निर्णय नं. १३२७ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

निर्णय नं. १३२७ ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री घनानाथ पन्त

सम्वत् २०३५ सालको रिट नं. ११६५

आदेश भएको मिति :  २०३६।११।१०।६ मा

निवेदक : जिल्ला सिरहा असनपुर गा.पं.वडा नं. ६ बस्ने मनेलाल साहु

विरूद्ध

विपक्षी : जिल्ला भूमिसुधार कार्यालय सिरहा समेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

(१)  विवादको जग्गा मोही भई कमाएको निस्सा प्रमाण पेश दाखिल भएको नदेखिएको, वारेसले सनाखत गरी दिएको आधारमा मात्र मोही कायम गरेको देखिन्छ । तसर्थ प्रमाणको अभावमा गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दास

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल तथा विद्वान अधिवक्ता श्री केदारचरण राय

आदेश

          न्या. बासुदेव शर्मा : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश पूर्जि जारी गरी विपक्षी कार्यालयको मिति २०३५।१०।१७।४ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी रिट निवेदन मिति ०३५।१२।१६।५ मा दर्ता भएको रहेछ ।

          २.   संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकार छन् : मनेलाल साहुका नाममा दर्ता रहेको गा.पं.असनपुर वडा नं. ९ को कि.नं. १४९ को ०–१७–८ मध्ये पूर्व उत्तर कोणबाट ०–४–१० कि.नं. १३२ को १–१–१३ मध्ये उत्तरतर्फबाट ०–४–० जग्गाको मोही हकको प्रमाणपत्र पाउँ भनी २०३१ साल बारे ०३३ सालको बाली बुझेको भर्पाई साथ राखी भू.सु.कार्यालय सिरहामा निवेदकले दर्ता गराएको रहेछन् । प्रतिवादीका नाममा म्याद जारी गरी म्यादैभित्र प्रतिवादी आई इन्कारी बयान गरेको तर मुद्दा फछ््र्यौट टोली मु.असनपुरमा वादीले वादी दावीको जग्गा ०३४ सालमा जोतेका हुन् भनी निवेदनमा कागज गरी दिएका रहेछन् । वादी दावी बमोजिमको जग्गा ०३४ सालदेखि जोतेको र गरी आएका छन् भनी निवेदनमा सनाखत समेत गरी दिएको देखिँदा गा.पं.असनपुर वार्ड नं. ९ को कि.नं. १४९ को जग्गामध्ये पूर्व उत्तरबाट ०–४–१० कि.नं. १३२ मध्ये उत्तरतर्फबाट ०–४–० जग्गाको वादीका नाममा मोहीको प्रमाणपत्र बनाई दिने ठहर्छ भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयले निर्णय गरेको रहेछ ।

          ३.   कुनै जग्गाधनीको जग्गामा मोही कायम गर्न विभिन्न ऐनको दफा २५ मा दुइटा अवस्थाहरू वर्णित छ ।

