निर्णय नं. २८६७ - कीर्ते

निर्णय नं. २८६७    ने.का.प. २०४३      अङ्क ९

संयुक्तइजलास

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री हिरण्येश्वरमान प्रधान

सम्वत् २०४० सालको फौ.पु.नं. ४६८

फैसला भएको मिति : २०४३।९।१७।५ मा

 

पुनरावेदक/वादी : सप्तरी जिल्ला वनर झुला गा.पं.वार्ड नं. ६ को हाल खोजपुर गा.पं.वार्ड नं. ४ खोजपुर बस्ने गणेशप्रसाद सिंह

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : ऐ.ऐ.कोइलाडी गा.पं.वार्ड नं. ३ बस्ने कृष्ण चन्द्रप्रसाद सिंहसमेत

 

मुद्दा : कीर्ते

 

(१)         सक्कल लिखत हेरिएमा लिखतको सबै हरफहरूको मसी फुलेको र लिखतको शिर हरफको “लिखतम” शब्दको “लि” भन्ने अक्षर अगाडि अनावश्यक “आ” अक्षरको धर्सो देखिएको त्यसको अलावा ठाउँ ठाउँमा अक्षरहरूमा दोहरा धर्सो पनि देखिएको मिति बन्दका अक्षरहरू पनि अरु हरफ मिलान नदेखी पुछारको कारणीको सहि र ल्याप्चे नछोओस भनी कसी लेखिएको देखिएको र लिखतको बीचमा कुनै थपकेर नभएको ठाउँमा पनि दुई ल्याप्चेको रेखाहरू देखिन आएको सो ल्याप्चेका रेखाहरू विपक्षीको जिकिर बमोजिम कागज पट्याउँदा सर्न गएको भन्ने अवस्था समेत नदेखिएकोबाट रेखा तथा लेखा विशेषज्ञको राय समर्थित हुन नआएकोबाट त्यस्तो लिखतलाई सद्दे नठहराई कीर्ते ठहराएको शुरुको इन्साफ उल्टो गरेको मिलेको नदेखिने ।

(प्रकरण नं. १३)

 

पुनरावेदक/वादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

 

फैसला

न्या.हिरण्येश्वरमान प्रधान : पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको निर्णयमा चित्त नबुझी पुनरावेदक वादी गणेशप्रसाद सिंहले पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी यस अदालतमा पेश गरेको निवेदनमा पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्राप्त भई पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यसप्रकार रहेछ ।

२. सप्तरी खोजपुर गा.पं.अन्तर्गत मेरो हकभोगको ८–१–१७½ जग्गा मैले कसैलाई बिक्री लेखत गरी नदिएकोमा २०३३।७।१ गते विपक्षी कृष्णचन्द्र समेत मिली मेरो हक मेटाई नोक्सान पार्ने नियतले रु.५५,०००।– मोल र २०३२।१२।१२ को मिति राखी उक्त जग्गाको कीर्ते राजीनामा लेखत खडा गरी लेखत पारीतमा नालेश समेत गरेकोले कीर्ते गरेमा कीर्ते कागजको ७ नं. बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत फिरादपत्र ।

३. वादी दावी बमोजिम कीर्ते गरेको होइन वादीले रु.५५,०००।– बुझी उल्लिखित जग्गाको राजीनामा गरी दिएको सद्दे लेखत हो र म्यादमा पारित गरी नदिएकोले नालेश परी पास हुने ठहरी फैसला समेत भइसकेको हुँदा वादी दावी झुठ्ठा हो भन्ने समेत प्रतिउत्तरपत्र ।

४. रु.५०००।– को वैना कागजसम्म लेखी दिएको हुँ कृष्ण चन्द्रप्रसाद सिंहलाई कुनै किसिमको लेखत गरी दिएको होइन भन्ने समेत वादीको वा.कटकबहादुरको बयान ।

५. रुपैयाँ बुझी खुशी राजीले गरी दिएको सद्दे लेखत हो भन्ने समेत प्र. वा.वैद्यनाथको   बयान ।

६. एउटा भइरहेको कुनै लेखतलाई कुनै रसायनबाट उडाई अर्को लेखत गरेको सम्पूर्ण तत्व विद्यमान भएको देखिनाले प्रस्तुत विवादास्पद लेखत सद्दे नभई कीर्ते ठहर्छ भन्ने समेत सप्तरी जिल्ला अदालतको फैसला ।

