निर्णय नं. २०६ - हक सफा
निर्णय नं. २०६ ने.का.प. २०२०
फुल बेञ्च
माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री हरिप्रसाद प्रधान
माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री स.ईश्वरीराज मिश्र
मानीनय न्यायाधीश श्री वाशुदेव शर्मा
दे.फु नं. १
निवेदक, प्रतिवादी : काली उपाध्यायनी समेत
विरुद्ध
विपक्षी, वादी : उमानाथ उपाध्याय
मुद्द : हक सफा
(१) निखन्न नपाउनेले निखनेमा अ.बं १११ नं. बमोजिम नालेश गरी निखनेको बदर गराउनु पर्ने । निखन्न नपाउनेले निखनी बिक्री गरेको थैली धरौट राखी ऐनको म्यादभित्र उजुर गर्नुपर्ने ।
कृष्णबहादुरबाट काली उपाध्यायानीले निखनी लिईसकेको कुरा उक्त निवेदनबाट वादीलाई थाहा जनक भएको देखियो । आफ्नो हक भई कालीले निखन्न नपाउने भए त्यसतर्फ आफ्नो हकमा थाहा पाएका ३५ दिन भित्र अ.बं. १११ नं. का ऐनबमोजिम नालेश गरी कालीले निखनेको बदर गराउनु पर्ने सो गरेको देखिएन । काली उपाध्यायानीले निखनी लिएको बदर नगराए पछि र काली उपाध्यायनीले श्यामप्रसाद समेतलाई ०४।४।२७ गते राजिनामा पास गरी दिएको भएपछि काली उपाध्यायनीको यो वादी भतिजा नाताको हुनाले काली उपाध्यायनीले बिक्री गरेकोतर्फ साहु आसामीको ९ नं. का ऐनका म्याद थाहा पाएको ३५ दिन भित्र निखनाई पाउँ भनी रु. ४५।२१ धरौट राखी उजुर गर्नुपर्ने सो गरेको नदेखिएकोले काली पाध्यायानीले श्यामप्रसाद समेतलाई बिक्री गरेको राजिनामा कानूनको रीत पुगेकै देखियो ।
(प्रकरण नं. २६)
(२) कस्तो स्थितिमा बिक्री भएको निखन्न नपाउने ?
बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेको वादी उमानाथकै कान्छी आमा काली उपाध्यायानीले निखनी लिईसकेको भई त्यसतर्फ वादीको निखन्ने हक टुटी सकेको र कालीले बिक्री गरेतर्फ रु. ४५२१। धरौटी राखी निखन्ने अधिकार कानूनले दिएकै थियो तर त्यो केही नगरी सो गर्ने म्याद छँदाछँदै सत्य व्यवहार गुम गरी बाटुलीले बिक्री गरेको पट्टि मात्र कारवाई गरेको देखिनाले कानूनबमोजिम गर्नुपर्ने काम नगरी अबाटो हिंडेको देखिनाले र कृष्णबहादुरका साथमा जग्गै नभई निजबाट काली पाध्यानीले निखनी श्यामप्रसाद समेतलाई बिक्री भईसकेकोमा बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेको निखन्न पाउँ भन्ने वादीको उजुर उपरोक्त कारण परिबन्दबाट पुग्न सक्तैन । ०१२।२।१ मा फुल बेञ्चको बहुमतबाट निखन्न पाउने गरी भएको फैसला मनासिव देखिएन ।
(प्रकरण नं. ३१)
वादी तर्फबाट : कृष्णप्रसाद भण्डारी
प्रतिवादी तर्फबाट : कृष्णप्रसाद उपाध्याय
फैसला
१. बाबा बेनी माधवको स्वास्नी जेठी मेरा आमा मुसी र कान्छी बाटुली हुन । आमा परलोक भएपछि बाबाबाट म र दाजु अनिरुद्र छुट्टी बेगल बसेको । बाबुको भागमा परेको तिअन्चुरे नेराको कुडहर हिडी भन्ने खेत मुरी ।२० कान्छी आमा बाटुलीले रा.कृष्णबहादुरलाई रु. २११७ मा बिक्री गर्ने कुरा भएको । साक्षी बसी देउ भनी भन्न आएकोले हामी हकदार हौं । रुपैयाँ खोज्ने म्याद देउ भनेमा नदिएकाले ३५ दिन भित्र हक सफा गरुौंला भनी ०३।९।५ मा साक्षी बसी लिखत भएको म्याद भित्र हक सफा गर्नालाई बिरामी भई गुज्रेको हुँदा हुकुम प्रमाङ्गीबमोजिम म्याद थामी नालेश गर्न आएको छु । फार्छेबमोजिमको थैली रु. २११७ बाटुलीबाट लिने कृष्णबहादुरलाई कालीले तिरी श्यामप्रसाद, गजेन्द्रमानलाई कालीले दिएको बुझिएकोले सो बदर गरी जसलाई बुझाउनु पर्ने ठहर्छ बुझ्न लगाई निखनाई पाउँ भन्नेसमेत फिरादपत्र ।
