निर्णय नं. १३५३ - जालसाजी

निर्णय नं. १३५३   ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री हेरम्बराज

सम्वत् २०३२ सालको फौजदारी पुनरावेदन नम्बर ८३

फैसला भएको मिति :   २०३२।१०।२५।१ मा

पुनरावेदक : दाङ देउखुरी जिल्ला बागमती गा.पं.वार्ड नं. ६ हापुर बस्ने दलबहादुर आले मगर समेत

विरूद्ध

विपक्षी : दाङ देउखुरी जिल्ला बागमारे गा.पं.वडा नं. ६ हापुर बस्ने गम्भीरचन बालम क्षेत्री

मुद्दा : जालसाज

(१) मोहीको हक ननिखनिएको मितिदेखि सन्धीसर्पनवाला वादीको निखन्ने हक भइसकेपछि प्र.हरू परस्परमा निखनी लिएदिएको सदर मान्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. ९)

पुनरावेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेल

फैसला

          न्या. बासुदेव शर्मा : सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालत सिंगलबेञ्चबाट मिति ०३१।१२।१।६ मा भएको फैसला उपर प्रतिवादीहरूले पुनरावेदन गर्न पाउने अनुमति प्राप्त भइआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यस प्रकारको रहेछ ।

          २.  वृहस्पति सो उत्तर समेत ४ किल्लाको कि.नं. ५।६।७।८।९।१०।११।१२।१३।१४ समेत १० कित्ता जग्गा बिगहा ४द्र३।४ मध्ये बिगहा २द्र१।।४ का कित्ता १ मूलकुलासो पूर्व मूलबाटो पश्चिम दक्षिण १६२ नं. कित्ता सो उत्तरको जग्गा बिगहा १द्र१ मध्ये ।।.।।।३ को कित्ता १ मूल बाटो सो पूर्वको कित्ता १६२ मध्ये ।१।३ को कित्ता १ समेत ३ कित्ता जग्गा बिगहा २।।।४ मोल रु.१०,००० विपक्षी दलबहादुरबाट लिई बमबहादुरले मोहियानी हक समेत आफ्नै देखाई ०२४।९।२६ गते घरसारमा राजीनामा गरी दिएको पारित गरी नदिँदा दलबहादुरको उजूर परी ०२६।९।२४ मा रजिष्ट्रेशन पास भएछ । मलाई सन्धि परेकोबाट ०२७।५।३० गते धरौट राखी निखनी कारवाई चलाइराखेकोमा ०२५ सालदेखि मौखिक शर्तमा अधियाँ कमाएको बमबहादुरलाई बुझाइआएको हामी मोही टिकाराम, बहादुरले ०२७।५।३० गते ने.रु.५०००। बुझाई राजीनामा दरपीठ गराई लिएको १५ दिनभित्र मालमा जाँदा म्याद गएको भन्ने मौखिक जवाफ पाएबाट म्याद थामी पाउँ भन्ने विपक्षी दलबहादुर समेतले श्री ५ मा बिन्तीपत्र दिई म्याद थामिने प्रमांगी बक्स भइआएछ” र मोही टिकाराम, बहादुर समेत २ जनाबाट रु.१००००। दाखिल गरेको भन्ने पारी ०२७।११।१४ गते दलबहादुरले अड्डैको रोहवरमा निखनेको भर्पाई खडा गरी पारित भएको जनाई पारित भएछ टिकाराम, बहादुरलाई बनावटी मोही सिर्जना गरी बमबहादुर समेतलाई हात लिई मिलेमतोबाट राजीनामा गरी ०२४ सालमा मोही भन्न नसकी राजीनामा दिनुभन्दा अगावैको मोही भनी बहादुरले दलबहादुरलाई गरी दिएको राजीनामामा मोही बमबहादुर भई कमाएको भनी लेख्नुभएको हुँदा भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २५ को परिभाषाको बर्खिलाप मोही भएको देखिन्छ दफा २५ र दफा २ मा गरिएको व्यवस्थातर्फ विपक्षीहरूले ढाकछोप गर्दै जालसाजबाट निखनाई दिने लिने गरी सन्धीसर्पन मलाई निखनाई पाउनेबाट वञ्चित गराई जाल परिपञ्च गरेकोले यस्तोमा कीर्ते कागजको ३ नं. ले जालसाजी ठहर्ने हुँदा जालसाजी गरे गराएमा सजाय गरिपाउँ भन्ने समेत ०२८।३।७।२ को वादी रहेछ ।

