निर्णय नं. १४०८-१ - जग्गा दर्ता बदर खिचोला

निर्णय नं. १४०८-१       ने.का.प. २०३७

फुल बेञ्च

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री

माननीय न्यायाधीश श्री त्रैलोक्यराज अर्याल

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३६ सालको दे.फु.नं. ३६

फैसला भएको मिति : २०३७।१०।१४ मा

निवेदक : जिल्ला तेह्रथुम छथर पोखरी गा.पं. वार्ड नं. ४ बस्ने दुग्रेन्द्रबहादुर निरौला क्षेत्री

विरूद्ध

विपक्षी : मोरङ जि. अमरदह गा.पं. वार्ड नं. ५ तित्रिझांक बस्ने बलबहादुर निरौला क्षेत्री समेत

मुद्दा : जग्गा दर्ता बदर खिचोला

(१)  निवेदकले पूर्जा पाएको मितिबाट जग्गा नाप जाँच ऐन, २०१९ को दफा ८ को उपदफा (१) को म्याद ४५ दिनभित्रै विपक्षीको नाममा दर्ता गरेको बदर गरी दर्ता पूर्जा पाउँ भनी दिएको उजूरीमा हक बेहक तेरो मेरो देखिन आएकोले अदालतबाट हक प्राप्त गरी अन्तिम निर्णय भएबमोजिम हुने भनी २०२७।११।१६ मा भू.प्र.का.मोरङबाट सुनाएअनुसार ०२७।१२।५।५ मा दायर गरेको मुद्दाको फिरादपत्रलाई म्याद नाघी दायर भएको भन्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १३)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवाली

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद घिमिरे र विद्वान अधिवक्ता ठाकुरप्रसाद खरेल

फैसला

          प्र.न्या. नयनबहादुर खत्री : प्रस्तुत मुद्दा डि.बे.बाट भएको निर्णय दोहर्‍याइपाउँ भनी निवेदक वादी दुगेन्द्रबहादुर निरौलाले चढाएको निवेदनपत्रमा यसमा व्यहोरा साँचो भए त्यस अदालतबाट ०३४।५।९ मा छिनिएको जग्गा दर्ता बदर खिचोला मुद्दाको मिसिल झिकी फुल बेञ्चबाट दोहर्‍याई कानुन बमोजिम गरी छिनी दिनु भन्ने श्री ५ महाराजाधिराजबाट बक्स भइआएको हु.प्र.बमोजिम मुद्दा दोहरी निर्णयार्थ यस फुल बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको रहेछ ।