७. उक्त शुरु अदालतको इन्साफमा चित्त नबुझी प्रतिवादीहरूको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा संयुक्त पुनरावेदनपत्र परेको रहेछ ।

८. लिखत पारित मुद्दा अन्तिम भई पारित हुने ठहरिएको अवस्थामा विवादीत लिखत कीर्ते ठहर्दा परस्पर बाझिएको अवस्था सृजना भएकोले शुरुको फैसला फरक पर्ने भएबाट अ.बं.२०२ नं. बमोजिम विपक्षी झिकाई पेश गर्नु भन्ने २०३९।३।२९।३ को पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत डिभिजनबेञ्चको आदेश ।

९. कीर्ते तर्फको वादीको फिराद हेर्दा २०३२।१२।१२ को लिखत खडा गरी कीर्ते गरेको भने छ जबकी विवादित र दुवै थरीले औंल्याएको लिखत २०३२।१२।१५ को देखिन्छ । साथै वादीतर्फबाट बयानद्वारा दावा गरिएको २०३२।१२।१५ को लिखतलाई दावी अनुसार कीर्ते मान्न सकिने भरपर्दो एवं ठोस आधार केही छैन, कीर्ते भन्ने वादी दावी झुठ्ठा ठहर्छ । विवादीत २०३२।१२।१५ को लिखत सद्दे ठहर्छ भन्ने २०३९।६।१२।३ को पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला ।

१०. पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफमा चित्त नबुझी यस अदालतमा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी पुनरावेदक वादी गणेशप्रसाद सिंहको यस अदालतमा पेश भएको निवेदनमा विशेषज्ञले दिएको रायलाई प्रमाण ऐन, ०३१ को दफा ५२ बमोजिम अदालत समक्ष उपस्थित गराई जिरह बकपत्र गराएपछि मात्र प्रमाणमा लिन हुने प्रष्ट कानुनी व्यवस्था हुँदाहुँदै सो नगरी केवल त्यस्तो विशेषज्ञले दिएको रायलाई मूल आधार मानी गरेको निर्णयमा त्रुटि देखिएको र त्यस्तो त्रुटि सार्वजनिक महत्वको विषयको समेत देखिँदा न्यायप्रशासन सुधार ऐन, ०३१ को दफा १३ को उपदफा (५) को खण्ड (ख) बमोजिम पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरिएको छ भन्ने यस अदालत डिभिजनबेञ्चको मिति ०४०।९।२० को आदेश रहेछ ।

११. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत कीर्ते मुद्दामा पुनरावेदक वादीको तर्फबाट विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मीले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो ।

१२. प्रस्तुत कीर्ते मुद्दामा पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको इन्साफ मनासिब बेमनासिब के रहेछ निर्णय दिनु परेको छ ।

