निर्णय नं. ३२७६ - उत्प्रेषण ।

निर्णय नं. ३२७६    ने.का.प. २०४४      अङ्क ११

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल

सम्वत् २०४२ सालको रिट नं. २०१२

विषय : उत्प्रेषण ।

 

निवेदक      :जि.रौतहट गा.पं. रामपुर वार्ड नं. ९ बस्ने रामश्वरुप कुर्मी ।

      ऐ.ऐ वार्ड नं. १ बस्ने शेष सममूल हक ।

विरुद्ध

विपक्षी : भू्.सु.अधिकारी भू.सु.कार्यालय रौतहट ।

      जि.रौतहट रामपुर रवाम गा.पं. वार्ड नं.७ बस्ने लखिचन साह कानू ।

 

आदेश भएको मितिः२०४४-८-२४-५ मा

     एकाघरको पति विवादित जग्गाको सम्बन्धमा मोही हुन नै सक्ने स्थिति देखिँदैन, यस्तो अवस्थामा बाबुको नै मोही हक कायम हुन नसक्ने स्थितिमा निजको मृत्युपछि निजको छोरामा मोहियानी नामसारी गर्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. ११)

निवेदक तर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री दमन ढुङ्गाना

विपक्षी तर्फबाट      : विद्वान का.मु अतिरिक्त न्यायाधिवक्ता श्री प्रेम बहादुर विष्ट

उल्लिखित मुद्दा: ने.का.प. २०४३ अङ्क ४ पृष्ठ ३११ मा सिद्धान्त प्रतिपादित ।

आदेश

न्या.पृथ्वीप्रसाद सिंहः  नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य तथा निवेदन जिकिर यसप्रकार रहेछ ।

२.    जि.रौतहट रामपुर खाप गा.पं. वार्ड नं. ७ कि.नं. १४३ को ज.वि.०–८–१ को जग्गाधनी समुद्री कानूवाइन र मोहिमा निजको पति देवघाटी साह कानू जनिए तापनि एकासगोलका लोग्ने स्वास्नीका बीच जग्गाधनी र मोहीको सम्बन्ध कानुनले नै बर्जित गरेको हुँदा २०२५ सालमा देवधारी परलोक भएपछि सो को मोहियानी हक समुद्री कानूवाइनमा आएको थियो।

३.    सोही जग्गा मध्ये ०–४–० र ०–४–१० जग्गा कित्ताकाट हुँदा कि.नं. ३२२ एवं कि.नं. ३२३ कायम भई हरिप्रसाद र निवेदक मध्येका म शेष समसूल हकले खरीद गरी लिएका थियौं । कि.नं. ३२२ हरिप्रसादबाट रामस्वरुपले खरीद गरी लिएको थिए । समुद्री कानुवाइनले जग्गा बिक्री गर्दा स्त्री अंशधनको २ नं. बमोजिम भनी लेखि दिएको र सो लिखतमा ऋणीका छोराहरू विपक्षी साक्षी बसेका थिए । राजीनामा गराई लिएपछि रामचन्द्र साह कानूले देवधारीको नाउँबाट जग्गा मेरो नाउँमा नामसारी गरिपाउँ भनी २०३६ सालमा निवेदन दिई भू.सु.का.बाट रामचन्द्रले नामसारी गरी लिन पाउने ठहर्‍याई ०३७।९।२३ मा निर्णय गरेकोमा हाम्रो रिट निवेदन पर्दा यसै सम्मानीत अदालतबाट ०३८।८।२ मा उक्त निर्णय बदर भई परमादेशको आदेश जारी भएको थियो । यसै विषयमा पछि लाखिचन साह कानुको निवेदन लिई सो मोहियानी नामसारी हुने जग्गा होइन भन्ने मेरो प्रतिवाद जिकिर उपर विचार नै नगरी ०४२।६।३० मा लाखिचनका नाउँमा नामसारी गरिदिने विपक्षी कार्यालयबाट निर्णय भएकोले रिट निवेदन दिन आएको छु ।