          २.   मुद्दाको विवरण यस प्रकार छ : विपक्षी मध्येको साँहिला बाबु बलबहादुरले र निजको छोरा विपक्षी सुभाष निरौलाबाट १९।५।८ मा निजका नाउँमा दर्ता भएको मोरङ प्र. लहर महामौज इटहरा छ तित्रि झांकको ०९ सालको हाल अवादी कि.नं. ३।४ को २४।३।१ समेतको ससिम जग्गा ५२।२ राजीनामा लेखी १९।१०।१२ मा राजीनामा पास गरी दिनुभएको ४ किल्लाभित्र आंत १९,१६ सालको सर्भेमा रहे ठहरेको ८७ बिगहा जग्गा गोश्वारै राखी विपक्षी बलबहादुरले नै दामकाम गरी भोगी खाइआएको विपक्षी बलबहादुरको मौजे हसनदहमा जग्गा बिगहा १० र विपक्षी भीमाका नाउँमा १० बिगहा जग्गा देवर भाउजूको नाउँमा २० बीस बिगहा जग्गा दर्ता भएको र राजीनामा बमोजिम म र सुभाषको नाउँमा २४ सालमा गोश्वारा सर्भे हुन पर्नेमा भू.सु.उजूरीमा लेखिएबमोजिम विपक्षी बलबहादुरजीले नापी छुटाई दिएअनुसार गोश्वारा फोरी आफ्नो–आफ्नो सर्भे गराए पनि विपक्षी साँहिला बाबुको विश्वासमा परी म पब्लिक कलेजमा विद्या अध्ययन गरी रहेको अवस्था सर्भे नापी गराउँदा डोरीले नापी छुट्याएबमोजिम सर्भे गराउनुपर्नेमा विपक्षीको छोरा विपक्षी सुभाषका नाउँमा कि.नं. ११,१२,१३,३४,३६,३७ मा ३५–४। र मेरा नाउँमा कि.नं. ४,५,६,७,८,९,१०,१४,१५,३५ र कि.नं. ४ समेत ०३२।१।।।४ मात्र सर्भे गराई दिएको त्यसमा वा.नं. ४, कि.नं. ४० को २–१७ हसनदह राष्ट्रिय अमरसिं प्राईमरी पाठशालाले भोगी चर्ची आएको स्कूल भवन बनी चालू रहेको जग्गा काटाउँदा बाँकी २९।२।।।४ मात्र मेरो कायम हुनआएको शुभाषको र मेरो गोश्वारी भाग शान्ति सर्भे गराएको जग्गा बराबर हुन पर्नेमा शुभाषको ३–४ मेरो नाउँमा २९।३।।४ भई सुभाषको ५।।।१.१ बढी सर्भे गराई २६(२) २९ गते मेरो हरूवा कृतियालाई २९।२।।।४ जग्गा मात्र जिम्मा दिई बाँकी १४ बिगहा जग्गामा खिचोला गरी खाई दिएको विपक्षी बलबहादुर र भीमाको नाउँमा मौजे हसनदहमा २० बिगहा दर्ता भएकोमा निजहरू मिली भीमाको नाउँमा मात्र सर्भे दर्ता गराएको विपक्षी बलबहादुरको नाउँको हसनदहको जग्गै सर्भे नगराएको आफ्नो हसनदहको जग्गा भीमाका नाउँमा सर्भे गराई बलबहादुरको ईटहरी तित्री झांकमा जरौ नभएको हसनदहको जग्गा यहि हो भन्ने पनि म र सुभाषको राजीनामाका किल्ला भित्रका ८७ बिगहा मध्ये भाग शान्ति ४३।। का दर्ले हुनुपर्नेमा ईटहरामा जरौ नहुने विपक्षी बलबहादुरले अमरदह गा.पं.वा.नं. ५ च.मा कि.नं. १९,२०,२१,२३,२९,४० को ससिम कि.नं. ४१ को १३ १–१० मध्ये मेरो भागको उत्तरपट्टिको ६–१०समेत मेरो १४ बिगहा जग्गा सर्भे दर्ता गराई जग्गा खिचोला गरेकोले सो बदर गरी खिचोला मेटाई चलन चलाई पाउँ भन्ने समेत २७।१२।५।५ को फिराद ।

          ३.   वादीले सर्भेमा उजूर गर्दा प्र.मध्ये शुभाष, तिमीलाई प्रतिवादी नै नतुल्याएको र राजीनामाबाट लिएको ५२।२ जग्गा मध्ये दुगेन्द्रबहादुर शुभाषको आधा–आधा हक भएबाट ०२० सालमा आ–आफ्ना भागको २६द्र३।। जग्गा छुट्याई वादी वा हकको जग्गा वादीका सगोलका बाबु भीमबहादुरले आफ्ना तर्फबाट जोतकोद गरी खाई भोगी आएबमोजिम २४ सालमा सर्भे नापी हुँदा वादीका नाउँमा ३१द्र१द्र४ र म सुभाषका नाउँमा ३५द्र४ नापी दर्ता भई धनी पूर्जा लिई पाएको नापी हुँदा केही घटी बढी नर बेसी हुनगएको हो मैले बलबहादुरका नाउँको मौजै हसनदहको जग्गा मेरो नाउँमा नाप नक्सा गराएको छैन मेरो हक भोगको जग्गा नापी गराएकी हुँ भन्ने भीमा र मैले मेरो हसनदह मौजामा दर्ता भएको मेरो नाउँको नम्बरी जग्गा नै आफ्नो नाउँमा नपाएको छु वादी दावा बमोजिम आफ्ना नामको जग्गा भाउजू भीमाको नाउँमा तपाई इटहरा मौजाको जग्गालाई हसनदहको जग्गा भनी नापी दर्ता गराएकी छैन वादी लेखाई झुठ्ठा हो भन्ने समेत प्रतिवादी ।

