निर्णय नं. २८०४ - जग्गा खिचोला

निर्णय नं. २८०४     ने.का.प. २०४३  अङ्क ७

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल

सम्वत् २०४१ सालको दे.पु.नं. ५२२

फैसला भएको मिति : २०४३।५।२।२ मा

 

पुनरावेदक/वादी : संखुवासभा जि.सितलपाटी  गा.पं.वार्ड नं. ३ बस्ने जनक थापा

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : ऐ.संखुवासभा जि.वाना गा.पं.वार्ड नं. ७ तुल्सादेवी नेउपाने

 

मुद्दा : जग्गा खिचोला

 

(१) राजीनामा लिन नपाउने व्यक्तिबाट राजीनामा लिएको भन्ने जिकिर लिएको देखियो, यस अदालतको कारवाही गर्ने निर्देशन अनुसार कोशी अञ्चल अदालतबाट तिर्थराजलाई अवहेलना गरेको ठहर गरी बाली बिगो दिलाउने समेत फैसला भएको देखियो । यस स्थितिमा राजीनामालाई कायम रहेकै मान्नु परेको छ ।

(प्रकरण नं. २१)

 

पुनरावेदक/वादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापा

प्रत्यर्थी/प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

 

फैसला

न्या. प्रचण्डराज अनिल : पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत डिभिजनबेञ्चको मिति ०४०।१०।२ को फैसलामा चित्त नबुझी वादी जनक थापाको पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी पर्न आएको निवेदनमा अनुमति प्राप्त भई बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको प्रस्तुत जग्गाखिचोला मुद्दाको संक्षिप्त विवरण निम्न प्रकार छ ।

२. १९५० सालमा गोपाल राना, धनवीर राना, बतुराना समेतका नाउँमा माटो मुरी ५ को ठाडो खोल्सी पश्चिम, ठाडो बाटो पूर्व, दलबहादुरको खेत उत्तर गोविन्द बलधोज काशी रामचन्द्र दर्ता खेत, यति ४ किल्ला भित्रको बतुराना दर्ता देवी थान सिरानको सिमरैकर खेत कित्ता १ र आहाले खेत ठाडो बाटा पूर्व, नरबहादुरका खेत पश्चिम तिन फाड्ने सिरान कान्ला उत्तर, चिन्तु दर्ताको खेत देखिन यति ४ किल्ला भित्रको माटो मुरी ११।१० को रैकर खेत १ समेत २ कित्ता जग्गामा विपक्षीहरूले ०३१।२।१० गते देखि खिचोला गरेकोले खिचोला मेटाई जग्गा मेरो हकभोग कायम गरी विपक्षीहरूलाई समेत सजायँ समेत गरी पाउँ भन्ने समेत वादीको ०३१।८।२० को फिरादपत्र ।

३. वादी दावी झुठ्ठा हो वादी दावीका ४ किल्ला भित्रको देवीथान सिरान सिमे भन्ने रैकर खेत १ र आहाले खेत ३ फाड्ले रैकर खेत समेत २ कित्ता जग्गा मेरो जग्गादेखि पश्चिम, दोश्रो कित्ता पूर्व, दक्षिणपट्टि पर्छ मेरा जग्गा छुट्टै भएको आँठा जोडिएको हुँदा मेरो जग्गा समेत आफ्नो जग्गा भित्र पारी ४ किल्ला हाली जग्गाको मोल रु.४०,०००।– मोलिने जग्गालाई मोल रु.२५००।– जाने भनी कोर्टफी समेत घटाई झुठ्ठा उजूर गरेको मात्र हो । जग्गाखिचोला गरेको होइन । ०३०।१२।१३ मा राजीनामा लिएको जग्गा सदर कायम गरी वादी दावी खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत प्रतिवादी तुल्सादेवी नेउपानेको ०३१।१२।२९ को प्रतिउत्तरपत्र ।

४. वादी दावी अनुसार गोपाल राना समेत दर्ता जग्गा प्रतिवादी तुल्सादेवीले जोत भनी मलाई भनेकोले जोतेको हुँ । मैले खिचोला गरेको होइन वादीका बाबु तिर्थराज र तुलसादेवी झगडीया हुँदा इवि साधन गर्न वादी दावी अनुसार जग्गा जोती खिचोला गरेको नहुँदा अ.बं.८२ नं.अनुसार वादी दावी खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रतिवादी हर्कबहादुर थापाको प्रतिउत्तर जिकिर ।

