निर्णय नं. २१५४ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २१५४   ने.का.प. २०४१           अङ्क १०

डिभिजन बेञ्च

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

सम्वत् २०४० सालको रिट नं. १३४५

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निवेदक : बागमती अञ्चल ल.पु.न.पं. वडा नं. ज्ञ कोपुण्डोल घर भइ सोही न.प. वडा नं. ३ पुल्चोक बस्ने श्री ५ को सरकार शिक्षा तथा संस्कृति मन्त्रालय अन्तर्गतको संरक्षण अधिकृत रमेन्द्रराज शर्मा

विरूद्ध

विपक्षी : बढुवा समितिमार्फत निर्माण तथा यातायात मन्त्रालय बबरमहल

लोक सेवा आयोग कमलपोखरी, काठमाडौं

हरिहर कोइराला, अ. इन्जिनियरले आवास भवन तथा भौतिक परियोजना विभाग बबरमहल काठमाडौं

आदेश भएको मिति :   २०४१।१०।१९।६ मा

§  पछि पाएको मान्यतालाई अघि नै मान्यता पाए सरह गणना गरिएन भन्ने कुरा मिल्दो देखिएन ।

(प्रकरण नं. १०)

§  दर्खास्त दिने म्याद सम्ममा योग्यता पुगेकालाई पनि समावेश गर्ने हो भने सोही अनुरूप सूचना प्रकाशित भएको हुनुपर्ने ।

(प्रकरण नं. ११)

निवेदक तर्फबाट :  x

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर श्रेष्ठ

उल्लेखित मुद्दा : x

फैसला

          न्या. गजेन्द्रकेशरी बास्तोला :     संविधानको धारा १६ र ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषणयुक्त परमादेशको आदेश वा जो चाहिने आज्ञा पूर्जि जारी गरिपाउँ भन्ने मिति ०४०।४।१६ मा दर्ता भई यस बेञ्च समक्ष पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकार रहेछ।

          २.  म निवेदक श्री ५ को सरकारको इन्जिनियरिङ सेवा सिभिल इन्जिनियरिंग समूह विल्डिंग एण्ड आर्किटेक्ट उप समूह अन्तर्गतको राजपत्रांकित तृतीय श्रेणीको निजामती कर्मचारी हुँ । निर्माण तथा यातायात मन्त्रालय अन्तर्गत नेपाल इन्जिनियरिंग सेवा सिभिल इन्जिनियरिंग समूह विल्डिंग एण्ड आर्किटेक्ट उपसमूह राजपत्रांकित द्वितीय श्रेणीको पद दुई समेतको बढुवाको लागि मिति ०३७।२।२५।१ को गोरखापत्रमा पटक प्रकाशित लोकसेवा आयोगको विज्ञापन सूचना नं. ३८७।०३६।०३७ अनुसार उक्त पद दुईमा बढुवाको निमित्त आफू उम्मेदवार भएकोले निवेदकले पनि उल्लिखित सूचना बमोजिम सबै रीत पुर्‍याई दर्खास्त दिएको थिएँ । तर विपक्षी बढुवा समितिले उक्त पद दुईमा बढुवाको निमित्त सिफारिश गर्दा निवेदकले पाउने अङ्क जुन २५० भन्दा पनि बढी हुन्छ, भन्दा कम अङ्क अर्थात २४७, २८७ प्राप्त गर्ने विपक्षी हरिहर कोइराला समेतलाई सिफारिश गर्ने मिति ०३९।१२।१३।१ को गोरखापत्रमा प्रथम पटक प्रकाशित निर्माण तथा यातायात मन्त्रालयको बढुवाको सूचनाबाट थाहा पाएर के कति कारणले निवेदकको कार्यक्षमताको मूल्यांकन घट्न गई २४७, २८७ भन्दा पनि कम अङ्क पाई बढुवाको निमित्त सिफारिश हुन सकिन्छ भनी आफूले प्राप्त गरेको अङ्क हेर्न विपक्षी बढुवा समितिको सचिवालयको रूपमा काम गर्ने निर्माण तथा यातायात मन्त्रालय जाँदा विपक्षी बढुवा समितिले निवेदकलाई उम्मेदवार नठहराएकोले निवेदकको कार्यक्षमताको विपक्षी बढुवा समितिबाट बढुवाको निमित्त मूल्यांकन नै नगरिएको मौखिक सूचना उक्त मन्त्रालयबाट निवेदकले पाएँ । विपक्षी बढुवा समितिले के कति कारण र कुन कानुन बमोजिम निवेदकलाई उम्मेदवार नठहराएको हो सो भने थाहा पाउन सकिएन ।

