निर्णय नं. १३५७ - जग्गा खिचोला मेटाई चलन चलाई पाउं
निर्णय नं. १३५७ ने.का.प. २०३७
फुल बेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री हेरम्बराज
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री त्रैलोक्यराज अर्याल
सम्वत् २०३५ सालको दे.फु.नं. २६
फैसला भएको मिति : २०३७।३।१८ मा
निवेदक : जि. सुनसरी धरान न.पं. वडा नं ९ बस्ने टंकप्रसाद संज्याल
विरूद्ध
विपक्षी : ऐ ऐ. बस्ने इन्द्रमानको मु.स.गर्ने गोपालमान श्रेष्ठ
मुद्दा : जग्गा खिचोला मेटाई चलन चलाई पाउं
(१) घर बनाउनेको ११ नं. को ऐनले घर बनेको मितिबाट १ वर्षभित्र उजूर गर्नुपर्ने सो गरेको नहुँदा घर बनाएको कलममा घर बनाई खिचोला गरे भन्ने वादीको उजूर नपुग्ने ।
(प्रकरण नं. १३)
निवेदक तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवाली र विद्वान अधिवक्ता श्री प्रभुनारायण चौधरी
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेल
फैसला
न्या. हेरम्बराज : प्रस्तुत मुद्दा डिभिजन बेञ्चबाट भएको निर्णय दोहर्याई पाउँ भनी निवेदक प्रतिवादी टंकप्रसाद संजेलले दिएको निवेदनमा यसमा व्यहोरा साँचो भए ०३५।५।२३ मा त्यस अदालतबाट छिनिएको यसमा लेखिएको जग्गा खिचोला मेटाई चलन चलाई पाउँ भन्ने मुद्दाको मिसिल झिकी फुल बेञ्चबाट दोहर्याई कानुन बमोजिम गरी छिनी दिनु निवेदकलाई जनाउ दिनु भन्ने बक्स भइआएको हु.प्र.बमोजिम मुद्दा दोहरी निर्णयार्थ यस बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको रहेछ।
२. मुद्दाको विवरण यसप्रकार छ : भक्तिविलास तिमल्सिना नाउँ दर्ताको प्र.विजयपुर मौजे घोपाको जग्गा बिगहा २।३।।२ मध्ये जगन्नाथ सन्यासी सो पूर्व मेरो जग्गा सो पश्चिम सडक सो उत्तर खेमराज सो दक्षिण यति ४ किल्लाभित्रको सडकतर्फ ३ ठाडो ४० लगीको जग्गा कठ्ठा ९–१ मोरङ मालबाट ०५।२।२९।६ मा राजीनामा रजिष्ट्रेशन पास गरी लियाको १५ सालको सर्भेमा कि.नं. १५२ मा द्र।४ कठ्ठा भई ०१५।१०।२८ मा धनी पूर्जा पाएको उक्त जग्गाको हालको साँध चतरा जाने मूल सडक उत्तर अन्याय टंकप्रसादको घर जग्गा देखि पश्चिम वि.रुद्रनाथको घर जग्गादेखि पूर्व निजै टंकनाथकै जग्गादेखि दक्षिण साविक पूर्व पश्चिम ३ उत्तर दक्षिण ४० को जग्गा कठ्ठा ।१ मा जग्गा मिची खावा गाडी केही ढुङ्गाको गारो लगाई कटेरा बनाइराखेको २५।१०।२४ मा खबर पाई गई हटाई दिनुहोस् भन्दा नहटाई दिने कुरा गरेकोले न.पं. एरियाको हुँदा मिची खिचोला गर्न नपाउने गरिपाउँ भनी न.पं.मा ०२५।११।१५ मा निवेदन चढाएँ विपक्षीलाई न.पं.ले ०२५।१२।७।५ मा ०२६।२।१९ मा र ०२६।४।२५ मा हाजिर हुन आउनु भनी दिएका सूचनाको बोधार्थ पाई सो को पालना गरी आएकोमा हक बेहक छुट्याउन अदालतमा जानु भनी ०२६।११।११ मा सूचना दिनुभएको उक्त ३–४० लगीको हुने फुट ४०
