निर्णय नं. १३३० - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

निर्णय नं. १३३० ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३६ सालको रिट नं. ७६३

आदेश भएको मिति : २०३६।११।९।५ मा

निवेदक : जिल्ला सर्लाही हेमपुर गा.पं.वार्ड नं. ९ बस्ने रिझन मण्डल धानुक

विरूद्ध

विपक्षी : भूमिसुधार कार्यालय सर्लाहीका भूमिसुधार अधिकारी राम असिस समेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

(१)  दुवै पक्ष मञ्जूर भई मुद्दा मिलापत्र गरी पाउने अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष निवेदन दिई मिलापत्र भए गरेको कुरालाई बदर गर्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री झुलेन्द्रप्रसाद छतकुली

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डे तथा विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जविहारीप्रसाद सिंह

आदेश

          न्या. बासुदेव शर्मा :  नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषण लगायत जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरी मिति ०३५।११।२७ को मिलापत्र बदर गरिपाउँ भन्ने समेतका कुराको माग गर्दै मिति २०३६।४।२२ मा दर्ता हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदन सम्बन्धी संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकारका रहेछन् :

          २.   निवेदकले हेमपुर गा.पं.वडा नं. ८ कि.नं. ७९ समेतका ४ कित्ता जग्गा जोती जग्गावाला महलमा गोकुल सिंह राजपुत भन्ने जनाई मोहियानी हकको प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको रहेछ । उक्त जग्गाको मोही कायम गरिपाउँ भनी विपक्षी मुनेश्वर राय यादवको विपक्षी कार्यालयमा निवेदन परेकोमा निवेदकलाई झिकाई कार्यवाही हुँदा आखिर कि.नं. ८५ को –४– कठ्ठा जग्गा मात्र मोही हकमा निवेदक रिझनका नाममा कायम रही अरू बाँकी ४ कित्ता जग्गाको मोही लगत कट्टा गरी विपक्षी मेनेश्वरको नाममा मोही कायम गर्ने सम्पूर्ण रोक्का बालीको कूत बाहेक बाली रकम निवेदकले पाउने समेत गरी दुबै पक्षको संयुक्त दरखास्त अनुसार विपक्षी कार्यालयमा मिति २०३५।११।२७।१ मा मिलापत्र भएको रहेछ सो मिलापत्र गैरकानुनी हुँदा बदर गराई पाउँ भन्ने कुराको माग गर्दै प्रस्तुत रिट निवेदन पर्न आएको छ ।

          ३.   ऐनमा कुनै व्यहोराले जग्गा छाड्न छोडाउन परे मधेशको जग्गा फाल्गुण मसान्त देखि जेष्ठ मसान्तसम्म र अन्यत्रको जग्गा पौषदेखि चैत्र मसान्तसम्म छोड्न छोडाउन हुन्छ त्यसपछिलाई कुयाम ठहर्छ, भन्ने लेखिएको पाइन्छ, ऐनको दफा २६ अनुसार मोहीले जग्गा छाड्ने र सो छाडेको अवस्थामा जग्गाधनीले मोहियानीहरू ऐनको दफा २५ अनुसार आफ्नो नाममा सच्याउन लाउने बाहेक अन्य मोहीमा हस्तान्तरण गराउने क्रिया गर्न पाउने कुनै पनि अधिकार विपक्षी अधिकारीलाई छैन । गैरकानुनी तरीकाबाट सुरक्षित किसानको मोहियानी हक हत्याउन पाउने अधिकार विपक्षी मुनेश्वरलाई छैन र त्यस्तै विदेशी नागरिक विपक्षी रामबाबुलाई नेपाल अधिराज्यभित्रको जग्गाको आयस्ता खाने दर्ता गराउने समेत कुनै पनि प्रचलित कानुनले प्रदान गरेको छैन । ऐनको दफा २९ र ३१(क) को अधिकारक्षेत्रभित्र आफूलाई सीमाबद्ध नगरी खास जोताहा म निवेदकको मोहियानी हक छोडाउने काम कार्यवाही गर्ने अधिकार विपक्षी भू.सु.अधिकारीलाई छैन, विपक्षी मुनेश्वर गाउँको प्रधानपञ्च र धनी व्यक्ति हुन् निज अघिदेखि नै मेरो मोही हक छुटाउन तल्लीन रहनुभएका झगडीया हुन विपक्षी रामबाबु विदेशी हुँदा यसै जग्गाको सम्बन्धमा सरकार वादी मुद्दा चलाएकोमा सर्लाही मालपोत कार्यालयमा डायरै छ । मैले आजसम्म जोती आएको जग्गाको मोहियानी हक छोडाई कानुन विपरीत नामसारी दर्ता समेत गराएका छन् उक्त मिलापत्र गैरकानुनी हुँदा बदर गरी हक प्रचलन गराई पाउँ ।