१३. यसमा सप्तरी खोजपुर गा.पं.अन्तर्गत मेरो हकभोगको ८–१–१७½ जग्गा कसैलाई बिक्री लेखत गरी नदिएकोमा विपक्षी कृष्णचन्द्र समेत मिली मेरो हक  मेटाउने नियतले रु.५५,०००।– मोल र २०३२।१२।१२ को मिति राखी दावीको लिखतमा भएको साविकको व्यहोरा उडाई यो लिखत राजीनामा लेखी कीर्ते गरेको भन्ने मुख्य दावी भएकोमा प्रतिवादीतर्फबाट दावी बमोजिम कीर्ते गरेको होइन सद्दे साँचो व्यहोराको लिखत हो भन्ने जिकिर लिई प्रतिउत्तर र बयान समेत भएकोबाट दावीको लिखत कीर्ते हो होइन भन्नेतर्फ विचार गरिँदा विवादको लेखत रेखा विशेषज्ञहरूबाट जाँच गराउँदा पद्मराज काफ्लेले शुक्ष्म दर्शकयन्त्र, अति जैविकी किरण (Ultra Violet Rays) भौतिक परीक्षण (Physical Examination) समेतबाट ल्याप्चे जाँच हुँदा विवादग्रस्त लिखत कागजको रंगमा एकरुपता छैन । कागजको चिप्लोपना हराएको छ । पहेलो रंग (Yellowness) प्राय प्रत्येक अक्षरको आसपासमा देखिन्छ । मसीको रंग लिखतका अरु व्यहोरा लेखिएको मसीको रंग भन्दा फरक छ । एउटै मसीबाट लेखिएको भए मसीको रंग फरक पर्ने थिएन । अति जैविकी किरणद्वारा हेर्दा लिखतमा यत्रतत्र दागहरू (Stains) देखिनुको साथै पहिलो लेखिएका रसायनद्वारा उडाइएका केही अक्षर र रेखाहरू समेत पढ्न सकिन्छ । लिखतमा लागेका ल्याप्चे लिखतको व्यहोरालाई च्यापेको छैन । सो ल्याप्चेको रेखाहरु अस्पष्ट छ । मिति पूछारको पहिलो ल्याप्चेले कारणीको हस्ताक्षरलाई च्यापेको छ । सहीको “स” को रेखा (Stroke) माथि ल्याप्चेको रेखा (Ridge) जसरी देखिन्छ सोही ठाउँमा “सुम” को “म” को रेखाले ल्याप्चेको रेखालाई च्यापेकोले ल्याप्चेका रेखाहरू देखिँदैनन् । लिखतको बीचमा दुइटा ल्याप्चेहरू लागेका छन् । ती ठाउँहरूमा कुनै पनि अक्षर थपिएको केरिएको छैन । रसायन प्रयोग गर्दा लेखिए जति अक्षरहरू उडेर गई ल्याप्चे उड्न नसक्ने हुँदा ल्याप्चे यथावत अवस्थामा रहेको र ल्याप्चेका रेखाहरू राम्रोसंग सुक्न नपाउँदै त्यसै माथि लेखिएकोले ल्याप्चेका रेखाहरूमा पनि कलमको मसी प्रवेश भएको स्पष्ट देखिन्छ । पहिलो हरफ देखि १६ हरफ सम्म अक्षरहरू कोचिएर लेखिएको छ भन्ने आधारमा निष्कर्षमा विवादग्रस्त लिखतको हस्ताक्षर सही र ल्याप्चेहरू बाहेक अरु सम्पूर्ण व्यहोरा कुनै रासायनिक (Chemical) पदार्थद्वारा उडाई सोही कागजमा पछिबाट वर्तमान विषयबस्तु लेखिएको हो । लिखितको बीचमा लागेको दुबै ल्याप्चेहरू पहिलेको व्यहोरामा भएको थप केरमेटमा लागेको हुनुपर्छ । मसीले लेखे जति रासायनिक पदार्थद्वारा उडे पनि चिप्लो पदार्थमा फेटेर बनाएको ल्याप्चेको कालो हुँदा ती ल्याप्चेहरू पूर्ववत् रहेका हुन् भनी आफ्नो राय व्यक्त गरी अदालतमा आई बकपत्र गर्दा समेत सोही बमोजिम कारणहरू समेत दर्शाई सोही व्यहोरा समर्थन गरी बकपत्र गरेको देखियो अर्कोतर्फ रेखा तथा लेखा विशेषज्ञ रामबहादुर र हरीबहादुरले दाबी बमोजिम अघिको व्यहोरा केमिकल प्रयोग गरी उडाई सोही कागजमा यो राजीनामा खडा गरेको होइन भनी राय व्यक्त गरेकोमा अदालतमा बकपत्र गर्न झिकाउँदा रामबहादुर उपस्थितै नभएको हरिबहादुर उपस्थित भई बकपत्र गर्दा पनि सोही राय व्यक्त गरे पनि यस किसिमको लिखत जाँच्दा साधारणतया प्रयोग हुने सुक्ष्मदर्शक यन्त्र, अति जैविकीकिरण जस्तो कुनै यन्त्र प्रयोग नगरेको भनी स्वीकार गर्नुको साथै सो राय के कुन कुरामा आधारित रहेको सो विस्तृत रुपमा देखाउन सकिएको देखिन आउँदैन । मिसिल साथ रहेको सक्कल लिखित हेरिएमा पनि सो लिखतको सबै हरफहरूको मसी फुलेको र लिखतको शिर हरफको “लिखितम” शब्दको “लि” भन्ने अक्षर अगाडि अनावश्यक “आ” आकारको धर्सो देखिएको त्यस्को अलावा ठाउँ ठाउँमा अक्षरहरूमा दोहरा धर्सो पनि देखिएको मिति बन्दका अक्षरहरू पनि अरु हरफ मिलान नदेखी पुछारको कारणीको सही र ल्याप्चे नछोओस् भनी कसी लेखिएको देखिएको र लिखतको बीचमा कुनै थपकेर नभएको ठाउँमा पनि दुई ल्याप्चेको रेखाहरू देखिन आएको सो ल्याप्चेका रेखाहरू विपक्षीको जिकिर बमोजिम कागज पट्याउँदा सर्न गएको भन्ने अवस्था समेत नदेखिएकोबाट रेखा तथा लेखा विशेषज्ञ पद्मराज काफ्लेको राय समर्थित हुनआएकोबाट त्यस्तो लिखतलाई सद्दे नठहराई कीर्ते ठहराएको शुरुको इन्साफ उल्टी गरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मिलेको नदेखिँदा कीर्ते ठहराएको शुरु अदालतको इन्साफ मनासिब ठहर्छ । तपसील बमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु ।