२. वादी र वादीका दाजु अनिरुद्र समेतका मञ्जुरीबाट साक्षी बसी बाटुलीले रु. २११७। मा ०३।९।४ गते घरसारमा र ०३।१०।१० मा पास समेत गरी फार्छे गरी दिएको । त्यसमा वादी र निजका दाजुको हक सफागर्ने म्याद गुज्रिसकेको । बाटुलीको ३ पुस्ता भित्रको देउरानी काली उपाध्यायानीले हक सफा गरी पाउँ भनी थैली धरौट राखी यस अदालतमा नालेश दिएकोमा कृष्णबहादुरले अड्डाबाट थैली धरौट बुझी लिई ०३।११।३० गते मिलापत्र भई कालीले पास दाखिल खारेज गरी निजको हक पक्का भएपछि निजबाट रु. ४५२१ मा ०४।४।२७।२ मा हामीले राजिनामा गरी लिएको हौं । यो कुरा वादीलाई मौकैमा थाहा छ । हामी उपर झुट्टा नालेश गरेको हो । कृष्णबहादुरलाई थैली बुझाउन जाँदा बुझी लिएन । म्याद थामी पाउँ भनी ०३ साल फाल्गुणमा बिन्तीपत्र दिएकोमा नथामिएको र पछि कालीबाट हामीले लिएको कुरासमेत जनाई म्याद थामी पाउँ भनी ०४ साल भाद्रमा दिएको निवेदनमा म्याद नथामिएको र पछि फेरि कालीबाट हामीले लिएको कुरा केही नलेखि ढाँटी गुम पारी २३।९।५ गते बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई राजिनामा गरी दिएको हक सफा गर्ने म्याद गुजे्र थामी पाउँ भनी दिएको निवेदनमा म्याद थामी दिनु भन्ने तोक लागेको बुझिएकोले हाम्रा उपर उजुरै नलाग्ने हुँदा हामीले लिएको सदर गरी पाउँ भन्नेसमेत श्यामप्रसाद गजेन्द्रमान समेतको प्रतिवादी ।
३. बाटुलीको वादी सौतेनी छोरा हो तापनि जुन जग्गा हक सफा गरी पाउँ भनेको छ, सो जग्गा वादीलाई लिने भए लेउ भनी मौकैमा भन्दा लिन मञ्जुर नगरी वादी र वादीका दाजुका मञ्जुरीबाट बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई ०३।९।५ मा घरसारमा र ऐ माघ १० गते रजिष्ट्रेशन पास गरी दिएको सो म्यादमा हक सफा नगरी गुजारी बसेकाले बाटुली ३ पुस्ता भित्रको हकदार जेठानी भएकीले ०३।११।१३ मा कृष्णबहादुरलाई रुपैयाँ बुझाउन जाँदा बुझी नलिएको भई धरौट राखी नालेस गरेपछि कृष्णबहादुरले ०३।११।१७ मा रुपैयाँ बुझी मिलापत्र गरेपछि जग्गा खान पाएन भन्ने इवीबाट कृष्णबहादुरले वादीलाई मिलाई म्याद गुज्री सकेपछि बिन्तीपत्र हलाएको रहेछन । मेरा नाउँमा दाखिल खारेज भईसकेपछि बेच्ने मनसाय भई वादी समेतका हकदारलाई जनाउ दिँदा लिन खाएस नगरेकाले ४।४।२७ मा गजेन्द्रमान श्यामप्रसादलाई फार्छे गरी दिएको हुँ । बढी रुपैयाँ लियो भन्ने रीसले जग्गा हात लिउँला भन्ने अभिप्रायले २ पटक निवेदन दिएकोमा नथामिएको र पछि निवेदन दिंदा अघिको कुरा गुमी पारी दिएबाट थामी दिनु भन्ने भएको । वादी बिरामी भई म्याद गुज्रेको होईन । वादीको उजुर खारेज गरी मैले गरेको व्यवहार सदर कायम राखी पाउँ भन्नेसमेत काली उपाध्यायनीको प्रतिवादी ।
४. बाटुलीबाट वादीहरू समेत साक्षी राखी मैले लिएको जग्गा कालीले निखन्न पाउँ भनी दिएको उजुरमा रुपैयाँ बुझी जग्गा छाड्ने मिलापत्र गरी दिएको हुँ । जालसाजी गरेको होइन भन्नेसमेत कृष्णबहादुरको प्रतिवादी ।
