निर्णय नं. १३९१ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी पाउं
निर्णय नं. १३९१ ने.का.प. २०३७
फुल बेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री हेरम्बराज
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह
सम्वत् २०३५ सालको रि.फु.नं. ३२
आदेश भएको मिति : २०३७।६।१४।३ मा
निवेदक : का.न.पं.नक्साल नारायण चौर वडा नं. २६ बस्ने साम्राज्य शमशेर ज.ब.रा.
विरूद्ध
विपक्षी : भूमिप्रशासक भूमिप्रशासन कार्यालय काठमाडौंसमेत
विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी पाउं
(१) पहिले परेको निवेदकको निवेदनमा निर्णय गर्न बाँकी नै राखी पछि परेको निवेदनबाट निज निवेदकलाई जग्गाधनी प्रमाण पूर्जा दिने गरेको विपक्षी भू.प्र.को निर्णय कानुनसंगत नदेखिनुको साथै प्रत्यक्ष त्रुटिपूर्ण निर्णय देखिन आएकोले उक्त दुईवटै निवेदनपत्रमा परेको एउटै जग्गाको सो निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने र पहिले परेको निवेदकको निवेदनमा कानुन बमोजिम निर्णय गरिदिनु भनी परमादेश जारी हुने ।
(प्रकरण नं. १०)
निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री गणेशराज शर्मा
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री गंगाप्रसाद उप्रेती
आदेश
न्या. हेरम्बराज : प्रस्तुत मुद्दामा डिभिजन बेञ्चबाट ०३४।७।११ मा भएको निर्णय दोहर्याई पाउँ भनी निवेदक साम्रज्य शमशेर ज.ब.रा.ले दिएको निवेदनमा न्यायिक समितिबाट भएको सिफारिशमा नेपालको संविधानको धारा ७२(ख) बमोजिम मुद्दा दोहर्याई दिनु भन्ने बक्स भइआएको हुकुम प्रमांगी बमोजिम मुद्दा दोहोरी निर्णयार्थ यस बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको रहेछ ।
२. तथ्य यस प्रकार छ : मेरा नाउँमा दर्ता भएको साविक मौजा महाराजगन्ज हाल नं. २४३९ को रोपनी । नापी हुँदा का.न.पं.वडा नं. २२(घ) कि.नं. १११ रोपनी x–९–X र कि.नं. ११८ को रापनी २–७–X जग्गा कित्ता २ को मोहन शमशेरको नाउँ ०२०।५।५।४ मा खारेज गरी मेरो नाउँमा दर्ता भएको जग्गा ज.ध.प्र.पू.पाउँ भन्ने निवेदन । उल्लिखित जग्गाको क्षेत्रीय पुस्तिका उतार गरी हेर्दा जोताहाको व्यहोरामा महाराजगञ्ज मोहन शमशेर ज.ब.रा.को जोत जनिएको सो श्रेस्ता उत्तारबाट मोहन शमशेरका नाउँमा नाम सारी दर्ता देखिनाको साथै हदबन्दी शाखाबाट उल्लिखित जग्गाहरू राख्नेमा परेको भन्ने उत्तारबाट र पञ्चायतको सिफारिश र ०३२ साल तकको मालपोत तिरेको रसीद समेत निवेदकबाट पेश भएको रहेछ । मौजै महाराजगञ्ज हा.नं. २५३ को जग्गा हाल नापी हुँदा नगरपञ्चायत वडा नं. २२(घ) कि.नं. १११ को रोपनी X–९–X कि.नं. ११८ को रोपनी २–७–X जग्गा दर्ता गरिपाउँ भन्ने निवेदन र साविक लगतमा निजकै नाउँमा दर्ता देखिएको र फिल्डबूकमा जोत जनिए तापनि हदबन्दी शाखाको लगत उत्तारबाट पनि उल्लिखित जग्गा राख्नेमा परेको भन्ने लेखि आएको रेकर्डबाट देखिएको का.न.पं.वडा नं. २२ को निमित्त ०३२।७।९ को सिफारिश समेतबाट उक्त जग्गा माग बमोजिम निवेदककै नाउँमा दर्ता गरी प्रमाण पूर्जा दिनेसमेत ठहर्छ भन्नेसमेत विपक्षी कार्यालयबाट निर्णय गरेको रहेछ ।