          ३.  वादी दावीको जग्गा कुनै शर्त नगरी टिकाराम, बहादुरलाई अधियाँ शर्तमा राखेको जालसाजबाट खडा गरेको होइन वादी दावी झुठ्ठा हो भन्ने समेत बमबहादुरको र दलबहादुरले जग्गा बिक्री गर्छु भन्दा म अघिदेखिको मोही हुँ भनी रु.५०००। मा मलाई दिन भएको हो जालसाज गरी मोही भएको होइन भन्ने समेत टिकाराम, बहादुर खत्री र जग्गा दलबहादुरले बिक्री गर्छु भन्दा रु.१००००। मा मैले लिँदाको बखतदेखि मोही टिकाराम, बहादुर खत्रीले कमाएको जग्गा आफ्नै घर खेत भनी लेखी दिनुभएको हो मैले लिएपछि पनि निज मोहीले कमाइआएको र बिक्री गर्नमा भएकोले मोहीलाई बिक्री गरी दिँदा विपक्षी सन्धिसर्पन पारी दाङ मालमा धरौट राखी कारवाही चलाउँदा बिक्री गरेको राजीनामा पास हुन सकेको थिएन मालबाट मोहीका नाममा भर्पाई समेतको राजीनामा पास भएपछि विपक्षीको हकसफा मुद्दामा मोहीले नै निखन्न पाउने ठहरी ०२८।३।२५ गते मालबाट फैसला भएको छ कुनै किसिमसँग जालसाज गरेको होइन वादी दावी झुठ्ठा हो भन्ने समेत दलबहादुरको संयुक्त प्रतिउत्तर रहेछ ।

          ४.  थैली धरौट राखेपछि म्याद थामी पाउँ भनी निवेदन दिई थमाई प्रतिवादीहरू मिली जालसाजबाट नभएका मोही बनी बनाई भर्पाई लिखत पास गरे गराएकै ठहर्छ भन्ने समेत ०२८।११।११।४ को दाङदेउखुरी जिल्ला अदालतको फैसला ।

          ५.  उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन शुरूको इन्साफ उल्टाई पाउँ भन्ने समेत प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन परेकोमा वादी सँधियार होइन भन्न प्रतिवादीले नसकेको मोही भए कबूलियत रसिद हुनुपर्ने सो पेश दाखिल गर्न नसकेकोले समेत इन्साफ शुरूको मनासिव भन्ने समेत राप्ती अञ्चल अदालतबाट ०२९।६।९।२ मा भएको पुनरावेदन फैसला ।

          ६.  उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन ०२२ सालदेखि मोहियानीमा कमाएको भन्ने लेखिदिए पनि म दलबहादुर समेत सरोकारवाला व्यक्तिलाई कुनै असर नपर्ने हुँदा खूद मोही हामी बहादुर, टिकारामले म दलबहादुरबाट निखनेको सद्दे भर्पाई सदर कायमै राखी झुठ्ठा नालेश दिने वादीलाई सजाय भई हामीले बुझाएको जरीवाना समेत फिर्ता पाउने समेत प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन परेकोमा वादी सँधियार होइन भन्ने बारे प्रतिवादीले आफ्नो प्रतिउत्तरमा किटानी उल्लेख नगरेको कुनै लिखत जालसाज गर्‍यो भन्नेतर्फ प्र.हरू बनावटी मोही खडा गरी जालसाजद्वारा भर्पाई खडा गराई सल्यान मालबाट सनाखत गराएको सो बदर गरी जालसाज समेतमा सजायको माग गरी फिराद डायर गरेकोले जालसाज गरेको भन्ने लिखत त्यही भर्पाई देखिन आउने भएबाट प्र.ले आफू मोही भएको भए भू.सु.ऐनको दफा २ अनुसार शर्तनामा तथा दफा ३४ अनुसार कबूलियत र रसिद हुन पर्ने त्यसको सबूत प्रमाण पेश दाखिल गर्नसकेको नदेखिनाले समेत शुरूको राय सदर गरेको राप्ती अञ्चल अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालत सिंगलबेञ्चको २०३१।२।१।६ को फैसला ।