५. लोग्नेको शेषपछि मेरो हक भएको जग्गा बेच्ने मनसाय भई कृष्णबहादुरले लिने भएकोले वादी र निजका दाजुसमेत साक्षी राखी पास गरी दिएको हुँ । सो जग्गा कालीले हक सफा गरी श्यामप्रसादहरूलाई दिएको हुँ । मैले कुनै जालसाज गरेको छैन भन्नेसमेत बाटुलीको प्रतिवादी ।
६. हामीलाई कुनै कुरा थाहा छैन भन्ने प्रतिवादीको साक्षी पद्मबहादुर, मुक्तप्रसादको बकपत्र ।
७. वादीले पहिले दिएको बिन्तीपत्रमा र पछि कालीले दिने गजेन्द्रमान समेतले लिने गरेछन भने म्याद थामी पाउँ भन्ने बारे दिएको बिन्तीपत्रमा म्याद नथामी ऐन सवालबमोजिम गर्नु भन्ने भएको । पछि दिएको बिन्तीपत्रमा भई आएको ठाडो प्रमांगीमा कालीबाट जग्गा गजेन्द्रमानले लिएको भन्ने नलेखिएकोले उजुर खारेज हुने हो कि भन्नालाई बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेको कुरामा मात्र हदम्याद थाम्नु पर्ने अवस्था पर्न आएको नालेसमा काली गजेन्द्रमानहरूका नाउँमा नालेस परेकै देखिएको । निजहरूले ०४।४।२७ मा लिनु दिनु गरेको ६ महिना भित्रै नालेस पर्न आएको हुँदा मुद्दा खारेज हुन्छ भन्न मनासिव नपर्ने । बाटुलीको नजिकको हकदार वादी देखिन आएको । टाढाका कालीले निखनी बिक्री गरेको सदर हुन्छ भन्न नभएको र पछि दिएको बिन्तीपत्रमा म्याद थामिएको देखिएको र नजिकको हकदारले हक सफा गरी लिन पाउने हुनाले धरौट रहेको रु. २११७। बुझी हक सफा गरी लिन पाउँछ । श्यामप्रसाद समेतको बढी गएको रुपैयाँ २४०४। कालीबाट ऐनबमोजिम गरी लिनु भनी सुनाई दिने भन्नेसमेत पोखरा अदालतबाट ०६ साल जेष्ठमा फैसला भएको ।
८. वादीको म्याद थामिएको प्रमांगीको व्यहोरा साँचो झुठ्ठाको निरोपण गरी दिनुपर्ने नगरी निखन्न पाउने गरी गरेको फैसलामा चित्त बुझेन भन्नेसमेत श्यामप्रसाद समेतको अपीलपत्र ।
९. रजिष्ट्रेशनको ३२ नम्बरले घरसारको मिति कायम हुने भई सोही मितिले निखन्ने म्याद गुज्य्रो थामी पाउँ भन्ने चढाएको निवेदनमा थामी दिनु भन्ने भएको हुनाले निखन्न पाउने ठहराई शुरुबाट भएको फैसला मनासिवछ भन्ने ०६।१२।३० को अपील तेश्राफँँटको फैसला ।
१०. अपीलको फैसला उपर चित्त बुझेन भन्नेसमेत श्यामप्रसाद, गजेन्द्रमान, काली समेतको अपीलपत्र ।
११. काली भन्दा वादी उमानाथ नजिक हकदार देखिएकोले इन्साफ शुरु अपीलको मनासिव छ भन्ने ०७।८।११ को प्रधान न्यायालय तेश्रा फाँटको फैसला ।
१२. आफै साक्षी बसी लेनदेन भएको हदम्याद नाघी सकेको हुँदा हामी उपर मुद्दा चल्नै नसक्ने भन्ने कालीको निवेदनमा अड्डा जाँच अदालत फाँटको अपील तेश्रा फाँटबाट मुद्दा छिनिएको भन्ने सुनेको छु भनी रोहवरमा बिन्ती चढाएकोले व्यहोरा साँचो भए के भएको रहेछ ? ऐन सवाल प्रमांगीबमोजिम गर्नु गर्न लगाउनु भन्ने हुकुमको प्रमांगी ।
१३. ३५ दिन भित्र हक सफा गरीपाउँ भनी ०३ साल फाल्गुणमा दिएको बिन्तीपत्रमा ऐन सावलबमोजिम गर्नु भनी तोक लागेपछि कालीले हक सफा गरी लिई ०४ साल श्रावणमा गजेन्द्रमानहरूलाई बिक्री गरेको कुरासमेत देखाई म्याद थामी पाउँ भनी भाद्रमा दिएको बिन्तीपत्रमा पनि म्याद नथामिइ ऐन सवालबमोजिम गर्नुभन्ने प्रमांगी भएको र पछि आश्विन ८ गते म्याद थामीदिनु भन्ने ठाडो प्रमांगी भएको देखिएको । अघि बिन्ती चढाउँदा म्याद नथामिएको व्यहोरा र कालीले हक सफा गरी गजेन्द्रमानहरूलाई बिक्री गरेको व्यवहारसमेत खुलाई बिन्ती चढाएको