निर्णय नं. २७२८ - जग्गा खिचोला
निर्णय नं. २७२८ ने.का.प. २०४३ अङ्क - ५
डिभिजनबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री रुद्रबहादुर सिंह
सम्वत् २०४२ सालको दे.पु.नं.७४१
फैसला भएको मिति : २०४३।५।२६ मा
पुनरावेदक/प्रतिवादी : चितौन शिवनगर गा.पं.वा.नं. सानो गणेशगञ्ज बस्ने रामबहादुर तामाङसमेत
विरुद्ध
विपक्षी/वादी : ऐ ऐ.बस्ने कृष्णराज लामा
मुद्दा : जग्गा खिचोला
(१) जग्गा बाँकी भए राजीनामा गर्दा दक्षिण किल्ला मेरै घर जग्गा भनी उल्लेख भएको हुनु पर्नेमा सो नभई दक्षिण किल्ला वादीको साँध कायमी गरेको देखिएकोले सो विवादीत न.नं. ११ को गोठ समेत वादीको मान्नु पर्ने ।
(प्रकरण नं. १२)
(२) नक्शाको प्रकृतिबाट न.नं.१० को टौवा प्रतिवादीकै देखिन आएको हुँदा सो न.नं.१० मा वादीको दावी पुग्न नसक्ने ।
(प्रकरण नं. १३)
पुनरावेदक/प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश बस्ती
विपक्षी/वादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री बसन्तराम भण्डारी
फैसला
न्या.पृथ्वीबहादुर सिंह : यस अदालत, डिभिजनबेञ्चको मिति २०४२।२।२१ को आदेशले म.क्षे.अ.को ०४२।१।१२।४ को फैसला उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्रदान भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको व्यहोरा संक्षेपमा यसप्रकार रहेछ ।
२. चितवन शिवनगर अन्तर्गत मौजे गणेशगञ्ज को पूर्व बलराम, पश्चिम दक्षिण सडक, उत्तर तेजबहादुर समेत ४ किल्लाभित्रको एक चक्ला जग्गा २०१९ सालमा बलराम विपक्षी हर्कबहादुर तामाङ्ग र म फिरादी समेत ३ जनाले रुपैयाँ मिलाई सगोलमा खरीद गरी बलरामलाई उत्तर दक्षिण तर्फबाट आधा छुट्याई बाँकी आधा जग्गामध्ये दक्षिण तर्फबाट आधा विपक्षी हर्कबहादुरलाई र निजदेखि उत्तर बाँकी आधा मैले खाने गरी छुट्याई भोग गरी आएको उक्त मेरो भागको जग्गामा भोग मेरै भए तापनि श्रेस्ता विपक्षी हर्कबहादुरकै भएबाट निजबाट रजिष्ट्रेशन दिलाएकोमा २०३२ सालमा पक्की घर गोठ खम्बा समेत बनाई २०१९ सालदेखि भोगी आएको मेरो पूर्ण कानुनी हक भएको त्यस्तो जग्गा उत्तर मध्ये पश्चिम सडकतर्फको अ.ज.वि.०–२–० जग्गा उत्तरतर्फ बनेको १ तले मुण्डा छानो भएको पक्की घर १ र फुसको छाना भएको गोठ १ तथा टाँवा इनार समेत घरबारी जग्गामा विपक्षीहरू २०३७।३।१३ गते आई उक्त घर समेत हाम्रो भएको तुरुन्त छाड्नु भनी खिचोला गर्न आएबाट फिराद दाखेल गर्न आएको छु अवैध खिचोला मेटाई मेरो हक कायम गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको फिरादपत्र ।
३. वादी दावीका जग्गा मेरो कि.नं.२१७ को ज.वि.७–४–५ जग्गा र सो जग्गामा मैले बनाएका पक्की घर समेत वादीलाई राजीनामा गरी दिएको होइन किल्ला लेख्ता गल्ती भएमा रजिष्ट्रेशनको १५ नं. बमोजिम हुने प्रष्ट छ, मेरो कि.नं.२१७ मा मैले बनाएको घर विपक्षी बहिनी ज्वाई नाताका भएकोले वार्षिक रु.६००।– को दरले भाडामा दिएको मात्र हो । कि.नं. २१७ को ज.वि. ०–४–४ बाट बलरामलाई ०–१–२ र गोपाललाई ०–१–२ दिई बाँकी ०–२–१ जग्गा मेरै नाममा बाँकी रहेकोमा सोही ठाउँ ठाउँमा पक्की घर भएको, मैले दिएको जग्गा सो भन्दा पूर्व छ, तसर्थ झुठ्ठा वादी दावीबाट फुर्सद पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिउत्तरपत्र ।
४. वादी दावीको घर जग्गा मध्ये पक्की घर प्रतिवादी हर्कबहादुर र कच्ची गोठ टौवा मेरो हो सो जग्गा प्र. हर्कबहादुरबाट २०२९ सालमा राजीनामा लिई भोग चलन बसोवास समेत गरी आएको भएबाट वादी दावी फजुल हुँदा वादीलाई नै कानुन बमोजिम भई दावीबाट फुर्सद पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रामबहादुर तामाङ्गको प्रतिउत्तरपत्र ।
५. वादीले भोग गरी आएको कुरा प्रतिवादीले स्वीकार गरेको हुँदा दावी बमोजिम घर र जग्गामा प्रतिवादीहरूले खिचोला गरेको ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको चितवन जिल्ला अदालतको फैसला ।
