निर्णय नं. १३६५ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

निर्णय नं. १३६५   ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री त्रैलोक्यराज अर्याल

सम्वत ०३६ सालको रिट नम्बर १३२३

आदेश भएको मिति :   २०३७।१।३१।३ मा

निवेदक : जि. मोरङ नोचा गा.पं.वार्ड नं. ७ बस्ने लक्ष्मण विश्वास केवरथ

विरूद्ध

विपक्षी : भूमिसुधार अधिकारी भूमिसुधार कार्यालय मोरङ समेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं

(१) नालिस उजूर गर्ने हकदैया प्राप्त व्यक्तिको उजूर परेकोमा इन्साफ तहकिकात गर्नुपर्नेमा सरजमीनको आधारमा निर्णय गरेको न्यायिक मनको अभावमा निर्णय गरेकोले बाली भराई मोहीबाट निष्कासन गरिपाउँ भन्ने उजूरीलाई खारेज गरेको त्रुटिपूर्ण देखिँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ।

(प्रकरण नं. ९)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री यादवप्रसाद खरेल

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डे

आदेश

          न्या. बासुदेव शर्मा :  नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश पूर्जि जारी गरी विपक्षी भू.सु.अ.को मिति ०३५।९।२६।४ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी रिटनिवेदन मिति ०३६।२।१८।६ मा दर्ता भएकोरहेछ ।

          २.  संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकार छन् : मेरो हकभोगको नोचा गा.पं.वार्ड नं. ७ कि.नं. १०२ को ज.बि.३–२–१० र ऐ. कि.नं. ११६ को ज.बि.०–१२–१५ ऐ. वार्ड नं. ८ कि.नं. २१३ को ज.बि.२–१४–१७½ समेत ६–१०–२½ को मोही विपक्षीले ०३४ सालको कूत मन ७४–३२–१४ नदिएकोले दिए धानै र नदिए हुने रु.४४८९।३० चार हजार चारसय उनानब्वे रूपैयाँ पैसा तीस दिलाई मोहीबाट समेत निष्कासन गरिपाउँ भन्ने वादी । बासुदेव मण्डलबाट खरीद गरी वादीको हकभोग भएको ७ नं. कित्ता जग्गाको मोही भएकोले ०३४।१०।२९।७ का दिन विपक्ष र विपक्षको बाबु छेवि समेतको रोहवरमा दाउनी गरेको धान मन १३०–०–० भएको र सो धान आधा–आधा फाँट लगाउँ भन्दा अहिले मै राखी दिन्छु भनी सबै धान वादीले नै लगी राखेको माग्दा नदिएकोले बाली र भर्पाई समेत दिलाई पाउँ भनी मेरो उजूर परी कारवाही चलिरहेको छ । बाली बुझाउन बाँकी छैन भन्ने प्रतिवादी वादी दावाको नोचा गा.पं.वार्ड नं. ७ कि.नं. १०२।११६ ऐ. वार्ड नं. ८ कि.नं. २१३ समेतको जग्गाको ०३४ सालको धान दाउनी वादीको खमारमा भएको उब्जा मन १३०–०–० भएको जम्मै बाली वादीले राखेको प्रतिवादीले नपाएको भन्ने मिति ०३५।८।१० को जनकलाल समेतको बहुमतको सरजमीनबाट देखिँदा वादीले बाली पाएको छैन भन्न मिलेन मुद्दा खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयले निर्णय गरेको रहेछ । विपक्षी अधिकारीबाट ०३५।८।१० को सरजमीनको उल्लेख गर्नुभएको सम्बन्धमा भर्पाई दिलाई पाउँ भन्ने दावी भएतर्फ पनि आजै म समेतको रिट निवेदन परेको हुँदा एकै साथ राखी हेरिनुपर्ने अनिवार्य हुनआएको छ । त्यसमा उल्लिखित कानुनी त्रुटिहरू यसमा समेत प्रासंगिक रहेको छ ।

          ३.  हक पुग्ने म जग्गावालाको दावीलाई खारेज गर्ने कानुनी व्यवस्था होइन दावी बमोजिम बाली भरी पाउने नपाउने के हो त्यसतर्फ निर्णय गर्नुपर्नेमा नगरिएकोबाट अ.बं.८२ नं. को र साथै अ.बं.१८० नं. को समेत प्रत्यक्ष कानुनी त्रुटि गरिएको छ ।