३. उक्त निर्णय बदर गरिपाउँ भनी निवेदकले दिएको रिट निवेदनमा एकपटक सो जग्गा साम्राज्य शमशेर समेतले पूर्जा प्राप्त गरेमा मञ्जूरी ज्ञापन गरिसकेपछि तथ्यको प्रतिरोधको प्रतिकूलमा सो कि.नं. ११८ को दावी विपक्षी श्री शारदा शमशेरले गर्नु नहुने र विपक्षी भूमिप्रशासकले आफैंले कारवाही गरी उजूरी गर्ने म्याद समेत निर्धारित गरी दिइसकेको र सर्वसाधारण समेतले जानकारी प्राप्त गरिरहेको कुरामा गम्भीर लापरवाही र कपटी गरी विचाराधीन रहेको मुद्दाको विषयमा विपरीतको असर हुने गरी अर्को कारवाही गरी निर्णय गर्न हुने थिएन । एकै विषयमा पृथक–पृथक र पटक–पटक काम कारवाही गरेकोबाट विपक्षीले पर्याप्त होसियारी र न्यायिक मनको प्रयोग नगरी हाम्रो हकमा आघात पारेको प्रष्ट छ । कानुन बमोजिम चलिरहेको कारवाहीमा लापरवाही र कपट पूर्ण काम कारवाही अनुसरण गरेकोबाट हामीलाई प्राप्त कानुनी हकमा विपरीतको असर पारेकोसम्म कुरामा सीमित रही यो निवेदनपत्र प्रस्तुत गरेको छु । आफ्नो हक कायम गराउने कानुनी उपचारको अवलम्बन गरेकोमा त्यस उपचारमा गैरकानुनी कपटपूर्ण, न्यायिक मन विहिन निर्णयद्वारा प्रतिकूल असर परेकोले विपक्षी भूमिप्रशासनको निर्णय बदर गराई माग्ने हाम्रा हकदैया प्रष्ट छ । उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी विपक्षी प्रशासकको निर्णय बदर गरी म समेतको मिति ०३०।३।५ मा परेको कारवाई चलिरहेको निवेदनपत्रको–अविलम्ब किनारा गरी दिनु भन्ने परमादेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर लिएको रहेछ।
४. भूमिसम्बन्धी ऐन कानुन लागू हुनुभन्दा अघि देखि शारदा शमशेरका नाउँमा दर्ता भएको जग्गाको दर्ता प्रमाण पूर्जा शारदा शमशेरलाई दिने भनी भूमिप्रशासन कार्यालयले ०३३।७।११ मा पर्चा गरेको देखिन्छ । निवेदक साम्राज्य शमशेरको सम्बन्धित जग्गामा कानुनी हक भए नालेश गरी विपक्षी शारदा शमशेरका नाममा भएको दर्ता बदर गराउँन सक्ने कानुनी उपचार पनि भइराखेको हुँदा विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई रहनु परेन । तसर्थ निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी गर्दा मिलेन प्रस्तुत रिट निवेदनपत्र खारेज हुने ठहर्छ भन्ने डिभिजन बेञ्चबाट ०३४।७।११।५ मा निर्णय भएको रहेछ ।
५. प्रस्तुत मुद्दा दोहर्याई दिनु भन्ने बक्स भइआएको हुकुम प्रमांगी साथ संलग्न न्यायिक समितिको सिफारिश पर्चामा साम्राज्य शमशेरको र शारदा शमशेरको एउटै जग्गालाई लिएर जग्गाधनी प्रमाण पूर्जाको माग गरी भूमिप्रशासक समक्ष निवेदन दिएको र साम्राज्य शमशेरले दिएका निवेदनबाट कारवाई हुँदा शारदा शमशेरले सो जग्गामा आफ्नो हक देखाई निवेदन दिएबाट साम्राज्य शमशेरले दिएकै निवेदनमा पनि हक बेहकको प्रश्न उपस्थित हुनआएको छ । यसरी हक बेहकको प्रश्न उपस्थित भएकोमा भू.प्र.ले शारदा शमशेरलाई जग्गाधनी प्र.पू.दिने भनी निर्णय गरेको तत्काल प्रचलित जग्गा जाँच ऐन, ०२४ र नियमले दिएको अधिकारक्षेत्र नाघी प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त समेतको विपरीत निर्णय गरेको देखिन आउँछ । प्रस्तुत मुद्दामा साम्राज्य शमशेरको अघि परेको निवेदनको टुंगो नलगाई पछी परेको निवेदनबाट शारदा शमशेरलाई जग्गाधनी प्रमाण पूर्जा दिने गरी भू.प्र.ले गरेको निर्णय अधिकारयुक्त कानुनसंगत छ छैन भन्ने मुख्य निर्णय गर्नुपर्ने विषय देखिन आउँछ तर डिभिजन बेञ्चबाट त्यस सम्बन्धमा विवेचना नै नगरी रिट निवेदन खारेज भएबाट भू.प्र.को निर्णय यथावत रहन गएकोले उक्त कानुनको उल्लंघन हुनगएको समेत देखिन आउँछ भन्ने समेत उल्लेख भएको रहेछ ।
