निर्णय नं. ३१२२ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. ३१२२  ने.का.प. २०४४   अङ्क ६

 

संयुक्तइजालश

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्र केशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश हरिहरलाल राजभण्डारी

सम्वत् २०४३ सालको रिट नं. १६२६

विषय : उत्प्रेषण ।

 

निवेदक    : काठमाडौं न.पं. वडा नं. २२ खिचापोखरी बस्ने द्वारिका दास श्रेष्ठ ।

विरुद्ध

विपक्षी     : मालपोत कार्यालय काठमाडौं ।

     गुठी संस्थान ऐन,२०२१ अन्तर्गत स्थापित गुठी संस्थान रामशाहपथ काठमाडौं ।

आदेश भएको मिति: २०४४।४।१२।३ मा

    सम्बन्धित गुठी संस्थान र मालपोत कार्यालय समेतले गरेको निर्णयमा प्रतिकार नगरी रिट निवेदन दिई रिट क्षेत्रमा आएको देखिएबाट यस अदालतले रिट क्षेत्रबाट तथ्यमा प्रबेश गरी हेर्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदकतर्फबाट   : विद्वान अधिवक्ता श्री होराप्रसाद जोशी

विपक्षीतर्फबाट    : विद्वान अधिवक्ता श्री शोभाकर उपाध्याय र विद्वान सह-न्यायाधिवक्ता श्री राजकिशोर सिंह

उल्लेखित मुद्दाःX

आदेश

न्या.गजेन्द्र केशरी बास्तोलाः नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत यस अदालतमा मिति ०४३।५।९।३ मा दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर यस प्रकार छन् ।

२.   दुर्गादेवी श्रेष्ठको छोरा ठाकुरदास, ठाकुरदास श्रेष्ठको छोरा निवेदक द्वारिकादास श्रेष्ठ, ठाकुरदासको परलोक २०२८ सालमा र दुर्गादेवी २०३० सालमा परलोक भएकोले चल अचल श्रीसम्पत्ति सबैको हकदार निवेदक रहे भएको प्रष्ट छ । दुर्गादेवी श्रेष्ठको नाममा काठमाडौं ब्रम्हटोल पोता लगत नं. २४८ मा दर्ता रहे भएको ससुख्यात १० आना, कृष्ण पाटी १ रोपनी, चपली गाउँ ३ रोपनी र किमडोल ४ रोपनी समेत ८ रोपनी १० आना जग्गा मध्ये किमडोल ४ रोपनी जग्गा नामसारी रैकर परिणत समेत गरी जग्गा धनी दर्ता प्रमाण पाउँ भनी विपक्षी मध्येका मालपोत कार्यालय काठमाडौंमा ०३६।६।५ मा निवेदकले दिएको निवेदनबाट कारवाही चलाई ०३६।१२।१ मा निर्णय गरी गराई काठमाडौं स्वयम्भु गा.पं. वडा नं. २ को कि.नं. ३६ बाट ३ रोपनी १ आना २ पैसा क्षेत्रफल कायम भई नापी भए गरेको का.जि. भलननी बस्ने सन्तु महर्जनले मोही भई जोती कमाई आएको जग्गाको जग्गा धनी दर्ता प्रमाण पूर्जा ०३६।१२।५ मा तयार गरी गराई निवेदकलाई दिएको थियो ।

