निर्णय नं. १९०२ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. १९०२     ने.का.प. २०४१                        अङ्क २

डिभिजन बेञ्च

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह

सम्वत् २०३९ सालको रिट नं. १६८८

विषय : उत्प्रेषण

निवेदक : जिल्ला वारा कवही गा.पं. वार्ड नं. ५ बस्ने जोखन राउत अहिर

विरूद्ध

विपक्षी : ऐ ऐ बस्ने सम्पत राउत अहिर

भूमि सुधार कार्यालय बारा

आदेश भएको मिति : २०४१।१।३१।१ मा

§  एउटा निर्णय भई टुङ्गो लागिसकेको मुद्दाको पूरकको रूपमा अरू कुनै कारवाई नगरी पहिलेकै मुद्दाको कारवाहीमा आधारित गरी मुद्दाको निर्णय गरेकोलाई त्रुटिपूर्ण निर्णय गरेको भन्नु पर्ने ।

(प्रकरण नं. ९)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामप्रसाद खरेल

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल र विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंह

उल्लेखित मुद्दा : x

आदेश

            न्या. धनेन्द्रबहादुर सिंह : मिति ०३८।५।३ को भू.सु.कार्यालय बाराको निर्णय बदर गराई पाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य यस प्रकार रहेछ ।

            २.    मेरा हकभोग दर्ता तिरोको पूर्व पश्चिम औरैया गोड जिरायत उत्तर सुरजनारायण दक्षिण औरैया निकासको जिरायत यति ४ किल्ला भित्रको ०–९–० जग्गा मैले ०१८ सालमा श्री कृष्णविक्रम शाहलाई भोगबन्धकी दिएको अवस्था भोगबन्धकी साहुले विपक्षी सम्पतका पिता बंति राउतलाई कमाउन दिएका र ०२२ सालमा बंति राउतले उक्त जग्गा समेतका सम्बन्धमा मोहियानी हक कायम गरिपाउँ भनी म समेतका उपर भू.सु.विशेष अदालतमा उजूरी दिएकोमा मेरो इन्कारी प्रतिउत्तर परेकोमा विशेष अदालतबाट उक्त मेरा जग्गा समेतमा मोही हक कायम हुने ठहर्‍याई मिति ०२३।१।६ मा फैसला भएको थियो । सो भोगबन्धकी निखनी लिएपछि भोगबन्धकी लिने साहुबाट कमाउन पाई मोही कायम भएका बन्ति राउतको हक स्वतः समाप्त भई गएको र ०२५ सालमा निज बन्ति परलोक भएपछि जग्गा मैले नै कमाई आएको छु मेरो हक भोग दर्ता तिराको भई भूमिसुधार सर्भे नापी नक्सा हुँदा समेत जग्गाधनी तथा मोही समेत मेरै नाउँमा कायम भई नाप नक्सा दर्ता भएको जि. बारा औरैया गा.पं. वार्ड नं. ४ कि.नं. २०६ को ०–७–० भोग चलन गरी आएको जग्गामा विपक्षी सम्पतलालले खिचोला गर्न आएबाट श्री बारा जिल्ला अदालतमा ०३८।५।१२ मा जग्गा टंटा मुद्दा दिएकोमा विपक्षीको प्रतिउत्तर समेत परी ०३८।११।२० मा फैसला हुँदा उक्त जग्गाको मोहियानी हकको निस्सा समेत प्राप्त गरिसकेको देखिन आएकोले भनी मलाई हराएबाट कसरी मोहीको प्रमाणपत्र पाएछन् भनी विपक्षी भू.सु.का.मा गई बुझ्दा विपक्षी सम्पतले म समेत अर्को व्यक्ति विरचन समेतका उपर पिता बंति राउतले भू.सु.वि.अ.का ०२३।१।६ का फैसला अनुसार मोही कायम भएको जग्गाको पिता ०२५ सालमा परलोक हुनुभएकोले मोही हक कायम गरी निस्सा पाउँ भनी निवेदन दिएकोमा विपक्षी कार्यालयबाट मेरा नाउँमा म्याद पठाउँदा अर्कै वडामा पठाई अ.बं.११० नं. विपरीत गरी टाँस गरे पनि मेरा हकमा चाहि विपक्षी अधिकारीले जोखनाका नाउँको जग्गाको कित्ता नखुलेकोले कि.नं. खुलाई निवेदन गरेमा कारवाही हुने भन्ने गरी ०३८।४।२९ मा फैसला गर्नुभएछ र पछि विपक्षी समेतको आमा सनकेसियाले पुनः ०३८।५।२ मा ०२६।१।६ को भू.सु.वि.अ.को फैसला अनुसार कि.नं. २०६ को जग्गा सम्पतका नाउँमा मोही कायम गरी दिएकोमा मञ्जूरी छ भनी बयान गरेबाट दावीको जग्गा सम्पत राउतको नाममा मोही नामसारी गरी प्रमाण बनाई दिने ठहर्छ भनी ०३८।५।३ मा टिप्पणी सदर गरी निर्णय गर्नुभएको रहेछ ।

