निर्णय नं. २०४१ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. २०४१   ने.का.प. २०४१                   अङ्क ६

डिभिजन बेञ्च

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी वास्तोला

सम्वत् २०४० सालको रिट नं. १३०९

विषय : उत्प्रेषण

निवेदक : जि. संखुवासभा वाना गा.पं. वडा नं. ७ बस्ने गोपीलाल निरौला

विरूद्ध

विपक्षी   : ऐ ऐ वडा नं. ७ बस्ने खडगराज पुरी

ऐ जिल्ला कार्यालय भू.सु. शाखा संखुवासभा

आदेश भएको मिति :   २०४१।४।१४।१ मा

(१) मोहियानी हकको विवाद उत्पन्न भएपछि केवल जालसाजी हो भनी जिकिर लिँदैमा मोही हकको तेरो मेरो सम्बन्धमा परेको निवेदन तामेलीमा राखी दिने मिल्ने भू.सं.ऐनको दफा ३१ क.(१) ले मिल्ने देखिन्न ।

(प्रकरण नं. ८)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापा

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अतिरिक्त सरकारी अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ

उल्लेखित मुद्दा : x

आदेश

          न्या. गजेन्द्रकेशरी वास्तोला : नेपालको संविधानको धारा ७१ बमोजिम उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउँ भनी २०४०।४।१० मा रिट निवेदन पर्न आएको रहेछ।

          २.  संक्षिप्त तथ्य तथा निवेदन जिकिर : २०३७ साल देखि वार्षिक दुई मुरी ठेक कूत दिने गरी भक्तवत्सल नेउपानेसँग वाना गा.पं. वडा नं. ७ को अं.आठ मुरी उब्जा हुने खेत कबूलियत भर्पाईको आधारमा कमाई आइरहेको अवस्था विपक्षीले फेरि मोही हक समाप्त गर्ने नियतले जग्गा कमाउन नदिएकोले मोहियानी खिचोला मेटाई हक संरक्षण गरिपाउँ भनी भू.सु.शाखा संखुवासभामा निवेदन दिएकोमा जालसाजीतर्फ विवाद उठकोले त्यसको निरोपण भई आएपछि कारवाई गर्ने गरी हाल मिसिल तामेलीमा राख्ने भनी भू.सु.शाखा संखुवासभाले २०४०।१।११ मा निर्णय गरेको रहेछ ।

          ३.  विपक्षी कार्यालयबाट अर्ध न्यायिक निकायले गर्नुपर्ने कर्तव्य निर्वाह नगरेबाट निर्णय विपक्षी कार्यालयको काम प्रकृति र स्वरूपबाट नै बदरभागी छ । कानूनले तोकेको निर्दिष्ट प्रकृयाहरूको अवलम्वन नगरी मुद्दा तामेलीमा राख्न भू.सु.शाखाले सक्तैन । अतः उक्त निर्णय अधिकार क्षेत्रात्मक त्रुटि भएको छ । जालसाजतर्फ निर्णय भई कारवाई हुने गरी हाल तामेलीमा राख्ने गरेको भू.सु.शाखा संखुवासभाको निर्णय अ.बं.१८४क.१८५, १८६ र १३९ र भू.सु.ऐनको दफा ५३ को विपरीत हुँदा बदर भागी छ । भु.सं.ऐनको दफा ३१क.द्वारा प्राप्त अधिकारको निश्पालना भएबाट उक्त दफा ३१क.को ठाडै उल्लंघन भएको हुँदा उक्त गैरकानूनी निर्णय बदर गरी पुनः कानूनबमोजिम कारवाई गर्नु भन्ने परमादेशको आदेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदन जिकिर रहेछ ।

          ४.  यसमा के कसो भएको हो ? सम्बन्धित विपक्षहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि नियमबमोजिम गरी पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत सिंगलबेञ्चको २०४०।४।२४ को आदेश रहेछ ।

          ५.  निवेदक विवादको जग्गामा मोही नदेखिएको र खडकराज पुरीले जग्गा खरीद गरे पछि जालसाज गरी भर्पाई र मोही पत्र बनाएको हो निवेदकले जग्गा कमाएको होइन भन्ने प्रतिउत्तर बयान दिएको र भक्तवत्सल नेउपानेले बिक्री गरेको र खडकराज पुरीले जग्गा लिएको देखिएको र निवेदकले पेश गरेको प्रमाणहरूको सम्बन्धमा जालसाजतर्फ विवाद उठेको हुँदा जालसाज गरेको हो होइन छुट्याई कारवाई गराई माग्न आएका बखत कारवाई गर्ने गरी तामेलीमा राखिएको हुँदा कानूनको परिधि भित्रै रही गरिएको निर्णय बदर हुन पर्ने होइन रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भू.सु.शाखा संखुवासभाको लिखितजवाफ ।