          निर्माण तथा यातायात मन्त्रालय अन्तर्गत रिक्त बिल्डिङ्ग एण्ड आर्किटेक्ट उप समूह राजपत्रांकित द्वितीय श्रेणीको उक्त पद दुईमा बढुवाको निमित्त निवेदक हर प्रकारले उम्मेदवार ठहरिन्छ र कार्यक्षमताको सही र उचित मूल्यांकनको आधारमा विपक्ष श्री हरिहर कोइरालाको प्राप्ताङ्क २४७, २८७ भन्दा बढी अंकको भागी निवेदक छ बढुवाको निमित्त निवेदकको नाउँ सिफारिश गरी संशोधित नामावली प्रकाशित गर्न विपक्षी बढुवा समितिको नाउँमा आदेश समेत गरिपाउँ भनी तथ्य प्रमाण र आधारहरू सहित विपक्षी लोकसेवा आयोगमा निजामती सेवा (संशोधन सहित नियमावली), २०२१ (यसपछि नि.से.नि. भनिएको) को नियम ३,५(६) अनुसार निवेदकले मिति ०४०।१।१५।५ मा बढुवामा स्थान नपाई चित्त नबुझ्ने उम्मेदवारको हैसियतले दिएको उजूरी निवेदनमा उजूरवालाले लोकसेवा आयागले प्रकाशित गरेको विज्ञापन मुताविक ठीक समयमा आफ्नो शैक्षिक प्रमाणपत्रको स्तर निर्धारण गराई सक्नुपर्नेमा सो नगराएको र साथै शैक्षिक योग्यताको स्तर निर्धारण गराएको प्रमाणित कागजात समेत दर्खास्तमा संलग्न नराखेको बढुवा समितिले गरेको कारवाई उचित नै देखिएकोले सोही व्यहोरा सम्बन्धित बढुवा समितिलाई लेखी पठाउने र दर्खास्तवालालाई पनि जानकारी दिने र आधारहीन उजूर गरे बापत अर्को प्रमोशन (बढुवा) मा ५ अङ्क कट्टा गर्ने समेत आयोगले मिति ०४०।३।५ मा निर्णय गरेको व्यहोराको जानकारी विपक्षी लोकसेवा आयोगको मिति ०४०।३।६ को पत्रद्वारा निवदेकलाई दिइयो । मिति ०४०।३।११।७ को गोरखापत्रमा प्रकाशित निर्माण तथा यातायात मन्त्रालयको बढुवाको संशोधित नामावलीमा विपक्षी हरिहर कोइरालाको नाम मात्र सिफारिश भएको छ । निजामती सेवाका पदहरूको बढुवा नि.से.नि. बमोजिम मात्र हुन सक्ने बाध्यात्मक व्यवस्था नि.से.नि.को नियम ३.५(१) तथा ११.३३(४) मा किटानी साथ उल्लेख भएको छ नि.से.नि. ३.३.६ मा बढुवा हुने निजामती सेवाको राजपत्रांकित पदहरूको औपचारिक सूची सहितको सूचना लो.से.आ. ले विविध सेवाको बढुवा हुने पदको सम्बन्धमा पदको विवरण र आवश्यक शैक्षिक योग्यता समेत खोली सम्बन्धित उम्मेदवारहरूको जानकारीको लागि प्रकाशित गर्नुपर्ने र सम्बन्धित योग्य उम्मेदवारहरूले सोही सूचना बमोजिम लोकसेवा आयोगद्वारा निर्धारित ढाँचामा दर्खास्त लेखी लोकसेवा आयोगमा तोकिएको म्यादभित्र दर्खास्त पेश गर्नुपर्ने व्यवस्था छ । नि.से.नि. ३.५(९) मा निजामती सेवाको राजपत्रांकित पदको बढुवामा स्थान नपाई चित्त नबुझ्ने उम्मेदवारले तोकिएको म्यादभित्र आफूले बढुवा पाउनुपर्ने प्रष्ट आधारहरू भए सो समेत खुलाई लोकसेवा आयोगमा उजूर गर्न सक्ने व्यहोरा उल्लेख छ ।

