निर्णय नं. १९३७ - उत्प्रेषणको जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. १९३७ ने.का.प. २०४१ अङ्क ३
डिभिजन बेञ्च
इजलाश
माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह
सम्वत् २०४० सालको रिट नं. १८३०
विषय : उत्प्रेषणको जारी गरिपाउँ
निवेदक : का.जि. खड्का भद्रकाली गा.पं. वडा नं. ८ बस्ने नानीमैया महर्जननी
विरूद्ध
विपक्षी : भू.सु.का. काठमाडौंका भू.सु.अ.
का.जि. का.न.पं. वार्ड नं. १३ खिचापोखरी बस्ने अमिरमान अमात्य मरी निजको हकवाला नविन मान सिं अमात्य
आदेश भएको मिति : २०४१।३।१३।३ मा
§ म्यादलाई रीतपूर्वक नभएको भनी सकेपछि सो आदेश बमोजिम म्याद निवेदिकाको नाउँमा जारी गरी रीतपूर्वक तामेल गराई मात्र निर्णय गर्नुपर्ने ।
(प्रकरण नं. ९)
निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री नुतन थपलिया
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री बलिराम कुमार र विद्वान अधिवक्ता श्री सिन्धुनाथ प्याकुरेल
उल्लेखित मुद्दा : x
आदेश
न्या. धनेन्द्रबहादुर सिंह : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत भू.सु.का.काठमाडौंको मिति ०३९।१२।२५ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी यस अदालतमा पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको तथ्य यस प्रकारको रहेछ :
२. म निवेदिकाको नाउँमा नाप नक्सा भएको का.जि. चपली गा.पं. वार्ड नं. ८(ख) कि.नं. ९ को २–०–० जग्गाको मोही भई जोतभोग कमोद गर्दै आएकोमा विपक्षी अमिरमानले ०३३ सालको कूतबाली भराई मोहीबाट निष्कासन गरिपाउँ भनी भू.सु.का.काठमाडौंमा उजूर गर्नुभएछ सोही फिरादको आधारमा उक्त जग्गाबाट मोही निष्कासन हुने ठहर्छ भनी एकतर्फी फैसला ०३९।१२।२५ मा भू.सु.का.काठमाडौंबाट भएको रहेछ ।
३. म निवेदिकालाई प्रतिवाद गर्ने मौका समेत नदिई निर्णय गर्नु प्रचलित कानूनको विपरीत हुनुको साथै विपक्षी भू.सु.अ.ले मलाई कुनै म्याद सूचना तामेल नगरी मेरो हक अधिकारमा आघात पुर्याउने निर्णय गर्नु सर्वमान्य न्याय सिद्धान्त विपरीत भई मेरो मोहियानी हक भोगको जग्गामा मेरो नाउँमा कानून बमोजिम स्थापित हकलाई छुटाउन खोज्नु प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त विपरीत गरिएको निर्णय त्रुटिपूर्ण छ । यसरी विपक्षी भू.सु.का.काठमाडौंबाट न्यायिक मनको प्रयोग नगरी स्वच्छेचारी किसिमबाट मेरो सम्पत्ति हकबाट छुटाउने इरादा लिई निवेदिकालाई बाली बुझाएको समेत प्रतिवाद गर्ने मौका समेत नदिई म्याद सूचना तामेल नगरी अ.बं.१०१।१०२ र ११ नं. को साथ प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २४ को विपरीत गरिएको निर्णयबाट म निवेदिकाको हक अधिकारहरूमा आघात तथा कुण्ठा पुर्याएकोले संविधानको धारा १६, ७१ अनुसार उत्प्रेषण लगायत अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरी भू.सु.का.काठमाडौंको मिति ०३९।१२।२५ को निर्णय बदर गरी मेरो हकहरू प्रचलन गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन रहेछ ।
४. यसमा विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत सिङ्गलबेञ्चको आदेश ।
५. विपक्षी रिट निवेदिकाको नाउँको ०३५।५।३ को तामेली म्याद निजका एकाघरका छोराले पञ्चको साक्षीको रोहवरमा बुझी लिई म्यादभित्र प्रतिवाद समेत नगरेको साथै ०२७ सालदेखि ०३० सालसम्मको बाली वादीले भरी पाउने निर्णय भएको देखिँदा जग्गाधनीको बाली बाँकी राखेको उजूरीमा म्याद बुझेर पनि उपस्थित हुन नआएकोले यसरी पटक–पटक बाली नबुझाउने मोही कायम राख्न अनुचित देखिएकोले अधिकार प्राप्त अधिकारीले अधिकार क्षेत्रभित्र रही गरेको निर्णय हुँदा निवेदिकाको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भू.सु.का.काठमाडौंको लिखितजवाफ रहेछ ।
