निर्णय नं. २१८५ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २१८५   ने.का.प. २०४१           अङ्क ११

डिभिजन बेञ्च

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोकप्रताप राणा

माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा

सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. २३३७

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निवेदक : जि.धनुषा गोविन्दपुर गा.पं. वार्ड नं. ८ बस्ने बिल्टु यादव

विरूद्ध

विपक्षी : जि.धनुषा सबेला गा.पं. वार्ड नं. ९ बस्ने रामदेवी प्रधानाङ्ग

जिल्ला भूमि सुधार कार्यालय धनुषा जनकपुरको भूमि सुधार अधिकारी

आदेश भएको मिति :   २०४१।११।४।६ मा

§  निर्णय भइसकेपछि त्यस्तो निर्णयलाई सोही भूमिसुधार कार्यालय आफैंले बदर गर्ने अधिकार प्रचलित नेपाल कानुनले प्रदान गरेको पाइन्न ।

(प्रकरण नं. ९)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री सिवानन्ददास सरस

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी तथा विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट

उल्लेखित मुद्दा : x

आदेश

          न्या. त्रिलोकप्रताप राणा : संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत यस अदालत समक्ष पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकार छ ।

          २.  विपक्षी मध्येका रामदेवीका पति बद्रीनाथ प्रधानाङ्गका नाउँमा दर्ताको जि.धनुषा तेजनगर गा.पं. वा.नं. ७ ख कि.नं. ९९ को ०–१८–१८ जग्गा म निवेदक सदासर्वदा देखि मोहीमा कमाई आएको छु । भूमिसुधार लागू भएको अवस्था मोहीको १ नं. लगत भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भई ४ नं. जो.अ.नि. पाएको र त्यस उपर कसैको विरोध उजूर नपरी मेरो मोहियानी हक अकाट्य भई जग्गा मैले कमाई सालसालैको कूत बुझाउँदै भर्पाई समेत प्राप्त गरी आएको छु । उक्त जग्गा सर्भे हुँदा फिल्डबुकको मोही महलमा मेरो सहिछाप समेत भएको छ तर अमीनको भूलले बिल्टु यादवको सट्टा लटु यादव लेखिन गएबाट जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जामा समेत लटु यादव नै उल्लेख हुन गएको कुरा मेरो जानकारीमा आएपछि लटुको सट्टा वास्तविक मोही म बिल्टुको नाम संशोधन गरी पाउन मैले भू.सु.कार्यालय धनुषामा निवेदन दिँदा फिल्डबुकमा उल्लिखित लटु यादव भन्ने व्यक्ति वा लटुको हकदार कोही भए उजूर गर्न आउनु भनी म्यादसमेत जारी भई कसैको उजूर नपरी मोहियानी हकको आधारभूत प्रमाण १ नं. मोही लगत २ नं. अनुसूची बाली बुझेको भर्पाई समेत बिल्टुकै नाउँको भई लटुको सट्टा विल्टु भनी ०४०।६।१६ मा संशोधन गरी दिने निर्णय भएको र सोही अनुसार मोहियानी हकको स्थायी प्रमाणपत्र र जग्गाधनी दर्ता पूर्जा मोठ समेतमा बिल्टु यादव भनी मोहीमा कायम भएको थियो । उक्त संशोधन भएको निर्णय विषयमा विपक्षले थाहा पाई मोही नभएकोले कार्यालय झुक्याई गरेको कारवाई निर्णय बदर गरिपाउँ भनी ०४० साल मंसीरमा उजूर दिनुभएको म्याद पाई मेरो खास मोहियानी हक भएकोमा अमीनको गल्तीले बिल्टुको सट्टा लटु लेखिए पनि मोही सम्बन्धी मेरो सारा प्रमाण हेरी मूल्यांकन गरी नाम संशोधन गर्ने निर्णय भएको छ । विपक्षी मेरो मोहियानी हकबाट बञ्चित गर्ने षड्यन्त्र गरी झुठ्ठा उजूर दिनुभएको भनी प्रतिवाद गरेकोमा आफैंले एक पटक ०४०।६।१६ मा गर्नु भएको निर्णयलाई बदर गर्ने गरी बिल्टु यादवको नाम कट्टा गरी लटु यादव बनाई दिने गरी ०४१।२।२९ मा अधिकारी ज्यूले निर्णय गर्नुभयो । विपक्षी जग्गाधनीको उजूरी हेर्दा कि.नं. ९९ को जग्गामा सर्भे अनुसार लटु यादव भनेको नाउँ उल्लेख भएको र लटु भन्ने व्यक्ति कोही नभएकोमा विल्टु यादवले निवेदन दिई लटुको सट्टा बिल्टु यादव भनी प्रमाणपत्रको नाम संशोधन गराएको बदर गरिपाउँ भनी दावी गरेको देखिन्छ । जुन उजूरी लिई निर्णय गर्ने अधिकार विपक्षी अधिकारीज्यूलाई छैन । ०४०।६।१६ मा एक पटक स्वयं आफैंले निर्णय गरी सकेको विषयमा पुनः अधिकार क्षेत्र अतिक्रमण गरी निर्णय गर्नु भएको त्रुटिपूर्ण छ साथै अ.बं. ८५ नं. र ने.का.प. ०३८ अंक १ पृ.२५ नि.नं. १४३४ अं.२ पृ.२५ नि.नं. १४४५ बाट प्रतिपादित नजीर समेतको प्रतिकूल छ । अतः विपक्षी अधिकारीज्यूको मिति ०४१।२।२९ को निर्णयबाट मेरो कानुनी हकको अलावा संविधानद्वारा प्रदत्त मौलिक हकमा समेत आघात परेको हुँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाउँ भन्ने समेतको निवेदन जिकिर ।