          ३.  सम्बन्धित योग्य उम्मेदवारको हैसियतले निवेदकले नि.से.नि. ३.३(६) अनुसार विपक्षी लोकसेवा आयोगमा तोकिएको म्यादभित्र रीतपूर्वक पेश गरेको र विपक्षी लोकसेवा आयोगले दर्ता गरी बढुवा सम्बन्धी आवश्यक कार्यवाहीको लागि निर्माण तथा यातायात मन्त्रालयमा पठाइएको र उक्त मन्त्रालयले पनि बढुवा सम्बन्धमा कारवाई समेत चलाइसकेको निवेदकको विपक्षी लोकसेवा आयोगद्वारा नि.से.नि. ३.३(६) बमोजिम निर्धारित ढाँचाको दर्खास्त फाराम र अन्य व्यक्तिगत विवरण सम्बन्धित फाइलहरू सबै विपक्षी बढुवा स्थान नपाई चित्त नबुझ्ने उम्मेदवारले मात्र आफूले बढुवा समिति सम्मुख हुँदाहुँदै निवेदकलाई बढुवाको निमित्त उम्मेदवार नठहराउने बारेको विपक्षी बढुवा पाउन पर्ने प्रष्ट आधारहरू भए सो समेत खुलाई उजूर गर्न पाउने नि.से.नि. ३.५(९) को व्यवस्था अनुसार विपक्षी बढुवा समितिको निर्णय उपर चित्त नबुझी बढुवाको उम्मेदवारको हैसियतले विपक्षी लोकसेवा आयोगमा दिएको उजूरी निवेदन उपर छानविन गरिएको तर्फ निवेदक बढुवाको निमित्त उम्मेदवार भएको तथ्य स्वीकार गर्दै आधारहीन उजूरी गरे बापत अर्को बढुवामा ५ अङ्क कट्टा गर्ने निर्णय विपक्षी लोकसेवा आयोगले गरेको छ भने अर्को तर्फ उजूरवालाले लोकसेवा आयोगले प्रकाशित गरेको विज्ञापन मुताविक ठीक समयमा आफ्नो शैक्षिक प्रमाणपत्रको स्तर निर्धारण गराई सक्नुपर्नेमा सो नगराएको र साथै शैक्षिक योग्यताको स्तर निर्धारण गराएको प्रमाणित कागजात समेत दर्खास्त संलग्न नराखेकोले बढुवा समतिले गरेको कारवाई उचित नै देखिएको भन्दै विपक्षी बढुवा समितिले निवेदकलाई उम्मेदवार नठहराउने भनी गरेको निर्णयलाई विपक्षी लोकसेवा आयागेले समर्थन पनि जनाएको छ । विपक्षी लोकसेवा आयोगको मिति ०४०।३।५ को यस्तो निर्णय त्रुटिपूर्ण र परस्पर विरोध हुनको साथै प्रवृत्त भावनाले प्रेरित भएको प्रष्ट छ । विपक्षी लोकसेवा आयोगको यस्तो त्रुटिपूर्ण निर्णयले विपक्षी बढुवा समितिको निवेदक उम्मेदवार नठहरिने भनी नि.से.नि. बिपरीत गरेको गैरकानुनी निर्णयलाई पुनरावेदन गर्नु निवेदक नि.से.नि. ३.३(६) तथा ३.५(९) बमोजिम बढुवाको निमित्त उम्मेदवार ठहरिने कानुनी तथ्यलाई उपेक्षा गरी निवेदकका कानुन प्रदत्त हकमा गैरकानुनी रूपले आघात पुर्‍याउनु हो ।