+५४० को जग्गा कठ्ठा १ पूर्वतर्फबाट चौडामा ६ फुट ३ इञ्ची देखि १७ फुटसम्म टेढो बाङ्गो गरी लम्बामा ४५० फिट ९ इञ्ची त्यसको हुने जग्गा कठ्ठा द्र१ उत्तरतर्फबाट पूर्व पश्चिम ४० उत्तर दक्षिण ७२ फुटको हुने जग्गा धूर ऽ.।।।१ समेत दुवै तर्फको हुने जग्गा कठ्ठा ऽ२.१ विपक्षीको उत्तर पूर्वको जग्गाले ०२५।१०।२४ गते मिची जबरजस्ती खम्बा गाडेको हुँदा उक्त ऽ२.१ जग्गा मिचेको हटाई सो जग्गाको चलन चलाई खिचोला मिटाई पाउँ भन्ने समेत फिराद ।
३. वादीले दावी गरेको जग्गा कृष्णमान सो पूर्व बालु सो पश्चिम धनबहादुर सो दक्षिण मूलबाटो उत्तर यति चौहदीभित्रको २।।२।३ मध्ये हालको चौहदी टेकबहादुर जगन्नाथ इन्द्रमान पूर्व भक्तिविलास, हर्कबहादुर पसी चतरा जाने मूलबाटो उत्तर धनबहादुर दक्षिणको सडकतर्फ पूर्व पश्चिम ४ लगी समेतको रै.नं. २१४ कि.नं. ४८८ को जग्गा कठ्ठा ।।४ कठ्ठा १०–५–२ मा भक्तिविलासबाट राजीनामा लिई घर गोठ बनाई भोगी आएको १५ सालको नापीमा २ कठ्ठा नर बढी भई दाजु देवीप्रसाद र मैले आधी आधी भोगेको छौं वादीले ०५ सालको राजीनामा लिएको जग्गा दावी गरेको छैन १० सालमै मेरो घर गोठ बनी सकेको बढी भएको जग्गा आफूतर्फ पार्न सक्छु कि भनी फिराद गरेको हो भन्ने टंकप्रसादको प्रतिउत्तर ।
४. भक्तिविलासबाट भाइ टंकप्रसादले राजीनामा गरी लिएको जग्गा पूर्वतर्फबाट आधी मैले र पश्चिमतर्फबाट भाइ टंकप्रसादले भोगी आएको छौं ७ नं. फाराम भरेको छु हाल कति ठहर भो थाहा छैन भक्तिविलासबाट जग्गा कठ्ठा ।।४ लिएको हो त्यसमध्ये पूर्व पशपति रेग्मीको घरवारी पश्चिम टंकप्रसादको वारी र धनबहादुर श्रेष्ठको वारी दक्षिण चतरा जाने सडक उत्तरको ऽ।२ जग्गा हो भन्ने समेत प्रतिवादी पेटबोलीबाट बुझिएको देवीप्रसादको बयान ।
५. भइआएको नक्सा र नापीबाट वादीको ऽ।१।।।३ नपुग र प्रतिवादीको ऽ।१।२ बढी देखिन आएकोले नक्सा नं. ५ को उत्तरतर्फबाट झगडा जनिएको ऽ।।।१ घर र घरवारीको भित्तो सिधा सीमाना लिई पूर्वतर्फबाट नक्सा नं. ५ तक उत्तरतर्फ झगडा जनिएको नक्सा नं. ६ को जग्गाबाट ऽ१.२ प्रतिवादीहरूले खिचोला गरेको र नक्सा नापीबाट वादीको ऽ१।।।३ मात्र घटी हुनआएकोले ऽ०३ धूर जग्गा वा वादीले बढी दावी गरेको ठहर्छ भन्ने शुरू सुनसरी जिल्ला अदालतको ०२९।९।२६ को फैसला ।
६. शुरू सुनसरी जिल्ला अदालतको इन्साफमा चित्त बुझेन बदर गरिपाउँ भन्ने प्रतिवादी टंकप्रसादको कोशी अञ्चल अदालतमा पुनरावेदन परेको ।
