निर्णय नं. १४१२ - उत्प्रेषणको आदेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउं

निर्णय नं. १४१२   ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री त्रैलोक्यराज अर्याल

सम्वत् २०३६ सालको रिट नं. १०२०

आदेश भएको मिति :   २०३७।९।१।६ मा

निवेदक : सिराहा जिल्ला करगहा पञ्चायत वडा नं. ९ बस्ने जखलाल बडही

विरूद्ध

विपक्षी : का.मु.भूमिसुधार अधिकारी रामबहादुर खड्का, जि.भू.सु.का.सिराहासमेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउं

(१) बदर भइसकेको निर्णय बमोजिम भएको कुनै कुरा पछिको निर्णयमा कायम राख्नलाई त्यसको अधार निर्णयमा उल्लेख हुन नितान्त आवश्यक छ । बदर भइसकेको निर्णय पछिको निर्णयमा कायम राख्ने आधारमा उल्लेख हुन नसकी त्यसको अभावमा गरेको निर्णय आधारहीन भई त्रुटिपूर्ण हुने ।

(प्रकरण नं. ११)

आदेश

          न्या. धनेन्द्रबहादुर सिंह : विपक्ष भू.सु.का.सिराहाको ०३६।७।२० को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत दर्ता भई पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य तथा निवेदन जिकिर यस प्रकार छ :

          २.  कर्जहा गा.पं.वडा नं. १ क.को कि.नं. ३५८ को ज.बि.०–८–१४ ऐ. गा.पं.वडा नं. १ क.को कि.नं. ३६० को ०–२–० समेत जम्मा ज.बि.०–१०–१४ जग्गा मैले साविक देखि मोहीमा कमाइआएको भनी ४ नं. जो.अ.नि.संलग्न राखी मोही प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने विपक्षी रामेश्वर महतो कोइरीको वादी । एउटै अस्थायी निस्साको आधारमा जग्गा कमाएको छु भनी निवेदन दिएको भरमा मात्र मोही कायम गर्न नमिल्ने र निजले जग्गा कमाएको भए कूत बुझाएको भर्पाई समेत दिनुपर्ने वादी दावा झुठ्ठा हो भन्ने समेत प्रतिउत्तर बयान भएकोमा वादीले पेश गरेको ४ नं. जो.अ.नि.को आधारमा वादीका नाउँमा मोही हकको प्रमाणपत्र साविक मानी बनी सकेकोले उक्त प्रमाणपत्र कायमै राखी मोहीहक सुरक्षित रहने ठहर्छ भन्नेसमेत भू.सु.का.सिराहा निर्णय रहेछ ।

          ३.  मैले राजीनामा पारित गराई लिंदा मोहीको नाउँछैन । विपक्षी साविक ज.ध.विलट गोहिवारको सिर्फ ०–८–७ जग्गामा अनुसूची २ मा मोही देखिई प्रमाणपत्र पनि पाइसकेपछि सोही अनुसूची २ को आधारमा मेरो ०–१०–१४ मा मोहियानी प्रमाणपत्र प्रदान गर्नु त्रुटिपूर्ण छ । आफ्नो कार्यालयको स्रेस्ताबाट समेत नदेखिएकोमा मोही भनी गरिएको ठहर अ.बं.१८४ क.१८५, १८९ र भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २५ तथा भूमिसम्बन्धी नियमको नियम ६, ७ र ९ को समेत विपरीत छ । भू.सु.का.सिराहाको उक्त निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन जिकिर ।

          ४.    विपक्षीबाट लिखितजवाफ मगाउनु भन्ने सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको आदेश ।

          ५.  अनुसूची २ को आधारमा अनुसूची नं. ३ बमोजिमको मोहियानी हकको प्रमाणपत्र प्रदान हुन्छ । यस अवस्था भू.सं.ऐन दफा ३४ को प्रयोजन रहँदैन । भूमिसम्बन्धी नियमावलीको नियम ९(३) ले मोहियानी कायम भइसकेको र पछि जग्गा नापजाँच हुँदा जग्गा धनी प्रमाणपूर्जा जग्गा धनीले लिंदा ज.ध.प्र.पूर्जामा मोही भनी उल्लेख नहुँदैमा कानुनले कायम भइसकेको मोहियानी हक परिवर्तन हुन नसक्ने व्यवस्था भएकोले मोही कायम गरेको कानुनी त्रुटि भन्न नमिल्ने भनी ०३० सालको रिट नं. १०२७ मा सिद्धान्त प्रतिपादित भइसकेकोले यो रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भूमिसुधार कार्यालय सिराहाको लिखितजवाफ ।

