निर्णय नं. १३३२ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. १३३२     ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री घनानाथ पन्त

सम्वत् २०३५ सालको रिट नम्बर १००७

आदेश भएको मिति : २०३७।१।१५।१ मा

निवेदक : कपिलवस्तु तिलौराकोट गा.पं.वडा नं. १ बस्ने भगवानी कुर्मीनी समेत

विरूद्ध

विपक्षी : ऐ बस्ने शिवराजी नाउनी समेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

(१)   लोग्नेको देहान्त पछि मोही हुनलाई जग्गावालाले पत्याएको हुनुपर्ने ।

(प्रकरण नं. ९)

आदेश

            न्या. बासुदेव शर्मा : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश पूर्जि जारी गरी विपक्षी कार्यालयको ०३५।४।२०।६ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी रिट निवेदन मिति ०३५।९।१७।२ मा दर्ता भएको रहेछ ।

            २.    संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकार छन् : ज.ध.जै जै राम बढैको नाउँमा दर्ता रहेको कि.नं. ७२४, ७३९, ७४० र महन्तप्रसाद कुर्मीको स्वास्नी भगवानीदेवी कुर्मीनीको नाममा दर्ता रहेको गा.पं.गोवरी वा.नं. २(क) को कि.नं. ८०४ समेतको जग्गा मेरो लोग्ने छब्बा नाउँले मोहीमा जोती आएकोमा कि.नं. ७२४ मा मात्र मोही कायम भई प्रमाणपत्र पाएको, बाँकी कि.नं. ७३९।७४० मा मोही दर्ता भएन दर्ता गरी लोग्ने स्वर्गवास भएकोले मोही दर्ता गरी मोही नामसारी गरिपाउँ भनी वादीको निवेदन । ज.ध.को नाउँमा म्याद जारी गर्दा विपक्षीले कहिले पनि कुनै शर्तमा जग्गा जोतेको छैन । वादी शिवराजी नाउनीको छोरा भुन्नु नाउँले म भगवानी कुर्मीनीसँग रु.१७००१। बुझी निजको नाउँमा दर्ता रहेको ९–१७–४ जग्गा २०३१।९।१ मा घरसारमा राजीनामा गरी दिएको सो लिखत पारित गरिपाउँ भन्ने मुद्दा क.व.जि.अ.मा चलिरहेको, रिसइवीबाट उजूर दिएको हो कि.नं. ७४० को जग्गा बेकारु अहिरले जोतेको हो भनी भगवानी कुर्मीनी जै जै बढैसमेत जना २ को वा. बलरामप्रसाद कुर्मीको प्रतिउत्तरपत्र । वादीले दावी गरेको कित्ताको फिल्डबुक उतार मगाई हेर्दा कि.नं. ७३९ को किसानको महलमा वादी छब्बा नाउँ दर्ता देखिने कि.नं. ७४० को किसानको महलमा बेकरु अहिरको नाम दर्ता छ, कि.नं. ८०४ को किसानको महलमा कसैको नाउँ दर्ता छैन । उक्त कित्ताहरूको सम्बन्धमा सरजमीन मुचुल्काबाट देखिएकोले कि.नं. ७४० को किसानको महलमा बेकरु अहिरको नाम दर्ता देखिएकोले सो सम्बन्धमा केही गरिरहनु परेन । कि.नं. ७३९, ८०४ को जग्गा वादी छब्बा नाउँले प्राप्त गरेको मोहियानी हकको प्रमाणपत्रमा दर्तावाला छब्बा नाउँको नाउँ कट्टा गरी निजको स्वास्नी शिवराजी नाउनीको नाउँमा मोही नामसारी गरी दिने ठहर्छ, भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयले निर्णय गरेको रहेछ ।

            ३.    कि.नं. ७३९ र ८०४ को फिल्डबुकको मोही महलमा छब्बाको नाउँ लेखिएको छैन । कि.नं. ७३९ को फिल्डबुकमा छब्बाको नाम लेखिएको छ भन्ने कुरा गलत छ । म जै जै रामले पाएको लालपूर्जामा छब्बाको नाम मोही महलमा छैन । कि.नं. ८०४ को फिल्डबुकको मोही महलमा छब्बाको नाम छैन । हाम्रो यो जग्गाको ४ नं. जो.अ नि. पनि छब्बाले पाएको होइन । २ नं. कहाँ र कहिले प्रकाशित भयो त्यसतर्फको सबूत प्रमाण नबुझी फैसला भएकोले अ.बं.को १८५।१८९ को विपरीत निर्णय हुँदा बदर भागी छ ।