          ६.  जालसाजीको विवाद उठेकोले सोको निर्णय गर्न भू.सु.शाखालाई अधिकार नभई सोको निर्णय अदालतबाट गराई आएमा निर्णय गर्ने भनी फैसला भएको हो । मोहियानी तेरो मेरोतर्फ निर्णय हुन बाँकी नै भएकोले भू.सु.शाखा संखुवासभाको निर्णय कानून अनुरूपकै हुँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने होइन रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत खडकराज पुरीको लिखितजवाफ ।

          ७.  निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री सम्भु थापाले मोही हकको तेरो मेरोको प्रश्न उपस्थित हुन आएमा दफा ३१क अनुसार भूमिसुधार अधिकारीले निर्णय गर्नु जालसाजीमा मुद्दा परेको छैन भनी र भूमिसुधार कार्यालयतर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका विद्वान अतिरिक्त सरकारी अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद श्रेष्ठले मोही बेदखलको सजाय गरिपाउँ मेरो मोही हक कायम गरिपाउँ भन्ने दावी भएकोमा निवेदकले अघिदेखि मोही नभएकोमा जालसाजीको विवाद उत्पन्न भई तामेलीमा राखी दिने गरिएको निर्णय कानून अनुरूप नै छ भनी बहस प्रस्तुत गर्नुभयो । दुवैतर्फको बहस सुनी निवेदकको माग बमोमिजको आदेश जारी हुने हो होइन निर्णय दिनु पर्ने प्रश्न उपस्थित हुनआएको छ ।

          ८.  यसमा विवादको जग्गा जग्गाधनी भक्तवत्सल न्यौपानेसँग कबूलियत गरी मोहीमा कमाउँदै आएको अवस्था मेरो मोही हक समाप्त गर्ने नियतले मोही हक खिचोला गरेको सम्बन्धमा भूमिसुधार शाखा संखुवासभामा निवेदन दिएकोमा जालसाजीतर्फ विवाद उठेकोले त्यसको निरोपण भई आएपछि कारवाई गर्ने गरी मिसिल तामेलीमा राख्ने भनी भू.सु.शाखा संखुवासभाले गरेको निर्णय गैरकानूनी हुँदा बदर गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन जिकिर भएकोमा सो बमोजिम गर्न मिल्ने नमिल्ने के हो त्यसतर्फ हेर्दा भू.सं.ऐनको दफा ३१क (१) मा “कुनै जग्गाको सम्बन्धमा यो परिच्छेद बमोजिमको मोहियानी हकको प्राप्ति वा मेहियानी हकको तेरो मेरो सम्बन्धी पर्न आएको झगडाको निर्णय तोकिएको अधिकारीले गर्ने छ” भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ । यस व्यवस्था अनुसार मोहियानी हकको तेरो मेरो सम्बन्धमा निर्णय गर्ने अधिकारीमा भूमिसुधार अधिकारीलाई तोकिएको पाइन्छ । प्रस्तुत विवादमा पनि मोही सम्बन्धी हकको तेरो मेरो परेको देखिन्छ भूमिसुधार कार्यालयमा निवेदकले प्रस्तुत गरेको कबूलियत भर्पाईलाई जालसाज गरेको हो भनी प्रत्यर्थीले प्रतिउत्तर गरेको भए तापनि मोहियानी हकको विवाद उत्पन्न भएपछि केवल जालसाजी हो भनी जिकिर लिँदैमा मोही हकको तेरो मेरो सम्बन्धमा परेको निवेदन तामेलीमा राखी दिन मिल्ने भू.सं.ऐनको दफा ३१क (१) ले मिल्ने देखिन्न । अतः भूमिसुधार शाखा, सुंखवासभाको ०४०।१।११ को निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । अब पुनः जो बुझ्नु पर्ने सबूत प्रमाण बुझी कानूनबमोजिम निर्णय गर्नु भनी भूमिसुधार अधिकारी संखुवासभाको नाउँमा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । प्रतिलिपि महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियमानुसार बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

 

इति सम्वत् २०४१ साल श्रावण १४ गते रोज ६ शुभम् ।