          ३.  विपक्षीबाट लिखितजवाफ मगाई पेशगर्नु भन्ने मिति ०४१।३।१३ को सिंगलबेञ्चको आदेश ।

          ४.  विपक्षी मेरो मोही होइन विपक्षीको नाम लेखिएको पनि छैन । मबाट भर्पाई पाएको पनि छैन । छ भने विपक्षीले यदि सो बमोजिम भएको भए प्रस्तुत ०४१।२।२९ को निर्णय बमोजिम नै पुनः कारवाई गराई सबूत प्रमाणको मूल्यांकन गराई निर्णय गर्न पाउने बाटो खुला राखेको छ भने यसबाट विपक्षीको भनाई बमोजिम कुनै पनि कानुनी त्रुटि नभएको र विपक्षीको हक अधिकार रक्षा गर्न बाटो खुलै राखिएको हुँदा अब प्रमाणको मूल्यांकन भई निर्णय हुने भयो भने विपक्षी झुठ्ठा ठहरिन जाने हुँदा प्रमाणको मूल्यांकन नगराई बीच बीचमा गराएको संशोधन कायम राख्न यो झुठ्ठा उजूर गरेको प्रष्ट छ । प्रस्तुत निर्णयले विपक्षीको कुनै पनि हकमा आघात पारेको छैन । अधिकार प्राप्त अधिकारीले आफ्नो अधिकारभित्र रही निर्णय गरेको हुँदा विपक्षीको रिट निवेदन खारेज गरी फुर्सत दिलाई पाउँ भन्ने रामदेवी प्रधानाङ्गको लिखितजवाफ ।

          ५.  शुरूमा रिट निवेदक विल्टु यादवले लटु यादवलाई बिल्टु बनाई पाउँ भन्ने विषयको निवेदन दर्ता गराए पश्चात सम्बन्धित जग्गाधनीको नाममा रीतपूर्वकको म्याद जारी गरी नाम र वार्ड संशोधनको लागि गा.पं. कार्यालयको सिफारिश संलग्न राखी विवादित धनुषा तेजनगर गा.पं. वार्ड नं. ७ख को कि.नं. ९९ को ०–१८–१८ जग्गा भई उक्त जग्गा हाल कसको जोतभोगमा कायम छ भनी सरजमीन मुचुल्का समेतको आधार प्रमाण लिई निर्णय हुन पर्नेमा सो भए गराएको अवस्था नहुँदा मिति ०४०।६।१६ मा निर्णय हुनुभन्दा पहिले जुन अवस्थामा कार्यालयमा रहेको ३ नं. प्रमाणपत्र विद्यमान थियो सोही अवस्थामा हाल यथावत रहने र पछि निवेदकले आफ्नो प्रमाण पुर्‍याई उजूर कारवाही मागेका बखत शुरू हुने गरी यस कार्यालयबाट मिति ०४१।२।२९ मा निर्णय भएको कानुन अनुरूप नै भएको छ यस निर्णयबाट मोहीको हकमा कुनै असर नपर्ने हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने भूमिसुधार कार्यालय धनुषाको लिखितजवाफ ।

