निर्णय नं. २१९२ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. २१९२ ने.का.प. २०४१             अङ्क ११

डिभिजन बेञ्च

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

सम्वत् २०४० सालको रिट नं. २०३१

विषय : उत्प्रेषण

निवेदक : जिल्ला गुल्मी अर्वाधोक घर भै हाल जि.का.न.पं. वार्ड नं. १७ क्षेत्रपाटी डेरागरी बस्ने माधवप्रसाद उपाध्याय अर्याल

विरूद्ध

विपक्षी : श्री ५ को सरकार भूमि सुधार विभाग काठमाडौं

भूमि सुधार कार्यालय काठमाडौं

पशुपति अमालकोट कचहरी देवपाटन काठमाडौं

का.जि. का.न.पं. वार्ड नं. २९ बकेनापाटी बस्ने लिला देवी थपलिया

ऐ ऐ वार्ड नं. २ लाजिम्पाट बस्ने माधव प्रसाद उपाध्याय अर्याल

आदेश भएको मिति : २०४१।११।४।६ मा

§  जग्गाधनीको निर्णय गर्ने अधिकार भूमिसुधार अधिकारीलाई नभएको ।

(प्रकरण नं. १२)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री बलिराम कुमार तथा विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामप्रसाद खरेल

उल्लेखित मुद्दा : x

आदेश

          न्या. गजेन्द्रकेशरी बास्तोला :   नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर यस प्रकार रहेछ ।

          २.   जग्गावाला लक्ष्मीकुमारी मानन्धरका नाममा का.माल साविक मौजा ठमेलको हा.नं. ११७ को लगतमा हिलेडोल भन्ने खेत रोपनी २–०–० दर्ता भए मध्ये नापी हुँदा का.जि.गोंगबु गा.पं. वार्ड नं. ४(ग) कि.नं. २८९ को ०–१५–० ठहर भई ज.ध. लक्ष्मीकुमारी र जोताहामा मेरो नाम लेखिएको छ । माहिला प्रजापतिसँग जोत तेरो मेरो मुद्दा पर्दा म मोही ठहरी भू.सु.का. काठमाडौंबाट २०२९।४।२२ मा फैसला भयो । मैले मोहियानी हकको प्रमाणपत्र २०३६।१०।७ मा प्राप्त गरेको छु । विपक्षी लिलादेवीले खिचोला गरेकोले मेरो उजूर पर्दा गुठीको जग्गा हो भनी झुठ्ठा प्रतिवाद गर्नुभयो । विपक्षी भू.सु.का. बाट भू.सु.वि.को निर्देशानुसार विवादित जग्गा पशुपति अमालकोटको हुँदा यस सम्बन्धमा निर्णय गर्ने कार्यक्षेत्र यस कार्यालयको नहुँदा वादी दावी खारेज हुने ठहर्छ भनी २०४०।१०।१५ मा निर्णय भयो ।

          ३.   यसरी पशुपति अमालकोटको जग्गा हो भनी हक बेहकको निर्णय गर्न पाउने अधिकार विपक्षी कार्यालयलाई छैन । लिलादेवीले कीर्ते माधवप्रसाद खडा गरी बकसपत्र गराई लिए उपर कीर्ते मुद्दा, पशुपतिनाथ अमालकोटले दर्ता गरे उपर दर्ताबदर गराई हक कायम गरिपाउँ भन्ने मुद्दा समेत मिति ०४०।१०।१०।२ का हु.प्र.बमोजिम बा.अं.अ. को इन्साफ जाँचिने भई हाल म.क्षे.अ. को विचाराधिनमा छ । उही कार्यालयबाट पहिले मेरो जोत ठहरी फैसला भएको र मोहियानी हकको प्रमाणपत्र समेत प्रदान गरेकोमा ऐले गुठीको जग्गा भनी हक पुग्ने व्यक्तिको उजूरी खारेज गर्न मिल्ने होइन । हकमा विवाद परेपछि ज.ध. लक्ष्मीकुमारी तथा निजका हकवालालाई बुझ्नुपर्ने सो भएको छैन । मोहियानी सम्बन्धी मुद्दा भू.सु.का.को कार्यक्षेत्र भित्र भएकोमा आफ्नो स्वविवेकबाट निर्णय गर्नुपर्नेमा विपक्षी विभागको निर्देशन लिने र दिने गरेको त्रुटिपूर्ण छ । तसर्थ विपक्षी कार्यालयको मिति २०४०।१०।१५ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी पुनः कारवाही निर्णय गर्न परमादेशको आदेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन ।

          ४.   विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालतको सिंगलबेञ्चको आदेश ।

          ५.  विवादको जग्गा पशुपतिनाथ अमालकोटको देखिएको हुँदा यस कार्यालयबाट निर्णय गर्न नमिल्ने भएकोले खारेज गर्ने गरेको निर्णय कानुनसंगत हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्दछ भन्ने समेत भू.सु.का. काठमाडौंको लिखितजवाफ ।

          ६.   मोही माधवप्रसादले उक्त कि.नं. २८९ को जग्गा यस अमालको हुँदा ११ नं. लगतमा दर्ता गरी पाउँ भनी निवेदन दिएकोले सो जग्गामा हक भए १५ दिनभित्र सबूत प्रमाण लिई यस अमालमा आउनु भनी २०३६।१०।२९ मा गो.प.मा सूचना प्रकाशित गरेकोमा कसैको दावी विरोध नभएकोले यस कचहरीका लगतमा मोहीमा का.जि.लाजिम्पाट बस्ने माधवप्रसादको नाउँमा दर्ता भएको, माधवप्रसादले ०३६।११।२६ मा लिलादेवी थपलियालाई हालैदेखिको बकसपत्र दिएको र लिलादेवीले यस कचहरीको स्वीकृति लिई घर बनाई बसी तिरो बुझाउँदै आएको र प्रमाणपत्र समेत लिइसकेको छ । यसरी यस कचहरीको जग्गा हुँदा निवेदकको दावी खारेज गर्ने गरेको भू.सु.का. काठमाडौंको निर्णय कानुन अनुरूप हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत पशुपतिनाथ अमालकोट कचहरीको लिखितजवाफ ।