तपसील

माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०३९।६।२२ को फैसलाले पुनरावेदक वादीलाई जरिवाना रु.६८७५।– अक्षरुपी ६ हजार आठ सय पचहत्तर रुपैयाँ जेथा जमानी बापत जि. सप्तरी गा.पं.खोजपुर वार्ड नं.२(क) को.कि.नं.३९ को धनहर दोयम जग्गा विगहा ०–११–१७ जग्गा हरिप्रसाद साहू हलुवाईको एकलौटी हकभोग तिरो दर्ताको जग्गा मालपोत कार्यालय सप्तरी राजविराजमा रोक्का रहेको द.नं. २९९५ को मिति २०४०।१।११।१ को मा.पो.का.सप्तरीको पत्रबाट देखिन आएकोले उक्त जग्गा फुकुवा गरी जग्गाधनी दर्ता प्रमाणपत्र पुनरावेदक वादी गणेशप्रसाद सिंहलाई फिर्ता दिनु भनी मालपोत कार्यालय सप्तरीलाई र शुरु अदालतमा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु.....१

पुनरावेदक वादी गणेशप्रसाद सिंहले यस अदालतमा निवेदन दर्ता गर्दा पुनरावेदन दस्तूर रु.१०।– स्याहा श्रेस्ता भएको देखिन आएकोले उक्त रु.१०।– वादीले ऐनका म्यादभित्र प्रतिवादीबाट भराई पाउँ भनी निवेदन दिएमा दामासाहीले विपक्षी प्रतिवादीहरू कृष्ण चन्द्रप्रसाद सिंह समेतबाट वादी गणेशप्रसाद सिंहलाई भराई दिनु भनी शुरु जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु......२

पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति २०३९।६।१२।३ को फैसलामा उल्लेख भएको सप्तरी जिल्ला अदालतको मिति २०३७।९।८।२ को फैसलाले देहायका प्रतिवादीहरूबाट देहाय बमोजिम गर्ने गरेको ज.रु.१३,७५०।– नलाग्ने हुँदा लगत कट्टा गर्नु भनी स.जि.अ.मा लगत पठाउने गरेको लगतमा पू.क्षे.अ.को इन्साफ उल्टी भई शुरुको इन्साफ सदर भएकोले सो लगत कट्टा गर्ने गरेको मिलेन । शुरु जि.अ.ले कस्ने गरेको लगत कायमै राखी देहायका प्रतिवादीहरूबाट ज.रु.असूल गर्नु भनी शुरु जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु.......३

प्र.कृष्ण चन्द्रप्रसाद सिंह के रु.२७५०।– प्र.रामेश्वर हलुवाई के रु.२७५०।– प्र. नवाबसिं दनुवार के रु.२७५०।– प्र. बद्रि नारायण चौधरी के रु.२७५०।– प्र. प्रद्युम्नलाल दास कायस्थ केरु.२७५०।– पू.क्षे.अ.को इन्साफ उल्टी हुँदा पू.क्षे.अ.को मिति २०३९।६।१२।३ को फैसलाले वादीलाई रु.६८७५।–जरिवाना गर्ने गरी सप्तरी जि.अ.मा लेखी पठाएको लगत कायम राख्‍नु परेन । सो लगत कट्टा गरी दिनु भनी शुरु जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.त. मा लगत दिनु.....४

पू.क्षे.अ.को इन्साफ उल्टी भई शुरु जि.अ.को इन्साफ सदर भएको हुँदा पू.क्षे.अ. को मा.न्या. श्री मोहनप्रसाद शर्मा र मा.न्या.श्री उदयराज उपाध्यायको उल्टीमा रिकर्ड राख्‍न स.अ.प्रशासन शाखामा जानकारी दिनु.......५

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

 

इतिसम्वत् २०४३ साल पौष १७ गते रोज ५ शुभम् ।