५. वादीका बाबुको हक टुटी वादीको हक भन्न नमिल्ने भएकोले वादी दावी खारेज हुन्छ भन्ने समेत संखुवासभा जिल्ला अदालतको ०३२।३।२६ को फैसला ।

६. इन्साफ गरी दिनु पर्नेमा खारेज गरी गरेको फैसलामा चित्त बुझेन इन्साफ गरी पाउँ भन्ने समेत जनक थापाको ०३८।८।२।४ को को.अं. अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

७. इन्साफ गर्नु पर्नेमा खारेज गरी गरेको शुरु जि.अ.को फैसला बदर गरिएको छ । जे जो बुझ्न पर्ने बुझी ठहर निर्णय गर्ने भन्ने समेत को.अं. अदालतको फैसला ।

८. वादीले अंशबण्डा पाएको भए बण्डापत्र पेश दाखिल गर्न सक्नु पर्ने दाखिल गर्न नसकेको, मौखिक भनाइलाई मान्यता दिन कानुनले नमिल्ने हुँदा वादी दावी झुठ्ठा रहेछ भन्ने वादी लेखबाटै देखिन्छ । फिरादीबाट सबूद गुज्रन नआएकोले वादी दावी झुठ्ठा ठहर्छ भन्ने संखुवासभा जि.अ.को ०३३।७।२।१ को फैसला ।

९. शुरु जि.अ.ले नमिलेकोले जो बुझ्नु पर्ने बुझी ठहर निर्णय गर्नु भनी कोशी अञ्चल अदालतले गरेको फैसलामा कानुनी त्रुटि भएकोले पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भन्ने तुल्सादेवीको निवेदनमा अवस्था विद्यमान नहुँदा पुनरावेदनको अनुमति हुन सक्दैन भन्ने समेत पू.क्षे.अ.को आदेश रहेछ ।

१०. शुरु जि.अ.ले मलाई हराई ०३३।७।२।१ मा गरेको फैसलामा मेरो चित्त बुझेन दर्ता नक्शा बुझी जिल्ला अदालतबाट भएको फैसला उल्टाई प्रतिवादीहरूको खिचोला मेटाई फिराद दावाको जग्गा मेरो हकभोग कायम गराइपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको जनक थापाको कोशी अञ्चल अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।

११. पुनरावेदक वादीले उल्लेख गरेको लिखत ४ किल्ला बमोजिमको जग्गा प्रत्यर्थी वादीले राजीनामाबाट पाएको भनेको जग्गाको ४ किल्ला प्रष्ट देखिने गरी अ.बं.१७१ नं.को रीत पुर्‍याई शुरु जि.अ.बाट नक्शा गरी झिकाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने समेतको को.अं.अ. को आदेश ।

१२. यसै लगाउको फौ.पु.नं. ३०० को जालसाजी मुद्दामा झ.झि. आदेश भएकोले यो सम्बन्धित मुद्दामा पनि अ.बं.२०२ नं.बमोजिम झगडिया झिकाई पेश गर्ने ०३६।७।२९ को को.अं.अ.को आदेश ।

१३. न.नं.२३ जग्गा दुवै थरले झगडा जनाएको जग्गा प्रमाणको लागि तुल्सादेवी विरुद्ध तिर्थबहादुर थापा भएको अ.प.नं. ६४५।०२७ को धान फुकुवा मुद्दा १ यीनै पक्ष विपक्षको बाली बिगो मुद्दाबाट हार जीत भइसकेकोले शुरुले दावी पुग्न नसक्ने ठहराएको बेमनासिब भन्ने मिलेन । न.नं.३४ को देवीथाने सिरानेमा दावी पुग्ने ठहराएको न.नं.१९।२८।२२।२३।२४ को चारकिल्लाको मेरो भन्ने वादी, न.नं.१९।२९।२७।३१।३२।२२।२३ को चारकिल्लाको जग्गा दावी गरेबाट न.नं.२६।२७ को जग्गा झगडा जनाएको देखियो । सो ४ किल्लाको जग्गा पुनरावेदकको हो भन्न उल्लिखित न.नं.२७।२९ र न.नं.१९ समेतको किल्लाबाट प्रत्यर्थीको राजीनामा भित्रको देखिने, न.नं.२८ मा विवाद झगडा जनिएको देखिँदैन । न.नं.२६ पूर्व र न.नं.१९ पश्चिमको जग्गा शुरुले प्रत्यर्थीको ठहर्‍याउन पर्ने शुरुको फैसला न.नं.३३ को वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको मनासिब, न.नं.२६ पूर्व न.नं.१९ देखि पश्चिमको जग्गा सम्ममा वादी दावी पुग्न नसक्ने ठहर्‍याउनु पर्ने । दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको केही उल्टी हुन्छ भन्ने समेत को.अं.अ.को ०३६।९।२९ को फैसला ।