          ४.   ऐनको दफा २५(१) अन्तर्गत ऐन लागू भएको अवस्थामा कसैले कसैको लागि मोहीको हैसियतले जोतेको रहेछ भने नियमावलीको नियम ३(२) अन्तर्गत १ नं. अनुसूचीको ढाँचामा मोही लगत भरी ऐनको नियम छ अन्तर्गत २ नं. अनुसूचीको ढाँचामा प्रकाशित भएको र नियम ७(१) अन्तर्गतको म्यादभित्रै जग्गाधनीको उजूर नपरेपछि नियम ९ अन्तर्गत ४ नं. अनुसूचीको ढाँचामा जो.अ.नि.पाएको हुनुपर्छ । दोस्रो अवस्था ऐनको दफा २५(२) अन्तर्गतको छ । त्यस अन्तर्गत कुनै जग्गाधनीले ऐनको दफा ३४ (१) अनुसार दोहोरो कबूलियत गरी एक एक प्रति लिए दिएको हुनुपर्ने र एक प्रति स्थानीय पञ्चायतमा दाखिल गरेको तथा ऐनको दफा २६(१) को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशको देहाय (ख) अन्तर्गत तोकिएको अधिकारी भू.सु.अ.लाई जग्गा मोहीमा जोत्न दिए लिएको कुराको सूचना एक महीनाभित्र दिएको हुनुपर्छ । तर उल्लिखित कानुनी व्यवस्थाहरू अन्तर्गत नं. त.प्रतिरक्षीले १ नं. मोही लगत भरेको नं. २ अनुसूची प्रकाशित भएको र नं. त.४ नं. जो.त.अ.नि.पाएको छ । तसर्थ ऐनको दफा २५(१) अन्तर्गतको मोही भएको भन्ने कुराको पुष्टि हुनसक्ने प्रश्न नै उठेन । ऐनको दफा २५(२) अन्तर्गत मोही हुनका निमित्त प्रतिरक्षीले उल्लेख भएबमोजिम कबूलियत पेश गर्नसकेको छैन । ऐनको दफा २५(२) अन्तर्गतको मोही स्थापना हुन निमित्त ज.ध.र मोहीको बीच कबूलियत नभएको अवस्थामा मोही कायम गर्न नमिल्ने भनी सर्वोच्च अदालतबाट अनेकौं मुद्दामा सिद्धान्त समेत प्रतिपादित भइसकेको छ । यस्तो अवस्थामा ऐनको दफा २५(१), २५(२) २६(१) को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशको खण्ड (ख) र दफा २४(१) को प्रतिरक्षा गरी निर्णय भएको हुनाले बदर भागी छ ।

          ५.   विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने डिभिजन बेञ्चको २०३५। १२।२७।२ को आदेशानुसार प्राप्त हुनआएको लिखितजवाफ निम्न प्रकार छन् :

          ६.   मोहियानी सम्बन्धित निर्णय गर्ने अधिकार प्राप्त अधिकारी भूमिसुधार कार्यालय नै भएको हुँदा त्यसप्रकारको अधिकारीबाट भएको फैसलालाई अधिकार भित्रको हुँदैन भनेर भन्न पाइने अवस्थै पनि छैन । अ.बं.को ३५ नं. पनि लाग्न सक्दैन ।

          ७.   २०३५।१०।१७।४ को भूमिसुधार कार्यालय सिरहाको फैसला अधिकार प्राप्त अधिकारीबाट प्रमाणको उचित मूल्यांकन गरी कानुन बमोजिम गरिएको हुँदा निवेदकको दावी अनुसार बदर हुन सक्दैन निवेदकको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत सबदलाल राई ।

          ८.   ऐन नियमको परिधिभित्र रही भएको उक्त निर्णयले रिट निवेदक मनेलाल साहुको कुनै कानुनी तथा संवैधानिक हक हनन् नभएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउन सम्मानित अदालत समक्ष सादर अनुरोध गर्दछु भन्ने समेत जिल्ला भूमिसुधार कार्यालय सिराहा ।

          ९.   तारेखमा रहेका निवेदक मनेलाल साहुको वारेस दिनेश्वरप्रसाद सिंहलाई रोहवरमा राखी निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दासको र विपक्षी भूमिसुधार कार्यालय सिराहातर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल तथा विपक्षी सबदलाल राईतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री केदारचरण रायको बहस समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ निर्णय दिनुपरेको छ ।

          १०.  यसमा मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने निवेदन परे अनुसार उल्लिखित जग्गामा कहिले पनि मोही रहेको छैन भन्ने बयान भएकोमा मोही हकको प्रमाणपत्र दिने ठहर्छ भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयले निर्णय गरेको देखिन्छ । निर्णयतर्फ विचार गर्दा भूमिसम्बन्धी कानुन अनुसार विवादको जग्गा मोही भई कमाएको निस्सा प्रमाण सबदलाल राईले पेश दाखिल गर्नसकेको देखिएन । निवेदकको वारिस प्रसब साहुले सनाखत गरिदिएको आधारमा मात्र विवादको जग्गाको मोही सबदलाललाई कायम गरेको देखिन्छ । तसर्थ प्रमाणको अभावमा गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिँदा उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी भूमिसुधार कार्यालयको २०३५।१०।१७।४ को निर्णय बदर गरी दिने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम फाइल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. घनानाथ पन्त

 

इति सम्वत् २०३६ साल फाल्गुण १० गते रोज ६ शुभम् ।