७. मेरो जग्गा मिची खामा गाडी केही ढुङ्गाको गारो लगाई बनाएको २५।१०।२४।५ मा खबर पाई गई हटाई दिनुहोस् भन्दा हटाई नदिने कुरा गरेको भन्ने उल्लेख गरेकोबाट कटेरा तयार भइसकेको भन्ने वादी भनाइले कटेरा २५।१०।२४ भन्दा अघि नै तयार भएको स्पष्ट गर्दछ कटेरा तयार भएको मितिले १ वर्षको हदम्याद नाघी सकेपछि दायर भएकोले कटेरा तर्फको दावी नभएकोले त्यसतर्फ निर्णय दिई रहनुपर्ने पनि छैन पुनरावेदकको निवेदन साथ पेश भएको सुनसरी जिल्ला अदालतबाट प्रमाणित गरिएको नक्सा टेष्ट (फा.नं. ९९) को न.नं. १८ को ।१ जग्गा पूर्वतर्फबाट इन्द्रमानको र न.नं. ९–१०–४ को ।।४ जग्गा घर सहितको टंकप्रसादको भन्ने छलफलमा पेश गरेको नक्सा खण्डको कैफियत मुचुल्काबाट देखिन आएको सो मुचुल्का २२।१०।२५ मा भएकोले वादीले दावी लिएको जग्गामा प्रतिवादीको घर कटेरो बनाएको हो भन्ने म्यादभित्रै वादीले न्यायिक निर्णयका लागि प्रवेश गरेको हुनुपर्ने समेत आधारबाट नालेश नै म्यादभित्र दायर हुनआएको नदेखिनाले वादी दावी पुग्न नसक्ने भनी शुरूबाट निर्णय हुन पर्नेमा अन्यथा हुने गरी निर्णय भएकोले शुरूले गल्ती निर्णय गरेको ठहर्छ भन्ने कोशी अञ्चल अदालतको फैसला ।
८. २०२२ सालमा भएको नक्सा मुचुल्का यस वादीको विरूद्ध प्रमाण लाग्न नसक्ने भई वादीको नालिश म्याद नाघी दायर भएको भन्न नमिल्ने हुँदा म्याद नघाई दायर भएको भन्ने कोशी अञ्चल अदालतको निर्णय कानुनसंगत देखिएन । तथ्यतर्फ हेर्दा जिल्ला अदालतबाट कारवाही हुँदा भएको नक्साको आधारमा प्रतिवादीले वादी दावीको जग्गा मध्ये ऽ१।।।३ जग्गा खिचोला गरेको ठहराई गरेको इन्साफ मनासिवै देखिँदा सो जिल्ला अदालतको फैसलालाई गल्ती ठहराई कोशी अञ्चल अदालतले गरेको इन्साफ बदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट ०३३।६।२९।६ मा फैसला भएको रहेछ ।
९. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भन्ने प्रतिवादी टंकप्रसाद संजेलको निवेदन परेकोमा पुनरावेदनको अनुमति भई सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट निर्णय हुँदा २०२२ सालको नक्सामा प्रतिवादीको बनेको घर कटेरामा पर्न गएको जग्गा ३ तीन धूर जति वादीले बढी दावी गरेको ठहराई सो घर कटेरा पुनरावेदक प्रतिवादीतर्फकै कायम गरेको देखिएबाट पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट सो प्रमाणलाई पनि केही मान्यता नदिएको नदेखिएबाट समेत इन्साफ पूर्वाञ्चल क्षे.अ.को मनासिव ठहर्छ भन्ने ०३५।५।२६।६ मा निर्णय भएको रहेछ ।
१०. यसमा निवेदक प्रतिवादी टंकप्रसाद संजेलतर्फबाट उपस्थित विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवाली, विद्वान अधिवक्ता श्री प्रभुनारायण चौधरीको र विपक्षी वादी इन्द्रमानको मु.स.गर्ने गोपालमान तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेलको समेत बहस सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा प्रतिवादी टंकप्रसाद संजेलले मेरो जग्गा मिची खिचोला गरे भन्ने मुख्य वादीले दावी लिएको हुँदा त्यस्तो खिचोला गरे भन्ने उजूर दावी मनासिव छ छैन भन्ने प्रश्न उपस्थित भएको छ ।