            ३.    उक्त कि.नं. २०६ को जग्गा विपक्षीको पिताले मबाट मोहीमा कमाउन लिएको नभई भोगबन्धकी लिएको व्यक्ति कृष्णविक्रमबाट कमाउन लिएको भन्ने कुरा वि.अ.को फैसलाबाट प्रष्ट छ । मैले भोगबन्धकी निखनी नसकेबाट मोही कायम हुन गए पनि मैले भोगबन्धकी निखनी लिएपछि सो फैसलाको अवस्था स्वतः निस्कृय भएबाट विपक्षीका पिताले नै मोहियानी हकको निस्सा लिने कारवाही नगरी आफ्नो हक समाप्त भएको स्वीकार गरी बसी जग्गा मैले नै जोतपोत गरी आएकोमा ने.का.प.०३१ फुल बेञ्च नि.नं. ८७१ मा प्रतिपादित सिद्धान्तको विपरीत गरी गरिएको निर्णयमा भू.सं.ऐनको दफा २५(२) तथा ३४(१)(२) को समेतको त्रुटि हुन गएको छ भन्ने समेतको रिट निवेदन जिकिर रहेछ ।

            ४.    विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने मिति ०३९।१।२७ को सिङ्गलबेञ्चको आदेश रहेछ ।

            ५.    अधिकार प्राप्त अधिकारीले आफ्नो अधिकार क्षेत्रभित्र रही सबूत प्रमाणको मूल्याङ्कन गरी गरेको निर्णयमा कुनै त्रुटि छैन भन्ने समेतको भू.सु.का.को लिखितजवाफ रहेछ ।

            ६.    भोगबन्धकी जमीनमा भोगबन्धकी लिने लगाएको मोही नहुने हुँदा मोही लगत कट्टा गरिएमा कुनै कानूनी त्रुटि छैन भन्ने समेत भू.सु.का.को लिखितजवाफ रहेछ ।

            ७.    निवदेकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामप्रसाद खरेलले उक्त निवेदकले कृष्णविक्रमलाई भोगबन्धकी दिएको अवस्थामा कृष्णविक्रमबाट विपक्षीको बाबुले कमाउन लिएकोले सोही अवस्थाको मोही हो । निवेदकले भोगबन्धकी निखन्न नसकेबाट मात्र विपक्षी मोही भएको हो निवेदकले भोगबन्धकी निखनी लिई सकेपछि विपक्षी मोही कायम हुन नसक्नेमा प्रत्यर्थी कार्यालयले मोही नामसारी गरी प्रमाणपत्र बनाई दिने भनी गरेको निर्णय कानून संगत छैन भन्ने र प्रत्यर्थी भू.सु.का.तर्फबाट खटी बहस गर्न उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालले सम्पत राउतको बाबु साविक मोही परलोक भएपछि पत्नी वा छोराहरू मध्ये जग्गावालाले पत्याएको व्यक्ति मोही हुने भू.सु.ऐन, ०२१ को दफा २६(१) मा व्यवस्था भए अनुसार ज.ध.जोखन राउतका नाउँमा कार्यालयबाट १० दिने इतलायनामा जारी गरी पठाएकोमा म्यादभित्र कुनै प्रतिवाद नगरी सकार गरी बसेका कार्यालयले मोही नामसारी गरी प्रमाणपत्र बनाई दिने गरी गरेको निर्णयमा कुनै त्रुटि छैन भन्ने र प्रत्यर्थी सम्पत राउत तर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंहले कार्यालयले सबूत प्रमाणको मूल्याङ्कन गरी मोही नामसारी गरी प्रमाणपत्र बनाई दिने गरी गरेको निर्णयमा कुनै त्रुटि छैन रिट खरिज हुन पर्दछ भन्ने समेतको बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