६. विपक्षीबाट लिखितजवाफ लिई पेश गर्नु भन्ने ०३६।६।५ को फुल बेञ्चको आदेश ।
७. निवेदकको हक पुग्ने जग्गा पतिज्यूले दर्ता गराएको हो भने आफ्नो सबूत पुर्याई दर्ता बदर गरी माग्न नालेश दिन पाउने कानुनद्वारा व्यवस्था भएको छँदाछँदै कानुनमा अन्य उपचार नभएको भनी झुठ्ठा कुरा लेखी दायर गरेको रिट खारेज हुनुपर्ने स्पष्ट छ ढिलो गरी रिट निवेदन परेको समेत कारणबाट पनि माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न नमिल्ने हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत विपक्षी शारदा शमशेर मरी मु.स.गर्ने विनाकुमारी राणाको लिखितजवाफ ।
८. विपक्षी भूमिप्रशासन कार्यालय काठमाडौंले ०३६।७।२ मा बुझी लिएको सूचनाको म्यादमा लिखितजवाफ प्राप्त नभएको ।
९. यसमा निवेदक साम्राज्यशमशेरको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री गणेशराज शर्माको र विपक्षी शारदा शमशेरको मु.स.गर्ने विनाकुमारी राणाको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री गंगाप्रसाद उप्रेती समेतको बहस सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा विवादास्पद जग्गाको जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जा पाउँ भन्ने निवेदक साम्राज्य शमशेरको निवेदन ०३०।३।५ मा विपक्षी भूमिप्रशासक समक्ष परेकोमा कारवाही चलिरहेकै र सो निवेदनमा निर्णय नहुँदै सो विवादको जग्गाको जग्गाधनी प्रमाण पूर्जा पाउँ भन्ने विपक्षी शारदा शमशेरको अर्को ०३२।७।६ मा परेको निवेदनमा निजका नाउँमा दर्ता गरी प्रमाण पूर्जा दिने समेत ठहराई विपक्षी भूमिप्रशासकबाट ०३२।७।११।२ मा निर्णय भएको मिसिलबाट देखिन आयो ।
१०. एउटै जग्गाको जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जा पाउँ भन्ने पहिले निवेदक साम्राज्य शमशेरको निवेदन परेकोमा कारवाई चलिरहेको भएपछि सो निवेदनबाटै निर्णय हुने जग्गाको जग्गाधनी प्रमाण पूर्जा पाउँ भन्ने विपक्षी शारदा शमशेरको अर्को निवेदन पर्न आए पनि एउटै जग्गाको जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पूर्जा पाउँ भन्ने दुवै पक्षको दोहोरो निवेदन एउटै कार्यालयमा परेपछि पहिले परेको निवेदकको निवेदन भई सो जग्गाको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा दिने विषयमा कानुन बमोजिम निर्णय हुनुपर्नेमा सो बमोजिम नगरी पहिले परेको निवेदक साम्राज्य शमशेरको निवेदनमा निर्णय गर्न बाँकी नै राखी पछि परेको विपक्षी शारदा शमशेरको निवेदनबाट निज शारदा शमशेरलाई जग्गाधनी प्रमाण पूर्जा दिने गरेको विपक्षी भूमिप्रशासकको ०३२।७।११ को निर्णय कानुनसंगत नदेखिनुको साथै प्रत्यक्ष त्रुटिपूर्ण निर्णय देखिन आएकोले उक्त दुइटै निवेदनपत्रमा परेको एउटै जग्गाको सो निर्णय उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी बदर गरिएको छ अब निवेदक साम्राज्य शमशेरको निवेदनमा कानुन बमोजिम निर्णय गरिदिनु भनी परमादेश समेत जारी हुने ठहर्छ । डिभिजन बेञ्चबाट रिट निवेदन खारेज गर्ने गरेको मिलेको देखिएन । यो आदेश विपक्ष भूमिप्रशासकमा पठाउन प्रतिलिपि महा–न्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा हाम्रो सहमति छ ।
न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
न्या. बब्बरप्रसाद सिंह
इति सम्वत् २०३७ साल आश्विन १४ गते रोज ३ शुभम् ।