११. तत्सम्बन्धमा विचार गर्दा वादी इन्द्रमानले धरान नगरपञ्चायतमा २५।११।५ मा दिएको उजूरीमा मेरो द्र।१ कठ्ठा जग्गामा प्रतिवादी टंकप्रसाद संजेलले मेरो जग्गा मिची खावा गाडी केही ढुङ्गाको गाह्रो समेत लगाई कटेरो बनाएको ०२५।१०।२४।५ मा खबर पाएँ भन्ने इन्द्रमानले लेखेको र प्रस्तुत मुद्दाको प्रतिउत्तरमा १० साल भाद्र २ गते धनी भक्तिविलासबाट राजीनामा लिई घर गोठ बनाई भोग गरी आएको १८ वर्ष भो भनी र ०२२ साल माघ २५ गते सतिसचन्द्रसँगको मुद्दामा भएको नक्सा मुचुल्कामा मेरो घर कटेरो समेत उति बेलै प्रष्ट उल्लेख भएकोछ भन्नेसमेत प्रतिवादी टंकप्रसादले जिकिर लिएको छ ।
१२. विशेष अधिकार सम्पन्न दौडाहामा सतिसचन्द्रले ०१८।१२।२० मा दिएको निवेदनपत्रमा जग्गा बिगहा द्र।१ मेरा नाउँमा दर्ता भई भोग गरी आएको मध्ये उत्तरतर्फबाट टंकप्रसादले खिचोला गरी टिनको घर समेत बनाइसकेको भनी लेखेकोमा टंकप्रसादले वादीको जग्गा चापी घर बनाएको छैन आफ्नै जग्गामा बनाएको हुँ भन्ने १९।२।१ मा बयान गरेको मुद्दामा अधिकारक्षेत्र नापी विशेष अधिकार सम्पन्न दौडाहा विशेष अदालत विराटनगरले फैसला गरेको भन्ने सर्वोच्च अदालतबाट फैसला भएको देखिन्छ ।
१३. उपरोक्त लेखिएअनुसार प्र.टंकप्रसादले कटेरो बनाएको ०२५।१०।२४ मा थाहा पाएको भनी यिनै वादी इन्द्रमानले धरान नगरपञ्चायतमा उजूर गरेपछि सो भन्दा पहिले नै प्रतिवादीको घरहरू बनिसकेको भन्ने देखिने सो घर कटेरा बनेको बखतमा यो वादीले कुनै उजूर गरेको देखिएन घर बनाएतर्फ घर बनाउनेको ११ नं. को ऐनले घर बनेको मितिबाट १ वर्षभित्र उजूर गर्नुपर्ने सो गरेको नहुँदा घर बनाएको कलममा घर बनाई खिचोला गरे भन्ने वादीको उजूर पुग्नसक्ने देखिएन ।
१४. अरू जग्गामा खिचोला गरे भन्ने हकमा तत्कालीन ज.मी. का १८ नं. को म्याद २ वर्षभित्रै नालेश परेको हुनाले वादीका जग्गा साविक दर्ताभन्दा घटी भई प्रतिवादीको जग्गा साविक दर्ता भन्दा बढी भएको देखिन आएको कारणले प्रतिवादीले खिचोला गरेको देखिएकोले शुरू जिल्ला अदालतले ०२९।९।१० मा भएको नक्साको नक्सा नं. ५ को उत्तरतर्फबाट झगडा जनिएको ऽ।।।१ धूर र घर ग्वालीको भित्तो सिधा सीमाना लिई पूर्वतर्फबाट नक्सा नं. ५ तक उत्तरतर्फ झगडा जनिएको नक्सा नं. ६ को जग्गामा प्र.हरूले खिचोला गरेको र अरू जग्गा वादीले बढी दावी गरेको ठहराएको शुरूको सदर गरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव ठहराएको सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको इन्साफ सदर हुने ठहर्छ । मुद्दा दोहर्याए बापत लाग्ने कोर्टफी दाखिल भएकोले अरू केही गर्नु परेन मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।
हामीहरूको सहमति छ ।
न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
न्या. त्रैलोक्यराज अर्याल
इति सम्वत् २०३७ साल आषाढ १८ गते रोज ३ शुभम् ।