          ४.  निर्माण तथा यातायात मन्त्रालय अन्तर्गत रिक्त इन्जिनियरिङ सेवा सिभिल इन्जिनियरिङ समूह विल्डिङ एण्ड आर्किटेक्ट उपसमूह राजपत्रांकित द्वितीय श्रेणीको पद दुई समेतको बढुवाको लागि मिति ०३७।२।२५।१ को गोरखापत्रमा पहिलोपटक विपक्षी लोकसेवा आयोगले प्रकाशित गरेको विज्ञापन (सूचना नं. ३८७।०३६।०३७) मुताविक ठीक समयमा आफ्नो शैक्षिक प्रमाणको स्तर निर्धारण गराई सक्नुपर्नेमा सो नगराएको र साथै शैक्षिक योग्यताको स्तर निर्धारण गराएको प्रमाणित कागजात समेत दर्खास्तमा संलग्न नराखेकोले निवेदकलाई बढुवाको निमित्त उम्मेदवार नठहराउने भनी विपक्षी बढुवा समितिले गरेको कारवाही विपक्षी बढुवा समिति र विपक्षी लो.से.आ.स्वयंको प्रचलन तथा पूर्व निर्णयहरू र नि.से.नि. समेतबाट उचित देखिँदैन ।

          ५.  म निवेदकको माग त्यस्तो शैक्षिक प्रमाणपत्रलाई मान्यता नदिई विपक्षी बढुवा समिति र विपक्षी लो.से.आ.ले निवेदक प्रति असमान व्यवहार गरी नियम बिपरीत गैरकानुनी कार्य गरेको छन् ।

          ६.  विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने सिंगलबेञ्चको मिति ०४०।५।१।४ को आदेशानुसार प्राप्त हुन आएको लिखितजवाफ निम्न प्रकार छन् ।

          ७.  कसैलाई पनि म्याद नाघेपछिको कागजातलाई मान्यता दिने आयोगले गर्ने गरेको नहुँदा समान परिस्थितिमा असमान व्यवस्था भएको पनि छैन । आयोगको निर्णयबाट रिट निवेदकको संवैधानिक एवं कानुनी कुनै पनि हकको हनन् भएको छैन । रिट निवेदन खारेज हुन सविनय अनुरोध गर्दछु भन्ने समेत लोकसेवा आयोग उजूरी तथा निरीक्षण शाखाको लिखितजवाफ।

          ८.  बढुवा समितिको निर्णय उपर चित्त नबुझी निवेदकले लोकसेवा आयोगमा निजामती सेवा नियमावली, २०२१ को नियम ३.५(९) को व्यवस्था अनुसार निजले दिएको उजूरीमा पनि सो उजूरी उपर कारवाही हुँदा यसै बढुवा समितिको निर्णय कायम गरी उजूरी गरे बापत निवेदकको ५ अङ्क कट्टा समेत गर्ने गरी लोकसेवा आयोगबाट निर्णय भइसकेको व्यहोरा पनि अनुरोध गरिएको छ । निवेदकको हक हनन् नभएको हुँदा रिट निवेदन खारेज हुन सादर अनुरोध छ भन्ने समेत बढुवा समिति निर्माण तथा यातायात मन्त्रालयको लिखितजवाफ निवेदकले गर्नु भएको जिकिर सुनी विपक्षी यातायात मन्त्रालय समेत तर्फका विद्वान सरकारी अधविक्ता श्री प्रेमबहादुर श्रेष्ठले गर्नु भएको रिट निवेदकले इष्टिच्यूट अफ एकलरल इन्जिनीयर भारतबाट हासिल गरेको ग्रेजुयट किप एकजामिनेसन (ग्राड आई.कन्स्ट्रक्ट) उपाधिको समान उपाधि निर्धारण समितिबाट स्तर निर्धारण भएको प्रमाण आयोगको उक्त विज्ञापन अनुसार दिएको दर्खास्तमा संलग्न नराखेको र निजको व्यक्तिगत फाइलमा पनि समावेश नहुँदा म्याद पछि उजूरीको साथमा मात्र पेश गरेको हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस समेत सुनियो ।