३.   सोही पोता लगत नं. २४८ को ८ रोपनी १० आना जग्गा मध्ये चपली गाउँ ३ रोपनी र कृष्ण पाटा १ रोपनी समेत ४ रोपनी जग्गा नापी हुँदा काठमाडौं विष्णु गा.पं. वडा नं. ३(क) को कि.नं. ४०, ७१, १२४, १२५ र वडा नं. ३(ख) को कि.नं. २७ बाट रोपनी २ आना, ४ रोपनी ६ आना, २ रोपनी ४ आना, ७ आना २ पैसा, ६ आना क्षेत्रफल कायम भएको हुँदा रैकर परिणत गरी जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जा पाउँ भनी निवेदकले ०३९।११।२९ मा दिएको निवेदनपत्र तथा ऐ.गा.पं. को कि.नं. ४० को २ रोपनी २ आना जग्गा साविक मोही खाने कामीबाट ०३७।१।१३ मा राजीनामा पास गराई मेरो नाममा जोताहा नामसारी समेत भई सकेको ज.ध. दुर्गादेवी श्रेष्ठले रैकरमा परिणत नगरेकोले सो जग्गा मेरो नाममा रैकर परिणत गरी ज.ध.द.प्र.पू. पाउँ भनी रत्नबज्र लामाको ०४०।६।१८ को निवेदनपत्र दिइएको र ऐ.गा.पं. को कि.नं. ७१ को कित्ताकाट भई कि.नं. १७७ को ६ आनामा बनेको घर समेत मोही लोकबहादुरबाट हालै देखिको बक्स ०३५।११।२ मा पाएको हुँदा रै.प. गरी ज.ध.द.प्र.पू. पाउँ भन्ने कृष्णबहादुर राना मगरको ०४१।२।२८ को निवेदनपत्रबाट कारवाही चली विपक्षी मालपोत कार्यालय काठमाडौंबाट ०४१।१०।१ मा पेश भएको कागजातबाट जग्गा विर्ता देखिएको र साविकको २६४।२४८ पोता लगतमा दुर्गादेवी श्रेष्ठ भनी लेखिएको र सो जग्गा निजी गुठी भन्ने देखिएको साविक दर्तावालाले मेरो जमीन हुँदा, मेरो नाममा नामसारी गरिपाउँ भन्ने द्वारिका दासको निवेदन देखिएकोमा गुठी विर्ता जग्गा कानूनको म्यादभित्र रैकर परिणत नगरेमा गुठी ऐनको दफा ७(४) बमोजिम राजगुठीमा परिणत हुने अवस्था देखिएकोले कारवाहीको लागि गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयमा पठाई दिने भनी टिप्पणी आदेश भएको, गुठी संस्थानले ०४२।९।२४।४ मा नापी हुँदा कि.नं. ४० को २–२–० जग्गा जोताहामा साने कामी र किसानमा दुर्गादेवी श्रेष्ठलाई निजी बाली बुझाउने भन्ने बोली लेखिएको सो जमीनमा जोताहाले पक्की घर बनाई बसेको त्यो घर समेतको जमीन ०३७ सालमा जोताहाबाट रत्नबज्र लामाले रजिष्ट्रेशन पास गरी लिएको सो उपर कसैको विरोध नभएको द्वारिका दासको निवेदनसम्म भएको विर्ता उन्मूलन ऐन संशोधित दफा ७–४ अनुसार उल्लिखित कित्ता नम्बरको जमीन संस्थाले जगडा गुठीमा दर्ता गरी लिने विर्तावाललाई बुझाउन बाँकी सालदेखिको बाली मोही रत्नबज्र लामाबाट असूल गरी लिने र मालपोत कार्यालयबाट जग्गा धनीमा जगेडा गुठी मोहीमा  रत्नबज्र लामा जनाई ज.ध.प्र.पु. माग गर्नुको साथै अरु बाँकी कि.नं. १२४ १२५।७१।२७ समेतको जमीनमा के कारवाही भएको छ भन्ने बुझ्ने भनी निर्णय भएको कुरा ०४३।१।१० मा निवेदकतर्फका ज्ञानहर्ष बज्राचार्यले विपक्षी गुठी संस्थानबाट नक्कल सारी सराई लिएपछि जानकारी भयो ।

४.   बक्स भएका हुकुम प्रमंगी अन्तर्गत ख.विर्ता जग्गा रैकरमा परिणत गर्ने सम्बन्धमा सबै मालपोत कार्यालयलाई ०२६।७।११।२ मा जारी भएको परिपत्रको दफा १ मा रैकरमा परिणत पर्ने दपोटमा पनि कसैको उजूर पनि नपरेको सो जग्गाको मोहीले पनि विवरण दाखिल नगरेको र जग्गा धनीले म्याद नघाई सो ख. विर्ता जग्गालाई रैकरमा परिणत गरिपाउँ भनी निवेदन गर्न आएमा तेरो मेरो भन्ने विवाद नपरेको भए वक्यौता राजस्व असूल गरेर निजै जग्गा धनीका रैकरमा परिणत गरी दिने भन्ने किटानी लेखिएको छ । सो परिपत्र बमोजिम विपक्षी मालपोत कार्यालय काठमाडौंले नामसारी रैकर परिणत गरी ज.ध.प्र.पू. दिनुपर्ने नगरी नदिई गुठी विर्ता जग्गा कानूनका म्यादभित्र रैकर परिणत नगरेमा गुठी ऐनको दफा ७(४) बमोजिम राजगुठीमा परिणत हुने व्यवस्था भएको देखिएकोले कारवाहीको लागि गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयमा फायल पठाई दिने भनी टिप्पणी आदेश गरेको गैरकानूनी रहे भएको र गुठी संस्थानले कि.नं. ४० को २ रोपनी २ आना जग्गामात्र जगेडा गुठीमा दर्ता गरी लिने समेत निर्णय गरेको विर्ता उन्मूलन ऐन, ०१६ को दफा ७ को उपदफा (४) मा विर्तावालाले (ख) श्रेणीको विर्ता जग्गा रैकरमा परिणत नगराएमा जोताहा मोहीका नाममा दर्ता हुने र जग्गा गुठी जग्गा भए मोहीको नाममा दर्ता नहुने राजगुठीमा दर्ता हुने कानूनी व्यवस्था विपरीत भई गैरकानूनी रहे भएबाट मेरो मैलिक हक र अपुतालीको २ नं. द्वारा प्रदत्त कानूनी अधिकार हनन् तथा अपहरण भएको हुँदा कानूनी अधिकारका प्रचलनका लागि उत्प्रेषणयुक्त परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने व्यहोरा उल्लेख गरी रिट निवेदकले जिकिर लिएको रहेछ ।