१४. उक्त को.अं. अदालतको फैसलामा चित्त नबुझेकोले पुनरावेदक गर्ने अनुमति पाउँ भनी वादी जनक थापाको पू.क्षे.अ.मा निवेदन पर्दा पुनरावेदन गर्ने अनुमति दिन मिलेन भन्ने समेत पू.क्षे.अ.को ०३७।७।२९।६ को आदेश रहेछ ।

१५. को.अं. अदालतले फैसला गरेको उपर पुनरावेदनको अनुमतिको लागि पू.क्षे.अ.मा निवेदन गरेकोमा अनुमति नदिने भनी पू.क्षे.अ.ले दिएको आदेशमा सार्वजनिक महत्वको विषयमा प्रत्यक्षतः गम्भीर कानुनी त्रुटि हुँदा उक्त गम्भीर कानुनी त्रुटिपूर्ण निर्णयमा एकपटक इन्साफ दोहोर्‍याई पाउने स.अ. को नाउँमा हु.प्र.बकस पाउँ भनी वादी जनक थापाको श्री ५ महाराजाधिराजका हजूरमा चढाएको निवेदनमा व्यहोरा साँचो भए मिसिल झिकाई इन्साफ जाँच गरी दिनु भनी पू.क्षे.अ.को नाउँमा हु.प्र.बक्स भई विविध लगतमा दर्ता भई आएको रहेछ ।

१६. को.अं.अ. को इन्साफ फरक पर्ने भएबाट अ.बं.२०२ नं.बमोजिम झगडिया झिकाई पेश गर्नु भन्ने समेत २०४०।२।२२ को पू.क्षे.अ.को आदेश रहेछ ।

१७. मिसिल नक्शा प्रमाण समेतबाट न.नं.३३ को जग्गामा वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको शुरुको मनासिब र न.नं.२६ देखि पूर्व न.नं.१९ देखि पश्चिमको जग्गा सम्ममा वादी दावी पुग्ने ठहर्‍याउनु पर्नेमा सम्पूर्ण जग्गामा वादी दावी नपुग्ने ठहराएको इन्साफ केही उल्टी ठहर गरेको कोशी अञ्चल अदालतको इन्साफ मिलेकै देखिँदा निवेदक वादीको निवेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भन्ने समेत पू.क्षे.अ.को ०४०।१०।२।२ को फैसला रहेछ ।

१८. को.अं. अदालतले गरेको फैसलामा गम्भीर कानुनी त्रुटि हुँदा उक्त अञ्चल अदालतको इन्साफ पूर्ण उल्टी भई वादी दावी बमोजिम गर्नु पर्नेमा सो नगरी उक्त अञ्चल अदालतले शुरुको इन्साफ केही उल्टी हुने ठहर गरेको अं.अ. को उक्त फैसलालाई मनासिब ठहर गरेको पू.क्षे.अ.को इन्साफ समेत त्रुटिपूर्ण हुँदा उक्त पू.क्षे.अ.को फैसला उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी वादी जनक थापाको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत मार्फत यस अदालतमा पर्न आएको निवेदनमा यिनै पक्ष विपक्ष भएका जालसाजी मुद्दा जालसाजी नठहरी मिति ०३६।९।२९।१ मा को.अं. अदालतले अन्तिम निर्णय गरेको र त्यसको मूल्याङ्कन गरी क्षे.अ.ले निर्णय गर्नु पर्नेमा नगरी गरेको निर्णयमा प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ५४ को त्रुटि देखिएको र त्यस्तो त्रुटि सार्वजनिक महत्वको विषय समेत हुँदा न्या.प्र.सु.ऐन, २०३१ को दफा १३(५)(ख) बमोजिम पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्रदान गरिएको भन्ने समेत यस अदालत डिभिजनबेञ्चको ०४१।४।१०।४ को आदेश रहेछ ।