          ९.  प्रस्तुत केशमा निवेदकको मागबमोजिमको आदेश जारी हुने के रहेछ निर्णय दिनुपरेको छ ।

          १०.  यसमा निवेदकले प्राप्त गरेको भनेको ग्राड आई.इन्स्ट्रक्ट ई. भनेको उपाधिलाई शिक्षा मन्त्रालय समान उपाधि निर्धारण समितिबाट स्नातकको उपाधि (इन्जिनियर, सिभिल) सरह समकक्ष मान्यता प्राप्त हुने उपाधि हो भनी मान्यता दिलाउनुपर्ने खालको हो भन्ने कुरा यस विषयमा भएका कारवाहीबाटै स्पष्ट भएको छ । निवेदकले प्राप्त गरेको ग्राड आई.इन्स्ट्रक्ट ई.स्नातकको उपाधिको समकक्ष निर्धारण ०३७।३।२६ मा भएको हो भन्ने कुरामा पनि विवाद देखिँदैन । सो कुरा निवेदकले बेञ्च समक्ष देखाउनु भएको लोकसेवा आयोगको एक्काइसौं वार्षिक प्रतिवेदन ०३६।०३७ को पृष्ठ १०९ को १४५ नं. मा उल्लेख भएको पनि देखिन्छ । यसबाट ०३७।३।२६ मा समान स्तर निर्धारण भएको भन्ने कुराको नै पुष्टि हुनजान्छ लोकसेवा आयोगको सूचना नं. ३८७।०३६।३७ मा “०३६ साल पौष मसान्त सम्ममा हुने सम्भाव्य उम्मेदवारहरूको लागि यो सूचना प्रकाशित गरिएको छ” भनी स्पष्ट उल्लेख गरेको देखिएबाट ०३६ साल पौष मसान्तसम्म उम्मेदवार हुने योग्यता पुगी सकेको हुनुपर्ने भन्ने कुरामा कुनै विवाद भएन । निवेदकले सन् १९७४ मा उपाधि पाएको भए तापनि त्यसको मान्यता ०३७।३।२६ मा मात्र हुन आएको देखिए पछि यसरी पछि पाएको मान्यतालाई अघि नै मान्यता पाए सरह गणना गरिएन भन्ने कुरा मिल्दो देखिएन ।

          ११.  यसरी पछि मान्यता प्राप्त निवेदकको उपाधिलाई मान्यता दिई गणना गर्ने हो भने ०३६ पौष मसान्तसम्ममा हुने उम्मेदवार भन्ने कुरा निरर्थक हुन जाने हुन्छ । यदि दर्खास्त दिने म्याद सम्ममा योग्यता पुगेकालाई पनि समावेश गर्ने हो भने सोही अनुरूप सूचना प्रकाशित भएको हुनुपर्ने त्यसो नभएकोले निवेदकको पछि मान्यता प्राप्त उपाधिलाई गणना नगरी उम्मेदवार नबनाएको बढुवा समितिको निर्णयमा केही त्रुटि नदेखिँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिलेन । रिटनिवेदन खारेज हुने ठहर्छ । फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।  

 

न्या. हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इति सम्वत् २०४१ साल माघ १९ गते रोज ६ शुभम् ।