          ४.   तेरो मेरोमा भू.प्र.का.ले अदालतमा जानु भनी सुनाउँदैमा अदालतले कानुनी मर्यादा नराखी भू.प्र.का.को आदेशलाई पालन गरी नालेश लिनुपर्ने बाध्यता पर्दैन हक बेहक गर्ने कुरा जग्गा पजनीको १७ नं. ले भए गरेका मिति सर्भे नापी पूर्जाको कायम हुने भई त्यस मितिले २ वर्षभित्र नालेश गरेको नदेखिएको कोर्टफीतर्फ पनि दर्ता बदरमा कोर्टफी नरहेकोमा हदम्याद नाघेको नालेशबाट हक बेहकमा इन्साफ गर्न तामिली खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत मोरङ जि.अ.को ०३०।३।७।५ को फैसला ।

          ५.  शुरूले खारेज गरेको इन्साफमा चित्तबुझेन भन्नेसमेत फिरादको पुनरावेदनमा प्र.ले देखाएको किल्ला लेखविवरण झुठ्ठा देखिन आई झगडा परेको जग्गामा ०९ सालमा हालअवादी दर्ताको जग्गा वादीको हकभोगको प्र.ले दर्ता गरी जग्गामा खिचोलासमेत गरेको ठहर्छ शुरूले खारेज गर्नेगरेको इन्साफ गल्ती ठहर्छ भन्ने समेत ०३०।५।१९।३ को को.अं.अ.को फैसला ।

          ६.   कोशी अञ्चल अदालको कानुन त्रुटिपूर्ण फैसला बदर गरी मोरङ जि.अ.बाट खारेज गर्ने गरेको फैसला सदर गरिपाउँ भन्ने पुनरावेदन ।

          ७.  वादीको लेखबाट नै सर्भे गराएबाट खिचोला परेको देखिने हुँदा सर्भे समाप्त भएको मिति ०२४।११।७ गते नै यस मुद्दाको जग्गा खिचोला भएको मिति कायम हुन्छ जग्गा नापजाँच भएको मिति ०२४।११।७ गतेबाट २ वर्षको हदम्याद नघाई नालेश दायर भएको देखिन्छ हदम्याद नघाई दायर भएको नालेशबाट तहकिकात इन्साफ गर्न नमिल्ने हुँदा वादी दावी खारेज हुन्छ सो दावी हदम्यादमा भित्रको बेहक ठहर्‍याई हक निर्णय गरेको कोशी अं.अ. बाट भएको फैसला बदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत पू.क्षे.अ.को ०३३।३।२३।३ को फैसला ।

          ८.   पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी वादीको निवेदन परेकोमा अनुमति प्राप्त भई डिभिजन बेञ्चबाट निर्णय हुँदा वादीले ०२७।१२।५।५ मा दायर गरेको फिरादमा माग गरेको विषयमा जग्गा नाप जाँच भएको मिति ०२४।११।७ गतेबाट २ वर्षको हदम्याद नघाई मात्र फिराद दायर गरेको देखिँदा उक्त नालेशबाट इन्साफ गर्न मिलेन हदम्यादको सम्बन्धमा जग्गा नापजाँच भएपछि चित्त नबुझे जग्गा मिच्नेको १८ नं. ऐनको म्याद २ वर्षभित्र अदालतमा उजूर दायर गर्न सक्नुपर्ने सो म्यादभित्र उजूर गरेको नदेखिनाले वादीले हदम्याद नघाई उजूर गरेको खारेज गर्ने गरेको पु.क्षे.अ.को इन्साफ मनासिव छ भन्ने समेत ०३४।७।९ मा निर्णय भएको रहेछ ।

          ९.   यसमा निवेदक वादी दुर्गेन्द्रबहादुर तर्फबाट उपस्थित विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवालीले ०२४ सालमा जग्गा नापी भई ०२६।९।६ मा नापीमा दर्ता श्रेस्ता भएको छ दर्ता श्रेस्ता भएको मितिबाट २ वर्षभित्र खिचोला गरे दर्ता बदर गरिपाउँ भन्ने फिरादमा परेको हुँदा म्यादभित्र कै फिराद हुँदा इन्साफ हुनुपर्छ भन्ने र विपक्षी प्र.बलबहादुरको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद घिमिरेले ०२४ सालमा नापी हुँदा वादी आफैं बसी नापी गराई दर्ता गरेको छ सो मितिले २ वर्ष म्याद नाघी परेको फिराद खारेज हुनु पर्दछ भन्ने समेत र विपक्षी प्र.भीमा निरौलातर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता ठाकुरप्रसाद खरेलले ०२४ साल फाल्गुणमा नापी शुरू भई ०२५।९।६ मा नै जग्गा धनी प्रमाणपूर्जा वितरण भइसकेकोले सो मितिबाट २ वर्ष हदम्याद नाघी सकेकोले वादी दावी खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नु भएको छ ।