          ४.   विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने समेत डिभिजन बेञ्चका मिति ०३६।५।१।६ का आदेशानुसार विपक्षीहरूद्वारा प्राप्त लिखितजवाफ जिकिर यस प्रकारका रहेछन् :

          ५.  पक्ष विपक्षहरूको आपसमा मिली मिलापत्र गराई पाउँ भनी निवेदन दिई कार्यालयबाट व्यहोरा मतलव परिणाम सम्मलाई बुझाई मिलापत्र गर्न मञ्जूर गरेको मिलापत्रमा चित्त बुझेन भन्ने अ.बं.१८२ नं. अनुसार उजूर लाग्न सक्तैन, निवेदकले उजूर गरेको कानुन विपरीत हो झुठ्ठा रिट निवेदन गरेको देखिएकोले खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत नि.भूमिसुधार अधिकारी भू.सु.का.सर्लाही ।

          ६.   भु.सु.का. सर्लाहीमा भएको मिलापत्र असाधारण अधिकारक्षेत्र अन्तर्गत बदर गर्न मिल्ने हो होइन सन्दर्भमा विचार गर्नुपर्ने हुन्छ असाधारण अधिकारक्षेत्र कानुनमा प्रष्टरूपले प्रावधान भएको कुरा लागू हुने अधिकारक्षेत्र होइन । कानुनको प्रावधान अन्तर्गतको बाटो छाडी असाधारण अधिकारक्षेत्रमा प्रवेश गर्दैमा असाधारण क्षेत्रभित्र प्रचलित हुनसक्ने पनि होइन मिलापत्र अधिकार प्राप्त अड्डा अदालतबाट निकाय समक्ष कानुनको प्रक्रिया पूरा गरी एकपटक भइसकेपछि मिलापत्र बमोजिम गरी दिएन भन्ने बाहेक अन्य किसिमले बदर हुनसक्ने भनी अ.बं.१८२ नं. प्रावधान भएको पाइँदैन रिट निवेदन नै खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत मुनेश्वर राय यादव ।

          ७.  विपक्षी रामबाबु सिंह राजपुतले सूचनाको म्याद गुजारी लिखितजवाफ नदिई बसेको रहेछ ।

          ८.   तारेखमा रहेका निवेदक रिझन मण्डल धानुक र विपक्षी मुनेश्वर राय यादवलाई रोहवरमा राखी निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री झुलेन्द्रप्रसाद छत्कुल्ली र विपक्षी भूमिसुधार कार्यालय सर्लाहीतर्फबाट बहस निमित्त खटिनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डे तथा विपक्षी मुनेश्वर राय यादवतर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जविहारीप्रसाद सिंह समेतको बहसहरू सुनी बुझ्दा प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के हो ? निर्णय दिनुपरेको छ ।

          ९.   विवादास्पद जग्गा सम्बन्धमा निवेदक र विपक्षी मुनेश्वरका बीच जोताहा तेरो मेरो सम्बन्धमा विवाद उत्पन्न भई विपक्षी कार्यालयमा मुद्दा चली निवेदकले विवादास्पद ५ कित्ता जग्गा मध्ये ४ कित्ता जग्गाको मोहियानी हक विपक्षी मुनेश्वर राय यादवलाई छाड्ने, केवल कि.नं. ८५ को –४– चार कठ्ठा जग्गाको जोताहा आफूमा कायम राख्ने गरी मिति ०३५।११।२७ मा विपक्षी भूमिसुधार कार्यालयमा अ.बं.१८२ नं. अनुसार मिलापत्र गरेको कुरामा निवेदक स्वयम सावित र सम्बन्धित मिसिल फाइल समेतबाट उक्त कुरा देखिन आउँछ ।

          १०.  लेखिएअनुसार मोहियानी सम्बन्धी विषयमा झगडा परेको कुरामा निवेदक रिझन मण्डल र विपक्षी मुनेश्वर राय यादव, यी दुवै पक्ष मञ्जूर भई मुद्दा मिलापत्र गरी पाउन अधिकार प्राप्त विपक्षी भूमि सुधार अधिकारी समक्ष निवेदन दिई मिति ०३५।११।२७ मा मिलापत्र भए गरेको कुरालाई बदर गराई पाउँ भनी पर्नआएको रिट निवेदनका माग अनुसारको आदेश जारी गर्न मिल्दैन । तसर्थ प्रस्तुत रिट निवेदनपत्र खारेज हुने ठहर्छ । नियम बमोजिम गरी फाइल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. बब्बरप्रसाद सिंह

 

इति सम्वत् २०३६ साल फाल्गुन ९ गते रोज ५ शुभम् ।