६. सो फैसला उपर हर्कबहादुर तामाङ्ग र प्र.रामबहादुर तामाङ्गको ना.अं.अ. मा परेको छुट्टाछुट्टै पुनरावेदनपत्र ।
७. प्रतिवादीहरूले विवादको घर जग्गामा खिचोला गरे भने वादी दावी नपुग्ने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०३९।१।२१।३ को ना.अं.अ.को फैसला ।
८. ना.अं.अ.को फैसला उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्रदान भई वादी दावी बमोजिमको घर जगगामा प्रतिवादीहरूले खिचोला गरेको ठहर्याएको शुरु चितवन जि.अ.को इन्साफ मनासिब ठहर्छ । ना.अं.अ. को इन्साफ उल्टी हुन्छ भन्ने समेत म.क्षे.अ.को २०४२।१।१२ को फैसला ।
९. म.क्षे.अ.को फैसलामा सार्वजनिक महत्वको विषयमा प्रत्यक्षतः गम्भीर त्रुटि भएकोले पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने प्रतिवादीहरूको निवेदन परेकोमा क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति दिइएको छ भन्ने यस अदालतको डि.बे.को ०४२।२।२१ को आदेशानुसार पुनरावेदनको लगतमा दर्ता भई पेश हुन आएको रहेछ ।
१०. नियम बमोजिम पेश भएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल समेत अध्ययन गरी पुनरावेदकतर्फबाट रहनु भएको विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश बस्ती र विपक्षीतर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री बसन्तराम भण्डारीले प्रस्तुत गर्नुभएको बहस जिकिर समेत सुनियो ।
११. अब म.क्षे.अ.को इन्साफ मिले नमिलेको के रहेछ सो को निर्णय दिनु परेको छ ।
१२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा २०२९ सालमा हर्कबहादुरले रामबहादुरलाई दिएको राजीनामा जग्गाको चार किल्ला उल्लेख गर्दा पूर्वमा बलरामको जग्गा न.नं. ५ दक्षिण चश्मे, पश्चिम मूल बाटो र उत्तरमा मेरै जग्गा भनी लेखेको पाइन्छ । निजै हर्कबहादुरले मिति ०३१।९।८ मा वादी कृष्णराज लामा, बलराम तामाङ्ग र गोपाल लामालाई राजीनामा दिँदा कृष्णराजको राजीनामाको ४ किल्लामा पूर्व बलराम पश्चिम मूल बाटो, उत्तर राधाकृष्ण र दक्षिणमा रामबहादुर भन्ने लेखिएको गोपाल लामालाई दिएका राजीनामा ४ किल्ला हेर्दा पूर्वमा राधाकृष्ण पश्चिम मूल बाटो उत्तर बलराम साँध र दक्षिणमा वादी कृष्णराज साँध भन्ने उल्लेख गरेको देखिन्छ । यी ४ वटा राजीनामाको ४ किल्ला भिडाई हेर्दा विवादको न.नं. ११ को गोठ समेत वादीको राजीनामा भित्र पर्न आएको देखिन्छ । यी राजीनामाहरूको ४ किल्लाको विश्लेषण गर्दा विवादको न.नं. ११ मा प्रतिवादी हर्कबहादुर तामाङ्गको जग्गा बाँकी रहेको भन्ने देखिन आउँदैन यदि विवादको न.नं. ११ मा हर्कबहादुर तामाङ्गको जग्गा बाँकी भए गोपाल लामालाई राजीनामा गर्दा दक्षिण किल्ला मेरै घर जग्गा भनी उल्लेख भएको हुनु पर्नेमा सो नभई दक्षिण किल्ला वादी कृष्णराजको साँध कायमी गरेको देखिएकोले सो विवादीत न.नं. ११ को गोठ समेत वादीको मान्नु पर्ने प्रमाणबाट देखिन आयो ।
१३. विवादीत न.नं.१० को हकमा हर्कबहादुरबाट रामबहादुरले लिएको २०२९ सालको राजीनामाको किल्लामा पश्चिम मूल बाटो (न.नं.१३) पूर्व बलराम साँध (न.नं.५) र उत्तर मेरै जग्गा भन्ने उल्लेख भएकोले कि.नं.२१६ (न.नं.९) न.नं. ९ को प्रतिवादीको जग्गा देखि उत्तर साँधमा झगडा परेको न.नं. १० देखिन आएकोले नक्शाको प्रकृतिबाट पनि न.नं.१० को टौवा समेत प्रतिवादीकै देखिन आएको हुँदा सो न.नं. १० मा वादीको दावी पुग्न सक्तैन । न.नं.११ को गोठ घर जग्गा समेत राजीनामाको प्रमाण समेतबाट वादीको भएको सिद्ध भएकोले सो न.नं.११ मा प्रतिवादीहरूले खिचोला गरेको देखिँदा उक्त न.नं. ११ को गोठ, घर जग्गासम्म वादीको कायम हुने ठहर्छ न.नं.७ को जग्गा वादी प्रतिवादी दुवैले आफ्नो होइन भनेकाले त्यसतर्फ बोली रहन परेन । न.नं. १० मा समेत खिचोला हुने ठहर्याएको म.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी हुन्छ । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.रुद्रबहादुर सिंह
इति सम्वत् २०४३ साल भाद्र २६ गते रोज शुभम् ।