          १०.  यसमा निर्णयतर्फ विचार गर्दा प्रस्तुत मुद्दा डिभिजन बेञ्चबाट निर्णय हुँदा जग्गा नापजाँच भएको मिति ०२४।११।७ गतेबाट २ वर्षको हदम्याद नघाई मात्र फिराद दायर गरेको देखिँदा उक्त नालेशबाट तहकिकात इन्साफ गर्न मिलेन जग्गा नापजाँच भए पछि चित्त नबुझे जग्गा मिच्नेको १८ नं. ऐनको म्याद २ बर्षभित्र अदालतमा उजूर दायर गर्न सक्नुपर्ने सो म्यादभित्र उजूर गरेको नदेखिनाले र नविन्द्रनाथ गोसाई विरूद्ध श्यामलाल भएको मिति ०३३।३।२६।६ मा निर्णय भएको सर्वोच्च अदालतको फुल बेञ्च नि.नं. ९६५ को मुद्दामा प्रतिपादित सिद्धान्त अनुसार २ वर्षको म्याद नाघी उजूर गरेको देखिनाले हदम्याद नाघी उजूर गरेको खारेज गर्ने ठहर्छ भनी निर्णय भएको रहेछ ।

          ११.  मुख्यतः प्रस्तुत मुद्दामा वादीको फिराद हदम्याद भित्रको छ छैन भन्ने प्रश्नमा सर्वप्रथम निर्णय दिनुपर्ने देखिएको छ वादी दुर्गेन्द्रबहादुरको फिराद दावी हेर्दा सर्भे कि.नं. १९।२०।२१।२२।२३।३९।४० को ससिम र कि.नं. ४१ को बिगहा १३द्र१।। मध्ये मेरो भागको उत्तर पट्टिको बिगहा ६।। समेत बिगहा १४ मेरा भाग शान्तिमा पर्ने जग्गा सर्भे गराई जग्गामा खिचोला गरी अन्याय गरको कुरा सर्भे पूर्जा प्राप्त गरेपछि मेरो हकभोगको जग्गा मेरो नाउँमा दर्ता गरिपाउँ भनी मौकैमा उजूर गरेकोमा भू.प्र.का.बाट तेरो मेरो देखिएकोले अदालतबाट हक प्राप्त गरी अन्तिम निर्णय भइआएमा सो बमोजिम हुने भनी ०२७।११।१६ मा निर्णय आदेश भएकोले फिराद गर्न आएको छु । बलबहादुरका नाउँमा गरे गराएको सर्भे बदर गरी मेरा नाउँमा कायम गरी खिचोला मेटाई चलन समेत चलाई पाउँ भन्ने दावी लिई ०२७।१२।५ मा फिरादपत्र दायर गरेको देखिन्छ ।