४.    सामुद्री कानुवाईन र निजको पति देवधारी सगोलमा हुँदा एकै सगोलमा एकै परिवारमा जग्गाधनी र मोहीको सम्बन्ध हुन नसक्ने भई देवधारी नै मोही नहुँदा छोरा मोही कायम हुन नसक्ने भन्ने विभिन्न प्रतिपादित सिद्धान्त समेतको बर्खिलाप निर्णय भएको छ मैले रोज्दै नरोजी मोही कायम गरिएको छ । गा.पं.ले रामचन्द्रको नाउँमा र जि.पं.ले साखिचनको नाममा सिफारिश गरेकोले पनि जग्गा कसैले नजोतेको सिद्ध छ । अतः भू.सु.का.को ०४२।६।३० को निर्णय बदर गरी हक प्रचलन गराई पाउँ भन्ने समेतको रिट निवेदन जिकिर ।

५.    विपक्षीबाट लिखित जवाफ मगाउने भन्ने समेतको यस अदालत सिंगल बेञ्जबाट भएको आदेश ।

६.    साविक मोही देवधारी परलोक हुँदा निजको छोरा लाखिचनको नाममा बाबुको शेषपछि छोराको नाउँमा मोही नामसारी गरिदिनु पर्ने भई जग्गाधनीले नपत्याए तापनि मोही हक समाप्त गर्न नमिल्ने भन्ने  सिद्धान्त प्रतिपादन भएको समेतबाट यस कार्यालयको ०४२।६।२० को निर्णयबाट निवेदकको मौलिक हकमा आघात परेको नहुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्ने व्यहोरा अनुरोध गर्दछु भन्ने समेतको भू.सु.का.रौतहटको लिखित जवाफ ।

७.    ०४२।६।३० मा भएको निर्णय उपर ३ महिना ढीलो गरी परेको रिट निवेदन विलम्ब गरी परेको हुँदा खारेज हुन अनुरोध छ भन्ने समेतको लाखिचन साह कानूको लिखित जवाफ ।

८.    नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदक तर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री दमन ढुङ्गानाले र विपक्षी कार्यालयतर्फबाट खटिई आउनु भएका विद्वान का.मु अतिरिक्त न्यायाधिवक्ता श्री प्रेम बहादुर विष्टले गर्नु भएको बहस समेत सुनियो ।

९.    अब यो रिट निवेदनमा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिल्ने नमिल्ने के रहेछ भन्ने कुराको निर्णय दिनु परेको छ ।

१०.    निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा विवादित जग्गा समुद्री कानूवाइनको नाउँबाट निवेदकहरूले राजीनामा पारीत गराई लिएकोमा विवाद देखिएन । समुद्री कानूवाइनको लोग्ने देवधारी भएको र विवादित जग्गाको मोही महलमा निजको नाउँमा भएकोमा पनि विवाद छैन ।

११.    उक्त विवादित जग्गाको सम्बन्धमा भूमि सुधार कार्यालय रौतहटबाट मिति ०४२।६।३० मा लखिचन साह कानूको नाममा मोही नामसारी गरिदिने गरी निर्णय भएको पाइन्छ। लखिचन देवधारीको छोरा देखिन आयो । प्रस्तुत विवादमा सामुद्री कानूवाइनको नाउँको जग्गामा एकाघर सगोलको पति देवधारी महतो मोही हुन सक्ने नसक्ने नै मुख्य निर्णय गर्नु पर्ने देखिन आयो । एका परिवारमा एउटा व्यक्ति जग्गाधनी र अर्को व्यक्ति मोही हुन नसक्ने (ने.का.प. २०४३ अंक ४ पृ. ३११) भनी सिद्धान्त समेत प्रतिपादन भइसकेको पाइन्छ । समुद्री कानूवाइनको एकाघरको पति देवधारी साह कानू विवादित जग्गाको सम्बन्धमा मोही हुन नै सक्ने स्थिति देखिँदैन । यस्तो अवस्थामा बाबुको नै मोही हक कायम हुन नसक्ने स्थितिमा निजको मृत्युपछि निजको छोरामा मोहियानी नामसारी गर्न मिल्दैन । अतः लखिचन साह कानूको नाउँमा विवादित जग्गाको मोही नामसारी गर्ने ठहर्‍याएको भू.सु.का. बाराको मिति ०४२।६।३० को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फायल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.प्रचण्डराज अनिल

 

इतिसम्वत् २०४४ साल मार्ग २४ गते रोज ५ शुभम् ।