१९. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी बेञ्च समक्ष पेश भई आएको प्रस्तुत मुद्दामा तारेखमा रही बेञ्च समक्ष भएका वादी प्रतिवादी पक्षका वा. समेतलाई रोहवरमा राखी पुनरावेदक वादी जनक थापाको तर्फबाट बहसको लागि उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भू थापाले तुल्सादेवीले जालसाजी मुद्दा दिएकोमा जालसाजी ठहर भएको छैन जालसाजी मुद्दामा दिएको चारकिल्लालाई समाई खिचोला गरेको छ न.नं.३३ को जग्गा वादीको कायम हुनुपर्ने र न.नं.१९ देखि पश्चिम पट्टिको वादीको कायम हुनुपर्ने र वादीले हक निखनाई लिएको छ सो अन्तिम भएर बसेको छ । क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ उल्टी हुनुपर्ने भन्ने बहस जिकिर तथा प्रत्यर्थी प्रतिवादीको तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मीले प्रतिवादीले भोगबन्धकी जग्गा लिएको र त्यसपछि राजीनामामा गराई लिएको छ । प्रतिवादीको राजीनामालाई वादीले अस्वीकार गरेको छैन, बाली फुकुवा गरी पाउँ भन्ने मुद्दामा स.अ.बाट प्रतिवादीले बिगो भरी पाउने ठहर भएको छ । नि.नं.१९ देखि पश्चिम २६ देखि पूर्वको जग्गामा प्रतिवादीले जोती पाएको, चित्त बुझाई बसेको हो, क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब हुनुपर्ने भन्ने समेतको बहस जिकिर प्रस्तुत गर्नु भयो ।

२०. प्रस्तुत मुद्दामा पू.क्षे.अ.ले गरेको इन्साफ मनासिब बेमनासिब के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।

२१. यसमा मिसिल अध्ययन गर्दा यसै अदालतबाट मिति २०२७।८।८ मा भएको धान फुकुवा पाउँ भन्ने मुद्दामा फैसला भएको मिसिलबाट वादीको बाबु तिर्थराज प्रतिवादी भएको देखिन्छ । सो मुद्दामा तिर्थराजले आफ्नो हकको जग्गा भनी दावी गरेको देखिएको छैन ।  राजीनामा लिन नपाउने व्यक्तिबाट राजीनामा लिएको भन्ने जिकिर लिएको देखियो । यस अदालतको कारवाही गर्ने निर्देशन अनुसार कोशी अञ्चल अदालतबाट तिर्थराजलाई अवहेलना गरेको ठहर गरी बाली बिगो दिलाउने समेत फैसला भएको देखियो । यस स्थितिमा राजीनामालाई कायम रहेकै मान्नु परेको छ । सो राजीनामाको ४ किल्ला र मिसिल संलग्न मिति ०३६।६।३।४ को नक्शा कुण्डलीको विवादीत नं. ३३ को जग्गा भिडाई हेर्दा तुल्सादेवीको राजीनामासंग उक्त नं. ३३ को जग्गा मिल्न भिड्न आएको पाइयो । झिकाइएको दर्ता उतारबाट दर्ता समेत प्रमाणित भएको देखियो । जालसाजी मुद्दामा अञ्चल अदालतबाट निर्णय हुँदा पनि जग्गा मुद्दामा वादी प्रतिवादीको जग्गा रहेको भन्ने आधार लिएको पाइन्छ । तसर्थ उक्त न.नं.३३ मा वादी दावी पुग्न नसक्ने ठहर गरेको पू.क्षे.अ.को इन्साफ मनासिब छ । अब उक्त नक्शा कुण्डलीको न.नं.३४ को जग्गाको सम्बन्धमा विचार गर्दा को.अं.अ.बाट कृष्णबहादुरको खेतको पूर्व पट्टि र ठाडो खोल्सीको पश्चिमपट्टिको जग्गासम्म प्रत्यर्थीको राजीनामा भित्र पर्ने देखिनाले कृष्णबहादुरको देवीथाने सिम न.नं.२७ मा जनिए पछि २७ को पश्चिममा झगडा जनाई विवाद उठाउन सक्ने देखिँदैन, न.नं.२७ को पूर्वपट्टि न.नं.२६ मा आठो जनाइएको र सो देखि पूर्वपट्टि र उक्त न.नं.१९ देखि पश्चिम पट्टिको जग्गासम्म प्रत्यर्थीको ठहर्‍याउनु पर्नेमा वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको शुरुको इन्साफ न्यायोचित नहुने भनी निर्णय भएको देखियो । उक्त नक्शा कुण्डलीको नक्शा नम्बरहरूमा कैफियत जनाइएको व्यहोरा अध्ययन गर्दा प्रतिवादीले न.नं.२६ देखि पूर्व पट्टिको जग्गामा मनध्वजको दर्ता भनी दावी गरेको देखियो । मिसिल संलग्न दर्ता उतारबाट सो जग्गालाई मनध्वजको दर्ताको भनी कायम गर्न सक्ने देखिएन । प्रतिवादीको वारेसले न.नं.२७ को जग्गा वादीको बाबुले माग गरी आएको भनी कैफियत जनाएको देखियो । न.नं.२७ मा कृष्णबहादुरको जग्गा भन्ने जनिएको पनि पाइयो । प्रतिवादी तुल्साको जग्गाको ४ किल्ला र कुण्डलीको न.नं.२९ देखि पश्चिमपट्टिको झगडा परेको जग्गाको ४ किल्ला भिडाउँदा मिल्न भिड्न आएको देखिएन । तसर्थ न.नं.१९ देखि पश्चिम पट्टिको न.नं.३४ देखि पूर्वपट्टि समुच्चै जग्गामा वादीको हक कायम हुने ठहर्छ । सो जग्गामा प्रतिवादीले खिचोला गरेको ठहर्छ । न.नं.२६ देखि पूर्व न.नं.१९ देखि पश्चिमतर्फको जग्गामा दावी नपुग्ने ठहर गरेको कोशी अञ्चल अदालतको इन्साफलाई सदर गरेको पू.क्षे.अ.को इन्साफ बदर हुन्छ । पू.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी हुन्छ ।