नदेखिएको । कालीले कृष्णबहादुरउपर नालेस गरी हकसफा गरी लिएको कुरा वादीलाई जानकारी भएको निजले दिएको बिन्तीपत्रमा लेखिएबाट देखिएको र बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेको निखन्ने नालेस गर्न म्याद थामी पाउँ भन्नेसम्म कुरो बिन्ति चढाएकोमा थामीएको । कालीले हकसफा गरी बिक्री गरेको बदर गरी पाउँ भनी काली गजेन्द्रमानसमेतका उपर नालेस परेको देखिएको । प्रमांगीबाट बाटुली कृष्णबहादुरउपर नालेस दिने म्याद थामिएको । सो प्रमांगीमा लेखिएका मानिसहरू बाहेक प्रमांगी हुनुभन्दा अगावै वादीले हक सफा गर्ने म्याद नाघेपछि कालीले हक सफा गरी बिक्री गरेको बदर गरी थैली रु. २११७ मै निखन्न पाउँ भनी गरेको यो नालेसबाट तहकिकात गर्न मनासिव नपर्ने । नजिकको हकदारले निखन्न पाउने म्याद नाघेपछि यसपछिका हकदारले हक सफा गरी लिएको सदर हुने । त्यस्तो व्यवहार बदर गर्नु भन्ने प्रमांगी बेगर बदर गरी पाउँ भन्ने उजुर लाग्नै नसक्ने भई यो नालेसबाट तहकिकात गर्न मनासिव नपर्ने भई खारेज हुने । त्यस्तो नालिस खारेज गर्न निकासा पाउँ भनी शुरुले जाहेर गरेको हुकुम निक्सारीबाट फिर्ता भई गएपछि निकासा केही नलिई सोही नालेसबाट तहकिकात गरी थैली २११७ मै निखन्न पाउने गरेको सदर गरी प्रधान न्यायालय तेश्रा फँँटबाट समेत फैसला भएको सोझै यस अड्डाबाट खारेज गरी दिनालाई भई आएको प्रमांगीमा अपीलबाट फैसला भईसकेको व्यहोरासम्मलाई लिई प्रमांगी भएको हुनाले यस अड्डाबाट खारेज गर्न नमिलेकाले निकासा भएबमोजिम गर्नेगरी जारी जाहेर गरेका छौं भनी ०७।११।२४ मा अड्डा जाँच अदालत फाँटबाट जाहेर गरेको रहेछ ।
१४. काली उपाध्यायनीको र उमानाथको निखनाई पाउँ भन्ने मुद्दामा मुद्दा खारेज गर्नालाई अड्डा जाँच अदालत फँँटले निकासा मागेको यस मुद्दामा उमानाथसमेत राखी छलफल गर्नुपर्ने भएकोले म्याद दिई झिकाई जाहेर गर्नु भन्ने ०८।१।२३ मा आदेश भएको ।
१५. छलफलमा झिकाई हाजिर हुन आएको वादी उमानाथलाई र उजुरवाला प्रतिवादी काली समेतलाई राखी बुझ्दा आफै साक्षी बसी बिक्री भएको र कालीले बिक्री गरेको अघि म्याद नथामिएको कुरा बिन्तीपत्रको व्यहोराबाट जाहेर गरेको नदेखिएकोले खारेज गर्ने अड्डा जाँच अदालत फाँटले जाहेर गरेको सदर । हक सफा गर्न नदिएको भनी कृष्णबहादुर, बाटुली श्यामप्रसाद, गजेन्द्रमानसमेतलाई श्री ३ स.त.पोखरा अदालतले गर्ने गरेको दण्ड र अपील प्रधान न्यायालयले गर्ने गरेको दण्ड उमानाथबाट लिने गरेको जिताउरी लाग्दैन । उमानाथबाट थैली धरौट राखेको भए फिर्ता दिनु भनी लगत दिनु भन्नेसमेत ०८।५।१७ मा श्री माननीय प्रधान न्यायाधीशज्यूबाट फैसला भएको रहेछ ।
१६. प्रमांगीबमोजिम अड्डा जाँचले आफ्नो विचार प्रकट गरी निकासालाई जाहेर गरेको मनासिवै देखिएको । निखन्नेतर्फ आफू साक्षी बसेपछि ३५ दिन भित्र नालेस गर्नुपर्ने नगरेको । म्याद थामी पाउँ भनी ०३ साल फाल्गुणमा दिएको बिन्तीपत्रमा पौष २५ गते थैली बुझाउन गएको भन्ने र ०४ साल भाद्रमा दिएको बिन्तीपत्रमा कान्छी आमा कालीले निखनी अरुलाई बेचेछन । पौष २४ गते बुझाउन गएको भनी लेखी मिति फरक पारेको । त्यसपछि म्याद थामी पाउँ भनी दिएको ठाडो बिन्तिपत्रमा कान्छी आमाले निखनी सकेको र अघि २ पटक बिन्तीपत्र दिँदा