          ७.  हामी मोही होइनौ भन्ने विपक्षीको दावी भनाई छ विपक्षीले जग्गा निखन्न नपाउने गरी फैसला समेत भइसकेको छ विपक्षीको फिराद मुलुकी ऐन कीर्ते कागजको ३ को परिभाषाभित्र गरेको छैन जालसाजी हो भन्ने दावी गर्न प्रचलित कानुनले नै नमिल्नेलाई मिल्ने भनी मोहियानी हकबेहकको निर्णय गरेको कानुनोचित देखिँदैन माथि लेखिएअनुसार सार्वजनिक महत्त्वको विषयमा प्रत्यक्षतः गम्भीर कानुनी त्रुटिपूर्ण फैसला बदर गराई माग्न सो उपर पुनरावेदन गर्न अनुमति मागेका छौं “भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादीहरूको निवेदन परी डिभिजन बेञ्चमा पेश हुँदा सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३१।१२।१ को फैसलामा इन्साफतर्फ विचार गर्दा प्र.ले आफू मोही भएको भए भू.सं.ऐनको दफा २ अनुसार शर्तनामा तथा दफा ३४ अनुसार कबूलियत र बाली बुझाएको रसिद समेत हुनुपर्ने त्यसको सबूत प्रमाण पेश दाखिल गर्न नसकेको देखिनाले” भन्ने बोली परेको देखिन आउँछ, मोहियानी हक प्राप्ति वा तेरो मेरोको प्रश्नको निर्णय अधिकार भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा २१क.ले तोकिएको अधिकारीलाई प्रदान भएको र सो अनुसार भूमिप्रशासकलाई अधिकारी तोकिएकोले भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा २ र दफा ३४ को आधारमा निवेदक मोही कायम नहुने सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसलाबाट भूमिप्रशासकको उक्त अधिकारक्षेत्रमा अतिक्रमण हुनगएको पाइन्छ । न्यायिक अधिकारक्षेत्र सम्बन्धी विषयमा सुदूरपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको उक्त फैसला माथि उल्लेख भएबमोजिम प्रत्यक्षतः देखिन आएको गम्भीर त्रुटि सार्वजनिक महत्त्वको विषयमा भएको त्रुटि सम्झन पर्ने हुनाले न्यायप्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३ को उपदफा (५) को खण्ड (ख) अनुसार पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ नियम बमोजिम गर्नु भन्ने मिति ०३१।६।१०।६ मा आदेश भएको रहेछ ।

          ८.  तारेखमा रहेका पुनरावेदक प्र.दलबहादुर आले मगर समेतको वारेस रेवन्तमान श्रेष्ठ र विपक्षी वादी गम्भीरचन वलान क्षेत्रीलाई मिति २०३०।१०।११ का दिन रोहवरमा राखी पुनरावेदक प्रतिवादीतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मीको र विपक्षी वादीतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेलको बहस समेत सुनी आज निर्णय सुनाउन तोकिएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदन जिकिर पुग्नसक्ने नसक्ने के हो निर्णय दिनुपरेकोछ ।

          ९.  प्रस्तुत मुद्दामा मोहीहरूको निखन्न पाउने म्याद नाघे पनि निजहरूले निखनी लिने दिने गरेकोमा सन्धीसर्पनवाला भनी वादीले जालसाजमा उजूर गरेको देखिन्छ । सन्धीसर्पन वाला भनी वादीले मालमा दरखास्त गरेपछि मोहीको हक ननिखनिएको मितिदेखि सन्धीसर्पनवालाको निखन्ने हक सिर्जना हुने अवस्था लेनदेन व्यवहारको १२ नं. ले गरेको छ । सन्धीसर्पनवाला वादी गम्भीरचनको निखन्ने हक भइसकेपछि प्र.हरूले परस्परमा निखनी लिए दिएको सदर मान्न मिल्दैन, यस्तो कानुनले मान्यता प्राप्त नहुने कारवाई गरेकोमा बमबहादुर, टिकाराम, बहादुर, दलबहादुरहरू मोही हुन् वा होइनन् भनी निर्णय गर्नु नै निरर्थक हुन जाने हुनाले अधिकारक्षेत्रको प्रश्नमा विचार गर्न आवश्यक परेन ।

          १०.  वादीको नालेश लाग्नै नसक्ने वा जालसाजी ठहराएतर्फ यो यति कारणले त्रुटिपूर्ण छ भनी ०३२।६।१०।६ को आदेशमा उल्लेख भएको नदेखिएकोले समेत पुनरावेदन जिकिर पुग्नसक्ने देखिएन, तपसील बमोजिम गरी नियम बमोजिम मिसिल बुझाई दिनु ।

 

तपसील

देहायको प्रतिवादीहरू के माथि इन्साफ खण्डमा लेखिएबमोजिम पुनरावेदन जिकिर पुग्न नसक्ने देखिएकोले अ.बं.२०३ नं. अनुसार शुरू जरीवाना रु.५०। दरको सयकडा ५। ले देहाय बमोजिम जरीवाना हुन्छ वारेस भई रुजू नहुँदा कानुन बमोजिम असूल गर्नु भनी दाङ देउखुरी जिल्ला अदालतलाई पूर्जि गर्न का.जि.अ.मार्फत लगत दिनु..................१

प्रतिवादी दलबहादुर आले मगर के दुई रूपैयाँ पचास पैसा.२।५० ” ” टिकाराम र जाली मगर के ऐ २।५० ”बहादुर खत्री के ऐ   २।५० ”” बमबहादुर शाह के ऐ २।५०

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. हेरम्बराज

 

इति सम्वत् २०३२ साल माघ २५ गते रोज १ शुभम् ।