६. भू.सु.का.बाट अ.बं.११० नं. को रीत पुर्याई म्याद तामेल गरी झिकाउँदा उपस्थित नभएबाट विपक्षीले उक्त जग्गाको बाली गैरकानूनी रूपमा आलटाल गरी पचाउने नियत लिएको स्पष्ट हुँदा रिट निवेदनमा आत्मागत स्वभावात्मक कल्पित कथनले भू.सु.का.को निर्णयाधारलाई कुनै असर पार्ने स्थिति विद्यमान नभएको हुँदा भू.सु.अ.ले आफ्नो अधिकार क्षेत्रभित्र रही विपक्षी मोहीद्वारा बराबर ऐन तथा निर्णयको बारम्बार उल्लंघन भएको समेतलाई मध्य नजर राखी माग बमोजिम मोही निष्कासन गर्ने गरेको ०३९।१२।२५ को निर्णय कानून अनुरूप नै हुँदा विपक्षी निवेदिकाको कुनै पनि संवैधानिक हकमा आघात पुर्याएको नदेखिएकोले प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत अमिरमान अमात्य मरी निजको हकवाला नविनमान अमात्यको लिखितजवाफ रहेछ ।
७. निवेदिकातर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री नुतन थपलियाले रिट निवेदिकालाई प्रतिवाद गर्न नदिई गरिएको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदरभागी छ भन्ने र प्रत्यर्थी कार्यालयतर्फबाट बहस गर्न उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री बलिराम कुमार प्रत्यर्थी अमिरमान अमात्य मरी निजको हकवाला नविनमान अमात्यतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री सिन्धुनाथ प्याकुरेलले रिट निवेदिकाको नाउँमा रीतपूर्वकको म्याद जारी गरी प्रतिवाद गर्ने मौका दिँदा उपस्थित नभएकोले मोही निष्कासन गर्ने गरी कार्यालयले निर्णय गरेकोमा कुनै त्रुटि छैन भन्ने समेतको बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।
८. प्रस्तुत विषयमा निवेदिकाको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्नुपर्ने हो होइन सो को निर्णय दिनु पर्ने हुन आएको छ ।
९. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा रिट निवेदिकाको नाममा जारी भएको म्याद वेरीतको भएकोले पुनः तामेल गर्न लगाउने भन्ने ०३५।८।२२ मा भूमिसुधार कार्यालय काठमाडौंले आदेश गरेको रहेछ । सो बमोजिम म्यादै नपठाई प्राकृतिक न्याय विपरीत निर्णय भयो भन्ने रिट निवेदनमा जिकिर लिएको देखिन्छ । सरकारी अधिवक्ताले बेञ्च समक्ष देखाएको मिसिल हेर्दा पहिले निवेदिकाको नाउँमा ०३५।५।३ मा म्याद तामेल गरेको देखिन्छ । तर त्यसलाई रीतपूर्वकको नदेखिँदा पुनः एकपटक म्याद तामेल गर्न लगाउने र सो भई आएपछि पेश गर्नु भनी भूमिसुधार अधिकारीले ०३५।८।२२ मा आदेश गरेको पाइन्छ । उक्त आदेशले पहिले ०३५।५।३ मा तामेल गरेको म्यादलाई रीतपूर्वक नभएको भनिसकेपछि सो आदेश बमोजिम म्याद निवेदिकाको नाउँमा जारी गरी रीतपूर्वक तामेल गराई मात्र निर्णय गर्नुपर्ने हुन्छ । तर सो आदेश बमोजिम पुनः म्याद तामेल गराइएको देखिएन । सरकारी अधिवक्ताले पनि म्याद तामेल नभएको कुरालाई स्वीकार गर्नु भएको छ । यसबाट रिट निवेदिकालाई आफ्नो कुरा भन्ने मौका नै नदिई प्राकृतिक न्याय विपरीत प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालयले मोही निष्कासन गर्ने गरेको मिति ०३९।१२।२५ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आयो ।
१०. अतः उपरोक्त उल्लेख भए बमोजिम प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालय काठमाडौंको मिति ०३९।१२।२५ को त्रुटि पूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । कानून बमेजिम निर्णय गर्नु भनी प्रत्यर्थी कार्यालयको नाउँमा परमादेशको आदेश जारी गरिएको छ । जानकारीको निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. बब्बरप्रसाद सिंह
इति सम्वत् २०४१ साल असार १३ गते रोज ३ शुभम् ।