          ४.  भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा २९ को उपदफा (ग) को म्यादभित्रको मेरो उजूरी छ । त्यसतर्फ खण्डन गर्न सकिएको छैन र साथै भूमिसम्बन्धी ऐन, ०२१ को दफा ३८ को उपदफा (२) अनुसार ठहर भइसकेको भन्न नसकिएकोबाट उक्त ऐनहरूको साथै ऐ. ऐनको दफा २९(१) को समेत त्रुटिपूर्ण रहेबाट बदर भागी छ ।

          ५.  विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने डिभिजन बेञ्चको मिति ०३६।२।२९।३ को आदेशानुसार प्राप्त हुनआएको लिखितजवाफ निम्न प्रकार छन् :

          ६.  निवेदकको रिट निवेदनमा मेरो संवैधानिक तथा कानुनी हकमा आघात पर्न गएको छ भनी उल्लेख गरेको छ तर निवेदकले मोही म हो भन्ने कुरा स्वीकार गर्नुभएको छ र जग्गाधनीले पाउने वार्षिक उब्जनीको धान बाली लिई खाई सक्नुभएको छ भने निवेदकलाई कुनै आघात पर्न गएको र कानुनी हकको हनन् हुन नगएको हुँदा निवेदकका माग दावी सर्वत्रबाट झुठ्ठा देखिएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत सुदर्शन उपाध्याय ।

          ७.  ०३४ सालको बाली दाउनी रिट निवेदककै खमारमा भएको सम्पूर्ण बाली रिट निवेदकले नै राखेको भर्पाई र बाली समेत गनगाइले नपाएको भन्ने मिति ०३५।८।१० को बहुमतको सरजमीनबाट देखिएको र यही जग्गाको ०३४ सालको बाली रिट निवेदकले एकलौटी खाएको भन्ने मि.नं. ९३८ को भर्पाई र बाली दिलाई पाउँ भन्ने कारवाहीको मिसिलबाट देखिएकोले मुद्दा खारेज हुने ठहराई मिति ०३५।९।२६ मा गरेको निर्णय कानुन बमोजिम नै हुँदा रिट निवेदन खारेज हुन सम्मानित अदालत समक्ष सादर अनुरोध छ भन्ने समेत भूमिसुधार कार्यालय विराटनगर ।

          ८.  तारेखमा रहेका निवेदक विश्वास केवरथको वारेस शिवप्रसाद शर्मालाई ३ पटक पुकार गर्न लगाउँदा बेञ्च समक्ष उपस्थित नभएको निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री यादवप्रसाद खरेलको र विपक्षी भू.सु.कार्यालय मोरङतर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डेको बहस समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ निर्णय दिनुपरेको छ ।

          ९.  यसमा ०३४ सालको धान नदिएकोले मोही निष्कासन गरिपाउँ भन्ने निवेदक । बाली बुझाउनुपर्ने बाँकी छैन मेरो मोहियानी हक यथावत राखी पाउँ भन्ने प्रतिवादी भएकोमा वादीले बाली पाउने बाँकी नदेखिँदा प्रस्तुत मुद्दा खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत विपक्षी कार्यालयले निर्णय गरेको देखिन्छ । प्रस्तुत निर्णयतर्फ विचार गर्दा बाली भराई मोहीबाट निष्कासन गरिपाउँ भनी लक्ष्मण विश्वास केवटको नालेश परी चलेको मुद्दामा वादीले बाली पाएको छैन भन्न मिलेन सो मुद्दा खारेज हुने ठहर्छ भनी जिल्ला कार्यालय भूमिसुधार शाखा मोरङले निर्णय गरेको पाइन्छ । नालेश उजूर गर्न हकदैया प्राप्त व्यक्तिको उजूर परेकोमा इन्साफ तहकिकात गर्नुपर्नेमा सरजमीनको आधारमा निर्णय गरेको न्यायिक मनको अभावमा निर्णय गरेकोले बाली भराई मोहीबाट निष्कासन गरिपाउँ भन्ने उजूरीलाई खारेज गरेको त्रुटिपूर्ण देखिँदा उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी बदर गरी दिएको छ । अब कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी परमादेशको आदेश समेत दिने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयकहाँ पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम गरी फाइल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. त्रैलोक्यराज अर्याल

 

इति सम्वत् २०३७ साल वैशाख ३१ गते रोज ३ शुभम् ।