          १२.  जुन डिभिजन बेञ्चको फैसलामा सिद्धान्त प्रतिपादित भएको भनी उल्लेख भएको पुनरावेदक सम्माति गोसाइको मु.स.गर्ने नविन्द्रनाथ गोसाई विरूद्ध श्यामलाल थारुको जग्गा खिचोला मुद्दामा ०३३।२।२६ मा भएको फुल बेञ्चको निर्णय हेर्दा ०२५ सालको नापीमा मेरा हकको जग्गा दर्ता गराई ज.ध.पूर्जा लिएछन मेरै कायम गरिपाउँ भनी उजूर दिएकोमा तेरो मेरो देखिएकोले सम्बन्धित अदालतमा उजूर गर्नु भनी सुनाएकोले फिराद गर्न आएको छु भनी ०२८।६।१९।३ मा मात्र फिराद दायर गरेको ०२५ सालमा दर्ता गराए पछि सोही मितिमै खिचोला भएको मान्नु पर्छ २ वर्ष म्याद नाघी फिराद गरेको खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत निर्णय भएको रहेछ सो निर्णयको पछि ०३३।७।४ मा जग्गा नापजाँच ऐन, २०१९ को तेश्रो संशोधन भई सो ऐनको दफा ६ को उपदफा (७) मा “कुनै जग्गा नापी वा जाँच हुँदा दुई वा सो भन्दा बढी व्यक्तिहरूको बीच तेरो मेरो सम्बन्धी प्रश्न उठेमा तोकिएको अधिकारीले सो कुराको दुवै पक्षको प्रमाण जाँची जुन पक्षको प्रमाण बलियो देखिन्छ त्यसै पक्षको नाममा अदालतबाट अन्तिम निर्णय भई नआए सम्मका लागि अस्थायी दर्ता गर्ने निर्णय गरी सम्बन्धित पक्षलाई त्यसको निस्सा दिनेछ चित्त नबुझ्ने पक्षले त्यस्तो निर्णय उपर पैंतीस दिनभित्र अदालतमा उजूर नगरेकोमा उक्त निर्णय अन्तिम हुनेछ र सोही अनुसार सम्बन्धित व्यक्तिको नाममा जग्गा दर्ता हुनेछ उजूर परेकोमा अदालतबाट अन्तिम निर्णय भइआएबमोजिम दर्ता गरिनेछ” भन्ने कानुनी व्यवस्था भएको देखिएकोले यस स्थितिमा प्रस्तुत मुद्दामा सो निवेदक सम्माति गोसाइको मु.स.गर्ने नविन्द्रनाथ गोसाई विरूद्ध श्यामलाल थारुको जग्गा खिचोला मुद्दामा भएको उक्त ०३३।३।२६ को फु.बे.को निर्णयले प्रतिपादित सिद्धान्तको नजीर मिल्दो हुन आउँदैन । यस्तै प्रश्न समावेश भएको निवेदक राम आसिस साहू विरूद्ध मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालत समेत भएको उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने मुद्दामा पनि उक्त नविन्द्रनाथ गोसाईको मुद्दाको नजीर मिल्दो देखिएन भनी ०३७।९।९।३ मा फुल बेञ्चबाट निर्णय भइसकेको समेत छ ।

          १३.  प्रस्तुत मुद्दाको निवेदक वादी दुर्गेन्द्रबहादुरले आफूले पूर्जा पाएको मिति ०२७।१।३० को मितिबाट जग्गा नापजाँच ऐन, २०१९ को दफा ८ को उपदफा (१) को म्याद ४५ दिनभित्रै १४ बिगहा जग्गा विपक्षीको नाममा दर्ता गरेको बदर गरी दर्ता पूर्जा समेत पाउँ भनी दिएको उजूरीमा हक बेहक तेरो मेरो देखिन आएकोले अदालतबाट हक प्राप्त गरी अन्तिम निर्णय भएबमोजिम हुने भनी ०२७।११।१६ मा भू.प्र.का.मोरङबाट सुनाएअनुसार २०२७।१२।५।५ मा दायर गरेको प्रस्तुत मुद्दाको फिरादपत्रलाई म्याद नाघी दायर भएको भन्न मिल्ने नदेखिएकोले फिराद दावी खारेज गर्ने गरेको पु.क्षे.अ.को इन्साफ मनासिव ठहराएको डिभिजन बेञ्चको ०३४।५।९ को निर्णय मिलेको देखिएन । अब कानुन बमोजिम जो जे बुझ्नुपर्ने बुझी इन्साफ तहकिकात गरिदिनु भनी तारेखमा रहेको पक्ष विपक्षलाई पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा हाजिर हुने तारेख तोकी मिसिल नियम बमोजिम पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा पठाइदिनु । कोर्टफीको हकमा अब इन्साफ हुँदा ठहरे बमोजिम हुने हुँदा हाल केही गर्न परेन ।

 

प्रधान न्यायाधीश

 

उपरोक्त रायमा सहमति छ ।

 

न्यायाधीश          न्यायाधीश

 

इति सम्वत् २०३७ साल माघ १ गते रोज ४ शुभम् ।