गरी भू.सु. टोली मार्फत १ नं. लगत भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको र फिल्डबुक उतारको कैफियत महलमा समेत डिल्लु झाँगडको नाउँ अंकित भएको देखिँदा निजलाई मोही कायम गरी दिने गरी भएको यस कार्यालयको मिति ०४१।१२।७ को निर्णयमा कुनै कानूनी त्रुटि भएको नहुँदा प्रस्तुत रिटनिवेदन खारेजी गरिपाउँ भन्ने भू.सु.का. सुन्सरीको लिखितजवाफ रहेछ ।

८.  मैले विपक्षीका पति विजयकुमारका दाजु शिवकुमारको नाउँमा १ नं. अनुसूची भराएको र निजको घर परिवारका हर्ताकर्ता भएकोले कुत पनि निजलाई नै बुझाउँदै आएको थिए। २ नं. अनुसूची प्रकाशित हुँदा उजूर नपरेको हुनाले ४ नं. जो.अ.नि. पाएको छु । सो जग्गा अविछिन्न रुपमा मैले नै कमाई आएको छु । फिल्डबुकमा पनि म मोही जनिएको छु । अतः मलाई मोहियानी हकको प्रमाणपत्र दिने गरी भएको भू.सु.का.को निर्णय भू.सं. ऐन बमोजिम भएको हुँदा प्रस्तुत रिटनिवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने विपक्षी किल्लु झाँगडको लिखितजवाफ रहेछ।

९.  नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकका तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री शिवानन्ददाश सरसले र विपक्षी डिल्लु झाँगडका तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री प्रभुनारायण चौधरीले र भू.सु.का. सुन्सरीका तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनु भएका विद्वान अतिरिक्त न्यायाधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालले गर्नु भएको बहस समेत सुनियो । मेरो नाउँको जग्गाको १ नं. लगत नभरेको २ नं. अनुसूची प्रकाशित नभएको कबूलियत भर्पाई नभएको र अरुणकुमार अशोककुमार र मेरो संयुक्त दर्ताको मोही कायम गर्दा अरुणकुमार र अशोककुमारलाई समेत नबुझी प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त समेतको विपरीत गरी गरेको भू.सु.का. सुन्सरीको मिति ०४१।१२।१७ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाउँ भन्ने निवेदन जिकिर भएकोमा रिट निवेदकको माग बमोजिमको अदेश जारी हुने नहुने के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो ।

१०. यस्मा यी रिट निवेदकले भूमिसुधार कार्यालयमा प्रतिउत्तर दिँदा अंशबण्डा भई सकेको व्यहोरा लेखिएको तथा प्रमाण खण्डमा माल बुझी पाउँ भनी लेखेको देखिन्छ । तर भूमिसुधार कार्यालय सुन्सरीले सो बमोजिम माल बुझ्ने कार्य गरिएको देखिएन । ३ नं. लगत प्रकाशन २०२२ सालमा भएको भन्ने कथन रहेको छ तर पनि बण्डापत्र २०२० सालमा नै भई सकेको देखिएकोमा लगत प्रकाशन हुँदा शिवकुमारलाई जग्गाधनी कायम गरी लगत तथा अनुसूची नं. २ प्रकाशित भएको भन्ने तर्क उपयुक्त भएन । त्यसरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएपछि जग्गाधनी सरेको भए सो तर्क विचारणीय हुने थियो । बण्डापत्रलाई प्रमाणमा लिई पाउँ भनी प्रतिउत्तर परिसकेपछि सम्बन्धित माल कार्यालय बुझी सो अंशबण्डालाई प्रमाणमा लिई निर्णय गर्नु पर्नेमा सो लाई प्रमाण नै नलिई मोही कायम गरी दिने गरी भएको भूमिसुधार कार्यालय सुन्सरीको मिति ०४१।१२।२७ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिएको हुँदा उत्प्रेषणको आदेश  द्वारा बदर गरी दिएको छ । अब पुनः कानून बमोजिम निर्णय गर्नु भनी भूमिसुधार कार्यालय सुन्सरीको नाउँमा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

इतिसम्वत् २०४३ साल माघ १५ गते रोज शुभम् ।