५.   यस अदालतको मिति ०४३।५।१६।२ को आदेशानुसार प्राप्त हुन आएको लिखितजवाफ यसप्रकार छन् ।

६.   विर्तावार पक्षको निवेदनपत्रमा रै.प. गरिपाउँ भन्ने माग नभई नामसारी गरिपाउँ भन्ने लेखिएको भई सो निवेदन विर्ता उन्मूलन ऐन बमोजिमको नदेखिएकोमा विर्तावार पक्षले तरिख गुजारी बसेको र मोहीको निवेदन परेपछि बुझ्न म्याद पठाएकोमा म्यादभित्र हाजिर हुन नआई म्याद गुजारी बसेको साथै सो जग्गामा मोहीले घर बनाए उपर विर्तावारको उजूर परेको नदेखिएको घर सहितको जग्गा मोही साने कामीबाट ०३७।१।१३ मा रत्न बज्र लामाले लिखित पारीत गराई लिएको देखिएको समेतबाट सो जग्गा विर्ता उन्मूलन ऐनमा गरिएको व्यवस्था अनुसार राज गुठीमा दर्ता गर्ने निर्णय भई कार्यान्वयनको लागि काठमाडौं गुठी तहसील कार्यालयमा लेखि पठाएको हो । रिट निवेदकले अपुतालीको २ नं. द्वारा प्रदत्त हकको हनन् भयो भन्ने सम्बन्धमा जस्को अपुताली परेको भनिएको छ उ मानिस दुर्गादेवी ०३० सालमा मरेकी भन्ने छ । १२, १३ वर्ष पछि असाधारण अधिकार क्षेत्रमा आएर अपुतालीको ऐनको उल्लेख गर्नु सुहाउने कुरा समेत हैन । रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने गुठी संस्थानका अध्यक्ष विष्णुप्रसाद खनालको लिखितजवाफ रहेछ ।

७.   निजी गुठी जग्गा विर्ता उन्मूलन ऐनको दफा ७(४) बमोजिम राजगुठीमा परिणत हुने कानूनी व्यवस्था भएको देखिएकोले फाइल गुठी संस्थान गई गुठीका ०४२।१२।२१ को पत्र अनुसार जगेडा गुठी कायम गरी पूर्जा पठाएको न्यायसंगत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने मालपोत कार्यालय काठमाडौंको लिखितजवाफ रहेछ ।

८.   नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी  पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकको तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री होराप्रसाद जोशी र विपक्षी गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयको तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री शोभाकर उपाध्याय र मालपोत कार्यालय काठमाडौंको तर्फबाट खटी उपस्थित हुनु भएका विद्वान सह न्यायाधिवक्ता श्री राजकिशोर सिंहको बहस समेत सुनियो ।

९.   प्रस्तुत रिट निवेदनमा रिटनिवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ निर्णय दिनु परेको छ ।

१०.  यसमा विपक्षी मालपोत कार्यालय काठमाडौंले नामसारी रैकर परिणत गरी ज.ध.प्र.पू. नदिई गुठी ऐनको दफा ७(४) बमोजिम राजगुठीमा परिणत हुने व्यवस्था देखिएकोले कारवाहीको लागि गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयमा फाइल पठाई दिने भनी गरेको टिप्पणी आदेश गैरकानूनी भएकोले निवेदकका हनन् भएका कानूनी अधिकार प्रचलन गराई पाउँन उत्प्रेषणयुक्त परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ भनी रिट निवेदकले जिकिर लिएकोमा निवेदकले रैकरमा परिणत गरिपाउँ भन्ने माग नभई नामसारी गरिपाउँ भनी निवेदन दिएको र सो निवेदन विर्ता उन्मूलन ऐन बमोजिमको नदेखिएकोमा त्यसमा पनि निवेदकले तारेख गुजारी बसेको मोहीको निवेदन परेपछि बुझ्न म्याद पठाएकोमा म्याद भित्र हाजिर हुन नआई म्यादै गुजारी बसेको भन्ने गुठी संस्थानको प्राप्त लिखितजवाफमा देखिएकोमा निवेदकले त्यसको खण्डन पनि गर्न सकेको छैन । अतः सम्बन्धित गुठी संस्थान र मालपोत कार्यालय काठमाडौं समेतले गरेको निर्णयमा प्रतिकार नगरी रिट निवेदन दिई रिट क्षेत्रमा आएको देखिएबाट यस अदालतको रिटक्षेत्रबाट तथ्यमा प्रवेश गरी हेर्न नमिल्ने समेत हुँदा रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ नियम बमोजिम गरी फाइल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इतिसम्वत् २०४४ साल श्रावण १२ गते रोज ३ शुभम् ।