          ६.  म भूमिसम्बन्धी ऐनको दफा २५(१) अन्तर्गतको मोही भएकोले ऐको दफा ३४(१) अनुरूपको कबुलीयत मेरा हकमा आवश्यक छैन । मैले साविक जग्गा धनीबाट ७–८–७ जग्गा मात्र कमाएको नभई वास्तवमा १–०–१० जग्गा कमाएको कुरा १ नं. मोहीको लगत ४ नं. जो.अ.नि.ले प्रमाणित गरेको छ । सर्भे नापी हुन अगावै प्रकाशित भएको २ नं. अनुसूचीमा उल्लिखित क्षेत्रफल सर्भे नापी पश्चात हेरफेर हुन नसक्ने कुरा हैन प्रस्तुत जग्गा समेतको ०३३ सालको बाली लुटपिट गर्‍यो भन्ने विपक्षी रिट निवेदकले म उपर सिराहा जिल्ला अदालत समक्ष दिएको लुटपिट मुद्दामा लुटपिट नठहरी ०३४।५।२ मा सिराहा जिल्ला अदालतबाट समेत फैसला भएको जुन अन्तिम रूपमा कायम छ । सो कुरा लोप गरी विपक्षीले रिट निवेदन दिएकोले कलुषित पूर्ण छ । रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत रामेश्वर महतो कोइरीको लिखितजवाफ ।

          ७.  निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहाल तथा विपक्ष कार्यालयतर्फबाट बहस निमित्त खटिई आउनु भएका सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल तथा विपक्षीतर्फ विद्वान अधिवक्ता श्री राधेश्याम अधिकारीले गर्नुभएको बहससमेत सुनियो ।

          ८.  प्रस्तुत विषयमा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिल्ने नमिल्ने के हो निर्णय दिनु परेको छ ।

          ९.  यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा जग्गा धनी जखलाल वडहीले रामेश्वर महतो मोही भएको कुनै ठोस प्रमाण पेश गर्न नसकेको र मोही रामेश्वर महतोले पेश गरेको ४ नं. जो.अ.नि.को आधारमा साविक जग्गा धनी विलट मोहवारका नाउँबाट ०–४–७ जग्गाको मोही हक प्रमाणपत्र पाएको हो । वादीले पेश गरेको ४ नं. जो.अ.नि.को आधारमा गा.पं.कर्जन्हा वा.नं. १ क.कि.नं. ३५८ को.ज.बि.०–८–१४ कि.नं. ३६० को ज.बि.०–२–० जग्गाको वादीका नाउँमा मोहीको प्रमाण साविकमा नै यस कार्यालयको निर्णय अनुसार बनिसकेकोले उक्त मोही हकको प्रमाणपत्र कायमै राख्ने ठहर्छ भनी भूमिसुधार कार्यालय सिराहाको निर्णय देखिन्छ ।

          १०.  कि.नं. ३५८ र ३६० को जग्गामा विपक्ष रामेश्वरलाई मोही कायम गर्न उक्त निर्णयमा २ नं. अनुसूची लगायत अन्य कुनै आधारको उल्लेख गरेको देखिँदैन । ०३४।४।२३ को निर्णय अनुसार बनिसकेको मोही हकको प्रमाणपत्रलाई कायमै राख्ने पनि निर्णय गरेको देखिन्छ।

          ११.  भूमिप्रशासकले ०३४।४।२३ मा गरेको निर्णय उपर यिनै निवेदकको रिट निवेदन परी भू.सु.का.को उक्त निर्णय यसै अदालतको ०३५।५।१६ को आदेशले बदर भइसकेको देखिन्छ । यसरी बदर भइसकेको निर्णय बमोजिम भएको कुनै कुरा पछिको निर्णयमा कायम राख्नलाई त्यसको आधार निर्णयमा उल्लेख हुन नितान्त आवश्यक रहन्छ । बदर भइसकेको निर्णय पछिको निर्णयमा कायम राख्ने आधारको उल्लेख हुन नसकी त्यसको अभावमा गरेको निर्णय आधारहीन भई त्रुटिपूर्ण हुन जान्छ ।

          १२.  अतः भूमिसुधार कार्यालय सिराहाका ०३६।७।२०।३ को निर्णय उपरोक्त कारणबाट आधाररहित देखिँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । पुनः कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी परमादेशको समेत जारी हुने ठहर्छ । विपक्ष कार्यालयको जानकारीको निमित्त यो आदेशको एक प्रति महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत पठाई नियम बमोजिम फाइल बुझाई दिनु ।

 

म सहमत छु ।

 

न्या. त्रैलोक्यराज अर्याल

 

इति सम्वत् २०३७ साल पौष १२ गते रोज ६ शुभम् ।