नथामिएको कुरासमेत नदेखाई बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई राजिनामा गरेको हक सफा गर्ने म्याद गुज्र्यो थामी पाउँ भन्नेसम्म लेखिएको देखिन आयो । धेरै जना हकवाला भएकोमा नजिकको जो हुन्छ उसैले निखन्न पाउने । काली र यो वादी समानकै हकवाला देखिएको । आफू समानको हकवालाले निखनी सकेको कुरा उत्तिकै हक पुग्नेले उसको बदर गराई निखन्न पाउने ऐन नभएको र म्याद थामी पाउँ भनी दिएको बिन्तिपत्रमा एकतह बिक्रीको कुरामात्र देखाई उजुर गरेकोबाट प्रमांगी भई नालेस दर्ता भएपछि निखनी लिन पाउने खण्ड नहुँदा ०८।५।१७ मा भएको फैसला मनासिव छ भनी ०१२।२।१ मा प्रधान न्यायालय फुल बेञ्चबाट श्री माननीय प्रधान न्यायाधीशज्यू श्री माननीय न्यायाधीश भगवतीप्रसाद सिंहबाट फैसला भएको रहेछ ।
१७. प्रधान न्यायालयबाट फैसला भएको मुद्दामा हुकुम प्रमांगी बेगर मामिला निक्सारीले हेर्न नसकिनेमा आफूलाई अख्तियार नभएको यो मुद्दा हेरी इन्साफ उल्टाई अड्डा जाँचले जाहेर गरेको फैसला र सो फैसलाको शिरमा ०८।५।१७ मा सदर गरेको मनासिव नदेखिएको । इन्साफतर्फ पनि बाबु आमाको अपुताली छोराले नै पाउने र जग्गा बिक्री भएमा भाइ भन्दा छोरा नै नजिक हुन आउने । वादीले २ पटक बिन्तिपत्र दिएकोमा ऐनबमोजिम गर्नु भन्ने भएपछि ठाडो कराउँदा हुकुमबाट म्याद थामिएको देखिएको । वादी नजिकको हकदार देखिएकोले निखनी लिन पाउने गरी शुरु अपील र ०७।८।११ मा प्रधान न्यायालय तेस्रोले छिनेको इन्साफ मनासिव छ भनी ०१२।२।१ मा प्र.न्या. फुल बेञ्चका श्री माननीय न्यायाधीश प्र.मा.ने.ता.ले.ज. प्रकाश शम्शेर, श्री माननीय न्यायाधीश भैरवराज पाध्या, श्री माननीय न्यायाधीश महेन्द्रबहादुर महत क्षेत्रीबाट फैसला भएको रहेछ ।
१८. फुल बेञ्चबाट भएको इन्साफ दोहर्याई पाउँ भनी कालीतर्फबाट परेको निवेदनमा यो मुद्दा ०१४।१।१० को शाही आदेश अन्तर्गत नपर्ने देखिँदा दोहरिन सक्तैन खारेज हुने ठर्हछ भनी ०१६ साल माघमा फुल बेञ्चबाट आदेश भएको रहेछ ।
१९. मुद्दा दोहर्याई पाउँ भनी वा.गोविन्दप्रसादले चढाई पठाएको बिन्तीपत्रको र सो बारे त्यस अड्डाबाट लेखि पठाउनु भएको मिति ०१८।१।२३ को क.नं. ६३८ को पत्रको व्यहोरा समेत श्री ५ महाराजाधिराजका हजुरमा जाहेर हुँदा यसमा व्यहोरा साँचो भए दोहर्याई ऐन सवालबमोजिम गर्नु भन्ने हुकुम बक्सेबमोजिम निजको क.वि.२८९ नं.को बिन्तिपत्र यसैसाथ राखी लेख्ने काम भएको छ भनी ०१८।५।८।५ मा श्री ५ महाराजाधिराजका निजी सचीवबाट लेखिआएको रहेछ ।
२०. ०१८।५।८।५ का हुकुम प्रमांगीबमोजिम मुद्दा दोहर्याउन विपक्षीहरूलाई अर्जी खबर र गुजार्नसमेत नपाउने गरी दिन १५ को म्याद दिई झिकाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने ०१८।१०।८।१ मा श्री माननीय प्रधान न्यायाधीशज्यू बाट आदेश भएको रहेछ ।
२१. प्रस्तुत मुद्दामा वादीतर्फबाट रहनुभएको विद्वान वकील एडभोकेट कृष्णप्रसाद भण्डारीको र निवेदक, प्रतिवादी पक्षतर्फबाट रहनुभएको विद्वान वकील एडभोकेट कृष्णप्रसाद उपाध्याय समेतको विस्तृत बहस सुनी विचार गर्दा, ०१२।२।१ गते फुल बेञ्चका बहुमतको फैसालबाट वादी उमानाथले हक सफा गर्न पाउने फैसला भएको देखिन्छ तापनि वादी उमानाथको सौतेनी आमा बाटुलीले अन्चरे नेराको कुदहर भन्ने माटो मुरी ।२० जग्गा वादी उमानाथ र निजका दाजु र अनिरुद्ध साक्षी राखी ०३।७।५ गते घरसारमा र अनिरुद्र साक्षी राखी ०३।१०।१० गते रजिष्ट्रेशन पास गरी बाटुलीले ऐनको रीतपुर्याई कृष्णबहादुरलाई राजिनामा गरी दिएको देखियो ।