तपसील

माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम कोशी अञ्चल अदालतको फैसला सदर गरेको पू.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी भई फैसला भएको हुँदा पुनरावेदक वादी जनक थापाके कोशी अञ्चल अदालतका ०३६।९।२९।२ का फैसलाको तपसील खण्डका दफा ४ बमोजिम प्रतिवादी तुल्सादेवीबाट भराउने गरेको रकममा थप रकम ४३।१२ समेत प्रतिवादी तुल्सादेवीबाट वादी जनक थापाले भरी पाउने हुँदा ऐन बमोजिम प्रतिवादी तुल्सादेवीबाट वादी जनक थापाले भरी पाउने हुँदा ऐन बमोजिम प्रतिवादीबाट भरी पाउने म्याद दर्खास्त पर्न आए केही दस्तूर नलिई भराई दिनु भनी शुरु जि.अ.मा लगत दिन का.जि.अ.त.मा लेखी पठाउनु..........१

ऐ.ऐ.ठहरी फैसला भएकोले वादी जनक थापाके कोशी अञ्चल अदालतका उक्त ०३६।९।२९।२ का फैसलाले रोक्का रहेको देवीथाने भन्ने खेतको आँधी बाली मात्र फुकुवा गराएकोमा उक्त जग्गाको पूरा बाली वादी जनक थापाले फुकुवा गरी पाउने हुँदा सो पूरा बाली फुकुवा गरी दिनु भनी शुरु जि.अ.मा लगत दिन का.जि.अ.त.मा लेखी पठाउनु.........२

पुनरावेदक वादी जनक थापाके यस अदालतमा पुनरावेदन गर्दा राखेको कोर्टफी रु.१२०।– को १५।– ले दाखिल गरेको रु.१८।– मा आधी रकम निज प्रतिवादी तुल्सादेवीबाट भरी पाउने हुँदा रु.९।– भरी पाउँ भनी  ऐन बमोजिमको दर्खास्त पर्न आए प्रतिवादी तुल्सादेवीबाट भराई दिनु भनी शुरु जि.अ.मा लगत दिन का.जि.अ.त.मा लेखी पठाउनु..........३

माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम पू.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी भई फैसला भएको हुँदा पू.क्षे.अ.को माननीय मुख्य न्यायाधीश श्री ओमभक्त श्रेष्ठ तथा मा.न्या.श्री झुलेन्द्रप्रसाद छतकूलीको केही उल्टीमा रेकर्ड राख्‍नु.......४

मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु..........५

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.बब्बरप्रसाद सिंह

 

इतिसम्वत् २०४३ साल भाद्र २ गते रोज २ शुभम् ।