          ७.  क्षे.अ.मा मुद्दा परेको कुरा कार्यालयलाई जानकारी नभएकोले निर्णय गरेको त्रुटिपूर्ण छैन । आफूलाई अस्पष्ट भएको कुरामा कार्यालयले निर्देशन माग गरेकोमा विभागले स्पष्ट गराई दिएको हो । तसर्थ रिटनिवेदन खारेज हुनुपर्दछ भन्नेसमेत भूमिसुधारविभागको लिखितजवाफ ।

          ८.   विवादको कि.नं. २८९ को जग्गा अघिदेखि मेरै भोगमा रहेको नापीमा समेत मेरै जोत कायम भएको । मिति ०२९।४।२२ को भू.प्र.का. को फैसलाबाट समेत मेरो जोत कायम भएको छ ज.ध.मा भूलबाट लक्ष्मीकुमारी लेखिए पनि वास्तवमा पशुपतिनाथ अमालकोटको जग्गा हुँदा सोही अनुरूप हुन मेरो निवेदन परी ल.नं. ५०२ का लगतमा मेरो मोहियानी दर्ता भएको छ । सोही जग्गा मैले २०३६।११।२६ मा लिलादेवी थपलियालाई हा.व.पास गरी दिएको हो । निवेदकको भनाइको हा.नं. ११७ को हिलेडोल भन्ने खेत गोंगबु गा.पं.मा नभई मनमैजु गा.पं.मा पर्दछ । लिलादेवीको नक्सा पासमा निवदेकको कुनै उजूर छैन । अदालतमा मुद्दा चलको कुरा भू.सु.का. लाई थाहा नभएको अवस्थामा अदालतको विचाराधिन मुद्दा रहेकोमा निर्णय गरेको भन्न मिल्दैन । यस्तो अमालकोट कचहरीको जग्गामा सम्पूर्ण अधिकार सोही कचहरीलाई हुने भई सिद्धान्त प्रतिपादन भइरहेको समेत हुँदा निवेदकको दावी खारेज गर्ने गरेको भू.सु.का. को निर्णयमा कुनै त्रुटि नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत माधवप्रसाद उपाध्याय अर्यालको लिखितजवाफ ।

          ९.   का.जि.लाजिम्पाट बस्ने माधवप्रसाद उपाध्याय अर्यालको जोताहाहरूको पशुपतिनाथ अमालकोट कचहरीमा ल.नं. ५०२ मा दर्ता भएको उक्त जग्गा निज माधवप्रसादले मलाई ०३६।११।२६ मा हा.व. पास गरी दिएकोले मैले तत्कालै कचहरीका लगतमा नामसारी गराई नक्सा पास गराई घर बनाई बसी भोगी आएको छु त्यसमा कसैको उजूर बाजूर छैन । तसर्थ रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको लिलादेवी थपलियाको लिखितजवाफ ।

          १०.  नियमानुसार पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा रिट निवेदकका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मीको र विपक्षी विभाग समेतका तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री बलिराम कुमारको साथै विपक्षी लिलादेवीका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामप्रसाद खरेलको बहस र विपक्षी माधवप्रसादको वा.प्रेमप्रसाद पाण्डेको छलफल समेत सुनियो ।

          ११.  प्रस्तुत विवादमा रिट निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी गर्नुपर्ने हो होइन सो कुरामा निर्णय दिनुपरेको छ ।

          १२.  निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा प्रस्तुत विवादको जग्गामा भिन्न भिन्न जग्गाधनी देखाई दुवै पक्षले मोहियानीमा दावी गरेको देखिन्छ । यसरी विवादको जग्गा लक्ष्मीकुमारीको हो वा पशुपतिनाथ अमालकोट कचहरीको हो भन्ने विवाद भूमिसुधार अधिकारी समक्ष आएकोमा जग्गाधनीको निर्णय गर्ने अधिकार भूमिसुधार अधिकारीलाई नभएको र यसै विषयमा कीर्ते मुद्दा –१, दर्ता बदर मुद्दा –१ र बकसपत्र बदर मुद्दा –१ समेत रिट निवेदकले वादी भई चलाएकोमा वादी दावी नपुग्ने ठहरी बागमती अञ्चल अदालतबाट समेत निर्णय भइरहेको अवस्थामा उक्त मुद्दाबाट विवादित जग्गा पशुपतिनाथ अमालकोटको देखिन आएको हुँदा भूमिसुधार अधिकारीले निर्णय गर्ने अवस्था नपरेकोले वादी दावी खारेज गर्ने गरेको भूमिसुधार कार्यालयको निर्णयमा कुनै त्रुटि देखिन आएन । साथै उपरोक्त मुद्दाहरू इन्साफ जाँचको लागि हु.प्र.बक्स भए अनुरूप मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा चलिरहेको छ भन्ने समेत रिट निवेदन लेखाइबाट देखिएकोले सोही मुद्दाबाट विवादको टुङ्गो लाग्ने नै हुँदा सो मुद्दालाई असर पर्ने गरी अहिले रिट क्षेत्रबाट केही बोल्न नमिल्ने समेत हुँदा रिट निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिलेन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । फाइल नियमानुसार बुझाई दिनु ।

         

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इति सम्वत् २०४१ साल फल्गुण ४ गते रोज ६ शुभम् ।