२२. रजिष्ट्रेशनको ३२ साहु आसामीको ऐनबमोजिम निखन्नेतर्फ थाहा पाएका मितिले ३५ दिन भित्र निखनाई लिनु पर्नेमा, निखन्न नदिए थैली धरौट राखी नालेस गर्नुपर्ने सो भएको देखिएन ।
२३. जग्गा बिक्री गर्ने बाटुलीको देउरानी हालको निवेदक काली उपाध्यानीले राजिष्ट्रेशन पास भएको ०३।१०।१०। गतेका मितिले ३५ दिन भित्र ०३।११।१४ गते निखनाई पाउँ भनी जग्गा लिने साहु कृष्णबहादुर समेतउपर नालेस गरी निज काली पाध्यानीले निखन्न पाउने गरी ०३।११।१७ गते पोखरा अदालतमा मिलापत्र भएको देखियो ।
२४. ०३।११।१७ गते कृष्णबहादुरबाट कालीले निखनी लिईसकेको कुरा केही नदेखाई बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई राजिनामा गरी दिएको जग्गा हक सफा गर्ने म्याद गुज्य्रो थामी पाउँ भनी ०३।११।२२ गते वादी उमानाथले दिएको निवेदनमा ऐनबमोजिम गर्नु भन्ने तोक भई म्याद थामिएको देखिएन ।
२५. ०३।११।२२ गते दिएको निवेदनमा म्याद थामिएन । म भन्दा टाढाको कान्छी आमा काली उपाध्यायनीबाट हक सफाको नालेस गराई कृष्णबहादुरको थैली २११७। तिराई कालीको हक गराई निजबाट ४ हजारको तमसुक गराई गजेन्द्रमान श्यामप्रसाद समेतले कागज गराई लिएको छ भन्ने सुनें । म्याद नथामिने भएमा २११७। तिरी निखन्न नपाई ४ हजार तिुर्न पर्दा मर्का पर्ने भयो । म्याद थामी दिनु भन्ने प्रमांगी पाउँ भनी ४ साल भाद्रमा दिएको निवेदनमा म्याद थामिएको देखिन आएन ।
२६. कृष्णबहादुरबाट काली उपाध्यायनीले निखनी लिईसकेको कुरा उक्त निवेदनबाट वादीलाई थाहा जानक भएको देखियो । आफ्नो हक भई कालीले निखन्न नपाउने भए त्यसतर्फ आफ्नो हकमा थाहा पाएका ३५ दिन भित्र अ.बं. १११ नं. का ऐनबमोजिम नालेस गरी कालीले निखनेको बदर गराउनुपर्ने, सो गरेको देखिएन । काली उपाध्यायनीले निखनेको बदर नगराएपछि र काली उपाध्यायनीले श्यामप्रसाद समेतलाई ०४।४।२७ गते राजिनामा पास गरी दिएको भएपछि काली उपाध्यायनीको यो वादी भतिजा नाताको हुनाले काली उपाध्यायनीले बिक्री गरेकोतर्फ साहु आसामीको ९ नं. का ऐनका म्याद थाहा पाएको ३५ दिन भित्र निखनाई पाउँ भनी रु. ४५२१ धरौट राखी उजुर गर्नुपर्ने सो गरेको नदेखिएकोले काली पाध्यानीले श्यामप्रसाद समेतलाई बिक्री गरेको राजिनामा कानूनको रीत पुगेकै देखियो ।
२७. बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेकोमा काली पाध्यानीले अदालतमा उजुर गरी निखनी श्यामप्रसाद समेतलाई बिक्री गरेको थाहा पाई सो कुरा बिल्कुलै लोप गरी बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई रु. २११७। मा बिक्री गरेको निखन्ने म्याद गुज्य्रो थामी पाउँ भनी वादी उमानाथले दिएको निवेदनमा व्यहोरा साँचो भए म्याद थामी दिनु भन्ने ०४।६।८। गतेको हुकुम प्रमांगी देखिन आयो ।
२८. उक्त लेखिएबमोजिम काली पाध्यानीले अदालतमा उजुर गरी निखनी श्यामप्रसाद समेतलाई बिक्री भईसकेको कुरा गुम गरी बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई राजिनामा गरी दिएको निखन्न म्याद थामी पाउँ भनी लेखेबाटै वादी उमानाथको शुद्ध व्यवहार देखिएन ।