          ६.  नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री शिवानन्ददास सरसले एक फेरी आफूले गरी सकेको निर्णयलाई परिवर्तन गरी गरिएको विपक्षी भू.सु. कार्यालय धनुषाको निर्णय प्रत्यक्षतः गैरकानुनी हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने र विपक्षी रामदेवीका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मीले भूमिसुधार कार्यालय धनुषाको मिति ०४१।२।२९ को निर्णयले निवेदकको कुनै पनि हकमा आघात नपरेको हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने र विपक्षी कार्यालयका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले कानुनको रीत पुर्‍याई भए गरेको यस कार्यालयको निर्णयबाट निवेदकको उल्लिखित संवैधानिक हकमा आघात नपुगेको हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेतको बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

          ७.  प्रस्तुत विषयमा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो वा होइन सो तर्फ नै मुख्य निर्णय गर्नुपर्ने हुन आएको छ ।

          ८.  यसमा मिति ०४०।६।१६ मा नाम र वार्ड संशोधन गर्ने गरी गरेको निर्णय औचित्य तर्फ विचार गर्दा सम्बन्धित मिसिलमा सम्बन्धित जग्गाधनीलाई र सम्बन्धित पञ्चायतको जवाफ लिएर छानविन गर्ने र सम्बन्धित जग्गामा गई सरजमीन मुचुल्का गराई छानविन गरेर मात्र निर्णय दिनुपर्नेमा सो भए गरेको नदेखिएकोले कानुनी त्रुटि हुन गएकोले सो निर्णय हुनुभन्दा अघि जुन अवस्थामा श्रेस्ता थियो सोही कायम गरी दिने र यसमा बढी कुनै किसिमको संशोधन सम्बन्धी निवेदन परी कारवाही मागेको बखत उसै बखत कानुन बमोजिम कारवाही गर्ने भनी ०४१।२।२९ मा भूमिसुधार कार्यालय धनुषाबाट निर्णय भएको पाइन्छ ।

          ९.  यस भू.सु.का. धनुषामा यसै विवादको कित्ता जग्गाको सम्बन्धमा विल्टुको निवेदन पर्दा लटु यादवको नाउँमा बनेको मोही प्रमाणपत्रमा कमाएको जग्गा भू.सु.ऐन, ०२१ को २५(क) अनुसार उक्त जग्गामा विल्टु यादवकै मोही देखिएकोले निवेदन अनुसार लटुलाई संशोधन गरी बिल्टु गरी दिने भन्ने यसै भूमिसुधार कार्यालयबाट ०४०।६।१६ मा निर्णय भएकोमा विवाद देखिन्न । विल्टु यादव मोही देखिएकोले विल्टु यादव कायम हुने गरी मोही संशोधन गर्ने भूमिसुधार कार्यालय धनुषाबाट ०४०।६।१३ मा निर्णय भइसकेपछि त्यस्तो निर्णयलाई सोही भूमिसुधार कार्यालय धनुषा आफैंले बदर गर्ने अधिकार प्रचलित नेपाल कानुनले उक्त भूमिसुधार कार्यालय धनुषालाई प्रदान गरेको पाइन्न । अतएव भूमिसुधार कार्यालय धनुषाको ०४१।२।२९ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयकहाँ पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

         

उक्त रायमा म सहमत छु ।  

 

न्या. महेशरामभक्त माथेमा

 

इति सम्वत् २०४१ साल फल्गुण ४ गते रोज ६ शुभम् ।