            ८.    प्रस्तुत विषयमा निवेदकको माग अनुसारको आदेश जारी हुन पर्ने हो होइन सोको निर्णय दिनु पर्ने हुन आएको छ ।

            ९.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा प्रत्यर्थी सम्पत अहिरले निवेदन जोखन राउत समेत उपर पिता बन्ति राउत परलोक भएकोले पिता बन्ति राउतको नाममा मोहियानी कायम भएको जग्गाको मोही नामसारी गरी मोही प्रमाणपत्र पाउँ भनी भू.सु.का.बारामा दिएको निवेदनमा रिट निवेदक जोखनलाई प्रत्यर्थी कार्यालयबाट म्याद पठाउँदा म्यादभित्र हाजिर नभई कुनै प्रतिवाद नगरी बसेको तर प्रत्यर्थी कार्यालयले निर्णय गर्दा जोखनको नामको जग्गाको कित्ता नम्बर प्रत्यर्थीले उल्लेख गरी निवेदन गर्न नसकेकोले कित्ता नम्बर खुलाई निवेदन गरेमा सोही बखत कारवाई हुने हुँदा केही गरिरहन परेन भनी मिति ०३८।४।२९ गते भू.सु.का.बाराले निर्णय गरेका देखिन्छ । सो निर्णय बमोजिम मिति ०३८।५।२ मा जग्गाको कित्ता नम्बर खुलाई निवेदन दिएकोमा सम्पत राउत अहिरको नाममा मोही नामसारी गरी प्रमाणपत्र बनाई दिने भन्ने ०३८।५।३ मा प्रत्यर्थी कार्यालयबाट टिप्पणी सदर गरी निर्णय गरेको देखिन्छ । कित्ता नम्बर खुलाई निवेदन दिएको बखत कारवाई हुने भनी ०३८।४।२९ मा निर्णय गरेपछि सो निर्णय बमोजिम अर्को निवेदन पर्न आउँछ भने त्यसलाई छुट्टै मुद्दा कायम गरी कारवाई गरी गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसरी छुट्टै निवेदन पर्न आएकोमा प्रत्यर्थी कार्यालयले छुट्टै मुद्दा खडा गरी निर्णय गरेको देखिँदैन । उक्त ०३८।४।२९ गते एउटा निर्णय भई टुंगो लागिसकेको मुद्दाको पूरकको रूपमा अरू कुनै कारवाई नगरी पहिलेकै मुद्दाको कारवाहीमा आधारित गरी यो मुद्दाको निर्णय गरेकोलाई त्रुटिपूर्ण निर्णय गरेको भन्नु पर्ने हुन आयो । प्रस्तुत मुद्दालाई छुट्टै मुद्दा कायम गरी रिट निवेदकलाई झिकाई आफ्नो कुरा भन्ने मौका समेत दिई भू.सं.ऐन, २०२१ को दफा २६ को उपदफा (१) बमोजिम मोही रोजाउने प्रकृया समेत अपनाई कानून बमोजिम निर्णय गर्नुपर्नेमा सो बमोजिम नगरी न्यायिक मनको अभावमा टिप्पणी सदर गरी प्रत्यर्थी भू.सु.का.बाराले मिति ०३८।५।३ मा गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशले बदर हुने ठहर्छ । अब कानून बमोजिम निर्णय गर्नु भनी प्रत्यर्थी कार्यालयको नाउँमा परमादेशको आदेश समेत जारी गरिएको छ जानकारीको निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. पृथ्वीबहादुर सिंह

 

इति सम्वत् २०४१ साल बैशाख ३१ गते रोज १ शुभम् ।