२९. व्यहोरा ढाँटी बिन्ती चढाउँदा प्रमांगी भएको रहेछ वा प्रमांगीबमोजिम गर्दा जित्नेले हार्ने जित्ने भई न्यायको अन्याय पर्न जाने रहेछ भने दोहर्याई जाहेर गरीकन मात्र हुकुम बस्नेबमोजिम गर्नु भन्ने बिन्तिपत्र प्रमांगीको १५ नं. मा लेखिएको हुनाले र व्यहोरा झुट्टा देखिएकाले निकासा पाउँ भनी शुरु अदालतबाट ०५।१२।११ गते रिर्पोटद्वारा जाहेर गरेको देखिएको । त्यसमा त्यस विषयको कारवाई यस अड्डाबाट नहुने भनी हुकुम निक्सारी ताकेता फाँटबाट ०६।१।२३ मा रिपोर्ट फिर्ता गएपछि तालुक अड्डा मार्फत जाहेर गरी निकासा भएबमोजिम गर्नुपर्ने सो गरेको देखिन आएन ।
३०. लेखिएबमोजिम जाहेर गरी निकासा नलिई व्यहोरा छिपाई बिन्तिपत्र चढाउँदा म्याद थामी दिनु भन्ने प्रमांगी भएको व्यहोरा साँचो या झुट्टा के हो विचारसमेत नगरी म्याद थामी नालेस लिई शुरु अपील र प्रधान न्यायालय लगायत तहतहबाट भएको फैसलाहरू कानूनबमोजिम भएको देखिएन ।
३१. बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेको वादी उमानाथ कै कान्छी आमा काली उपाध्यायनीले निखनी लिईसकेको भई त्यसतर्फ वादीको निखन्ने हक टुटी सकेको र कालीले बिक्री गरेतर्फ रु. ४५२१। धरौट राखी निखन्ने अधिकार कानूनले दिएकै थियो तर त्यो केही नगरी सो गर्ने म्याद छँदाछँदै सत्य व्यवहार गुम गरी बाटुलीले बिक्री गरेको पट्टि मात्र कारवाई गरेको देखिनाले कानूनबमोजिम गर्नुपर्ने काम नगरी अबाटो हिंडेको देखिनाले र कृष्णबहादुरका साथमा जग्गै नभई निजबाट काली पाध्यानीले निखनी श्यामप्रसाद समेतलाई बिक्री भई सकेकोमा बाटुलीले कृष्णबहादुरलाई बिक्री गरेको निखन्न पाउँ भन्ने वादीको उजुर उपरोक्त कारण परिबन्दबाट पुग्न सक्दैन । ०१२।२।१ मा फुल बेञ्चको बहुमतबाट निखन्न पाउने गरी भएको फैसला मनासिव देखिएन । अरु तपसीलका कुरामा तपसीलबमोजिम गर्नु ।
तपसील
उपरोक्त मुद्दामा प्रधान न्यायालय फुल बेञ्चको ०१२।२।१ का बहुमतका फैसला कायम नभएकाले सोबमोजिम गर्नुपर्दैन । त्यसको लगत काटी श्री माननीय प्रधान न्यायाधीशका ०८।५।१७ को तोक सदरबमोजिम भनी अड्डा जाँच अदालत फाँटका ०८।८।१५ का पर्चा र ०८।९।१७।३ का लगतबमोजिम दिएको देहायको कलमहरू कायम गर्नु भनी काठमाडौं देवानी तहसीलमा लगत दिनु .......................१
श्री ३ स.त.पो.अ.का ०६ साल जेष्ठ १२ गतेका फैसलाले देहायका मानिसलाई देहायबमोजिम गर्ने गरेको दण्ड असूलभए फिर्ता नभए व्यहोरा जनाई लगत काट्नु भनी पोखरा इलाकाअदालतलाई पुर्जी गर्ने कलम ..................२
प.३ नं. कास्की सरानकोट पोखरा बजार छब्बीस धुरिया गणेश टोल बस्ने रा.कृष्णबहादुर श्रेष्ठ के.ने.रु २, ऐ.ऐ सिमल चौर वास्तालाई थर बस्ने बाटुली उपाध्यायनी के ने.रु. १। ऐ.ऐ बस्ने काली उपाध्यायनी के निजलाई गर्ते गरेको ने.रु. १।२० १६ साल आश्विन ५ गते श्री ३ स.त.पो.अ. मा बुझाएको मिसिल सामेल रहेको रसीद नक्कलबाट देखिएकोले ऐन सवालको रीतपुर्याई फिर्ता दिने ने रु. १, देहायको मानिस के देहायबमोजिम लागेको दण्ड मोहरू चार रुपैयाँ ४। साल २००६ जेष्ठ १२ गते श्री ३ स.त.पो.अ.