            ४.    हामी छुट्टाछुट्टै जग्गाधनी उपर परेको एउटा उजूरीबाट कार्यवाही र निर्णय भएकोले अ.बं.को ७२ नं. को विपरीतको बदरभागी छ ।

            ५.    गा.पं.को सिफारिशमा नजोतेको जग्गामा कसैले मोहियानी हक प्राप्त गर्नसक्ने कानुन छैन । सरजमीनमा बक्ने मानिसहरूलाई भू.सु.का.मा नबुझी प्रमाण लगाएकोले प्रमाण ऐनको दफा १८ को प्रतिकूल छ । सरजमीनको दफा १ मा द्वारीका गोसाईको सरजमीन भनाई लेखिएको छ । द्वारीकाले भने बमोजिम मेरो व्यहोरा ठीक सदर भनी अरू अरूले सकार गरेका छन् । यस्तो गाईजात्रे सरजमीन कुनै पनि हालतमा प्रमाणमा स्वीकारयोग्य छैन । हामी जग्गाधनीकै जोतमा वादी दावीको जग्गा छ भनी किटानी साथ बक्ने पनि धेरै छन् म भगवतीको झगडीयाहरूले पनि सरजमीन गरेको कुरा सरजमीनकै कागजबाट देखिन्छ ।

            ६.    विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने डिभिजन बेञ्चको मिति ०३५।९।२३।१ को आदेशानुसार प्राप्त हुनआएको लिखितजवाफ निम्न प्रकार छन् :

            ७.    भू.सु.अ.ले मोहियानी नामसारी गरिदिने गरी ०३५।४।२०।६ मा निर्णय गर्नुभएको र मुख्य बाली लगाउने समय हुँदा मैले नै बाली लगाएको सो बालीको समय व्यतीत भएपछि ०३५ साल पौषमा मात्र रिट निवेदकहरूले प्रस्तुत रिट निवेदनपत्र दिनुभएको त्यस्तो विलम्ब गरी निवेदन दिनुपर्ने कुनै कारण देखाउन समेत नसक्नुभएकोले अनुचित विलम्बको सिद्धान्तले समेत रिट निवेदनपत्र खारेज हुन सम्मानित अदालत समक्ष अनुरोध गर्दछु भन्ने समेत शिवराजी नाउनी ।

            ८.    तारेखमा रहेको निवेदिका भगवानी कुर्मीनी समेतको वारेस दिनेश्वरप्रसाद सिंह र विपक्षी शिवराजी नाउनीको वारेस श्यामकृष्ण डंगोललाई रोहवरमा राखी निवेदक तर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जविहारीप्रसाद सिंहको बहस समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ निर्णय दिनुपरेको छ ।

            ९.    यसमा लोग्ने स्वर्गवास भएकोले मोही दर्ता गरी मोही नामसारी गरिपाउँ भन्ने निवेदन कि.नं. ७४० को जग्गा बेकारु अहिरले जोतेको हो भन्ने समेत प्रतिवादी भएकोमा शिवराजी नाउनीको नाममा मोही नामसारी गरी दिने ठहर्छ भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयले निर्णय गरेको देखिन्छ । प्रस्तुत केशमा मोही रोज्ने काम हाम्रो हो, भूमिसुधार अधिकारीको होइन भन्ने निवेदकको निवेदन जिकिर छ । भूमिसुधार कार्यालयले निर्णय गर्दा छव्बा नाउँको नाम कट्टा गरी निजको स्वास्नी शिवराजी नाउनीको नाममा मोही नामसारी गरी दिने भनी ठहर गरेको देखिन्छ । शिवराजी नाउनीले आफ्नो निवेदनपत्रमा लोग्ने स्वर्गवास भएकोले मोही दर्ता गरिपाउँ भनी दावी लिएको देखिन्छ । लोग्नेका देहान्तपछि मोहियानी हक स्वतः पत्नीमा आउनसक्ने व्यवस्था भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा २६(१) ले गरेको पाइँदैन । लोग्नेको देहान्त पछि मोही हुनलाई जग्गा वालाले पत्याएको हुनपर्ने कानुनी व्यवस्था छ । तसर्थ शिवराजी नाउनीको निवेदन लिई निजको नाउँमा नामसारी गरी दिने निर्णय गरेको त्रुटिपूर्ण देखिँदा बदर हुने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि एक महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत विपक्षी कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम फाइल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. घनानाथ पन्त

 

इति सम्वत् ०३७ साल वैशाख १५ गते रोज १ शुभम् ।