मा बुझाएको मिसिल सामेल रहेको रसीद नक्कलबाट देखिएकोले ऐन सावलको रीत पुर्याई फिर्ता दिने देहायबमोजिम ने.रु. ४ । प.३.न.कास्की सरान कोट पोखरा बजार २६ धुरिया गणेश टोल बस्ने श्यामप्रसाद पालिखे श्रेष्ठ के ने.रु दुई २ ऐ.ऐ. बस्ने गजेन्द्रमान श्रेष्ठ के.ने.रु. दुई, वादी प.३ नं. कास्की सरानकोट सिमल चौर वास्तला थर बस्ने उमानाथ पाध्या वासतलाके श्री ३ स.त.पो.अ.का.२००६।२।१२। का फैसलाले निजलाई दिने गरेको सलामी मो.रु १ असूल भए फिर्ता नभए व्यहोरा जनाई लगत काटी दिनु भनी पो.इ.अ.लाई पुर्जि गर्ने कलम .................. ३
पं.३.काश्की सरानकोट पोखरा बजार २६ धुरिया गणेश टोल बस्ने देहायका मानिस के अपील तेश्रो फाँटका ०६।७।२३।३ का फैसलाले गर्ने गरेको देहायकोबमोजिम जम्मा दण्ड ने रु. ४० असूल भए फिर्ता र नभए व्यहोरा जनाई लगत काटी दिनु भनी ऐ मा लगत दिनु ............... ४
श्यामप्रसाद पालीखे श्रेष्ठ के ने.रु. । २० गजेन्द्रमान श्रेष्ठ के.ने.रु. २०। गजेन्द्रमान श्रेष्ठ के ने.रु. २०।–
पं.३ नं.कास्की सिमलचौर वास्तला थर बस्ने काली उपाध्यायनी ले अपील तेश्रो फाँटका ०६।१२।३०।४ का फैसलाले निज कालीले श्री ३ स.त.पो.अ.मा ०६।६।५ मा धरौट राखेको सदर स्याहामा आम्दानी बाध्नु भनी श्री ३ स.त.पो.अ. मा.०६।६।५ मा धरौट राखेको सदर स्याहामा आम्दानी बाध्नु भनी श्री ३ स.त.पो.अ.लाई लेखि पठाई लगत दिने भनी लेखिएको ने.रु. दश ।१० पैशा नलाग्ने भएकोले ऐन सवालको रीतपुर्याई फिर्ता दिनु भनी पो ई.लाई पुर्जी गरी दिनु भनी ऐ मा लगत दिनु ....................५
देहायका मानिसके प्रधान न्यायालय तेश्रो फँँटका ०७।८।११।१ का फैसलाले गर्ने गरेको देहायमा लेखिएका दण्ड असूल भए फिर्ता नभए व्यहोरा जनाई लगत काट्नु भनी ऐ लगत दिनु ..................... ६
निज श्यामप्रसाद पालीले श्रेष्ठ के.ने.रु. ।१० ऐ बस्ने गजेन्द्रमान श्रेष्ठ के.ने.रु. ।१० पं.३ नं. कास्की सिलमचौर वास्तला थर बस्ने काली उपाध्यायनी के निजलाई शुरु दण्ड रु. १ को सयकडा ५ ले रु. ५ दण्डा हुनेमा सो दण्ड ०७।४।१६।२ मा अ.त.दे. मा धरौट रहेको देखिएकोले सो धरौटी सदर स्याहा गर्नु भनी अ.त.द. मा लगत दिने भनी प्रधान न्यायालय तेश्रो फाँटबाट ०७।८।११।१ मा फैसला भएकोमा हाल सो दण्ड नलाग्ने भएकाले ऐन सवालको रीतपुर्याई फिर्ता दिनु भनी लगत दिने रु. ।५
वादी ऐ.ऐ बस्ने उमानाथ पाध्या के निखनाई पाउँ भनी निजबाट थैली ने.रु २११७ धरौट रहेको भए ऐन सावलको रीत पुर्याई वादी उमानाथलाई फिर्ता दिनु भनी पो.इ.अ.लाई पुर्जी गरी दिनु भनी ऐ मा लगत दिनु ................... ७
झगडा परेको जग्गाको रोक्का रहेको बाली श्यामप्रसाद गजेन्द्रमानलाई दिलाई दिनु भनी पो.ई.अ. लाई पुर्जि गरी दिनु भनी ऐ मा लगत दिनु ........................... ८
वादी उमानाथ के निजको उजुर भुठ्ठा ठहरेकाले साहु आसामीमा ५४ नं. ले ने.रु. ५ पाँच र दोहर्याएमा हाकिमका नाउँमा कराउनेका ११ नं. ले दशौद ने.रु. ।५० समेत जम्मा ने.रु ५।५० दण्ड हुन्छ । रुजु हँदा ऐन सवालको रीतपुर्याई असूल गर्नु भनी ऐ मा लगत दिनु ................ ९
मिसिल नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु .........................१०
इति सम्वत् २०१९ साल बैशाख २६ गते रोज ३ शुभम् ।