निर्णय नं. १४१३-१ - उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउं

निर्णय नं. १४१३-१ ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३६ रिट नं. १२०९

आदेश भएको मिति :   २०३७।९।२६।६ मा

निवेदिका : जि. धनुषा दुहवी गा.पं.वडा नं. १ चुवल्हिया ओझाइन

विरूद्ध

विपक्षी : रविकान्तको जाहेरीले श्री ५ को सरकारसमेत

विषय : उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पूर्जि जारी गरिपाउं

(१) विदेशी नागरिक ठहर्‍याउनु अघि निजले आफ्नो नागरिकता परित्याग गरी अर्को देशमा नागरिकता प्रमाणपत्रको प्राप्तिको लागि आवेदन दिई प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको छ छैन सो सम्बन्धमा सबूत प्रमाण हेरी निर्णय गर्नुपर्ने ।

(प्रकरण नं. १३)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुसुम श्रेष्ठ र विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दहाल

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डे

उल्लिखित मुद्दा : ने.का.प.२०२३ पृष्ठ ८ नि.ने.३११ फु.बे.निवेदक नथुनिया तेली विरूद्ध जादोलाल तेली

आदेश

          प्र.न्या. नयनबहादुर खत्री : विपक्षी अदालतहरूको निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाउँ भनी प्रस्तुत रिट निवेदन संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्नआएको छ ।

          २.  मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र विवरण यस प्रकार छ : बबुवन चौधरीसँग चुल्हिया ओझाइनले जग्गा बिगहा १–०–० राजीनामा गराई धनुषा मालबाट रजिष्ट्रेशन पास गराएको कुरा थाहा हुनआएकोले सो जग्गा तथा १९९३ साल र २०१६ सालमा बकसपत्रबाट पासको सम्पत्ति अदलको २ र ३ नं. अनुसार जफत गरिपाउँ भन्ने रविकान्तको जाहेरी दरखास्त परी विपक्षी श्री ५ को सरकारबाट उक्त बमोजिम जग्गा जफतमा कारवाही शुरू गरेकोमा म बाहेक मेरो बाबु आमा निसन्तान भएकोले मलाई माइतमा राखी बाबु आमाले १९९३ सालमा १द्र३।।१.०१६ मा १द्र२।।। बकसपत्र गरी दिएको र बबुवन चौधरीसँग १द्र०३.२०२५ सालमा नालिश गराई लिएको र बबुवन तथा रविकान्त समेत उपर लुटपिट मुद्दा दायर गर्न लागेकोले रिसले दुःख दिन झुठ्ठा उजूर गरेकोले हो भनी चुल्हिया ओझाइनको बयान । रविकान्तको चुल्हिया ओझाइनको जग्गा जफत गरिपाउँ भन्ने परेको प्रतिवेदन फिरादपत्रको प्रतिउत्तरमा बाबु आमाले गोवराही मौजाको जग्गा दिएको र त्यसपछि भारत जिल्ला दरभंगा थाना खजोडी मौजे रामनगर सिमरी बस्ने राधाकृष्ण झासँग १९९० सालमा विवाह भए पनि मलाई आफ्नो घर सगोल मै बाबुआमाले राख्नुभएको र लोग्नेले अर्को विवाह गरी मलाई हेरचाहा गर्न कहिले काँही दुहवी आउनु हुने र मेरी आमाले घर जग्गा बकसपत्र दिनुभएको हो र मेरो नाम चुल्हिया ओझाइन हो यशोवती होइन विदेशी मानिससँग विवाह भए पनि यसै सरहदमा बसी आएको जग्गा सदर गरिपाउँ भन्ने चुल्हिया ओझाइनको प्रतिउत्तर ।

          ३.  प्रतिवादीले आफ्नो नाममा रहेको जग्गा घर नेपालको नागरिकलाई बिक्री गरी अथवा छाडी जान पाउने हुनाले सो नगरे जफत गरी श्री ५ को सरकारको सम्पत्ति हुने ठहर्छ भनी धनुषा जिल्ला अदालतको फैसलामा चित्त नबुझी चुल्हिया ओझाइनले धरौट राखी पुनरावेदन गरेकोमा जनकपुर अञ्चल अदालतबाट ०३४।४।२३।१ मा डिसमिस फैसला भएको । धनुषा जिल्ला अदालतको फैसला उपर श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन परेकोमा जनकपुर अञ्चल अदालतबाटै ०३४।९।२४ मा चुल्हिया ओझाइनको सम्पत्ति जफत हुने भई श्री ५ को सरकारको हुने ठहर्छ भनी फैसला भएको उपर निज चुल्हियाको पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा निवेदन परेकोमा पुनरावेदनको अनुमति हुन सक्दैन भनी म.क्षे.अ.बाट ०३५।११।१७ मा आदेश भएको रहेछ ।

          ४.  जनकपुर अञ्चल अदालतबाट मेरा गैर हाजिरको कारणबाट मिति ०३४।४।२३ मा भएको डिसमिस फैसला त्रुटिपूर्ण छ किन भने अ.बं.२०१ नं. मा लाग्न सक्ने सजायको रुपैयाँ धरौट राख्ने झगडीया तारिखमा नबसे पनि हुन्छ भन्ने व्यवस्था गरिएको छ । वादी प्रतिवादी दुवैको पुनरावेदन परेकोमा साथै राखी फैसला गर्नुपर्नेमा मेरो पुनरावेदन डिसमिस गरी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदनमा फैसला गर्नु कानुनतः औचित्यहिन छ । शुरूको फैसला उपर पुनरावेदन परेकामा शुरूको फैसलामा तलमाथि गर्न निर्णय गर्दा अ.बं.२०२ नं. बमोजिम मलाई झिकाउन पर्नेमा नझिकाई जनकपुर अञ्चल अदालतले गरेको फैसला प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको विपरीत भएको कुरामा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ध्यानाकर्षण भएको छैन । जाहेरवाला तथा श्री ५ को सरकारले मलाई विदेशी सिद्ध गर्न भोटरलिष्टमा उल्लिखित राधाकृष्णको श्रीमती यशोवति भनेको म चुल्हिया नै हो भन्ने अनुमानको आधारमा फैसला भएको तथा स्वतन्त्र र विश्वासनीय प्रमाणको अभावमा मेरो जन्मसिद्ध नागरिकता हनन् हुनसक्ने होइन र भोटरलिष्टलाई प्रमाणको रूपमा मान्यता दिइएको छैन । म नेपालमा जन्मेको नाताबाट नेपाली नागरिक भएको हुँदा मैले नागरिकतापत्र लिइरहनुपर्ने आवश्यकता पर्दैन र जबसम्म मैले नेपालको नागरिकता परित्याग गर्दिन तबसम्म मेरो नागरिकतामा आँच आउँन सक्दैन । विपक्षीहरूको निर्णयबाट नेपालको संविधानको धारा १०(१), धारा ११(२)(ङ) तथा धारा १५ द्वारा प्रदत्त मौलिक हकमा आघात परेको हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा धनुषा जिल्ला अदालतको ०३०।३।२० को निर्णय जनकपुर अञ्चल अदालतको ०३४।४।२३ को डिसमिस फैसला तथा ०३४।९।२४ को पुनरावेदन फैसला तथा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३५।११।१७ को आदेश उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदन जिकिर ।

          ५.  विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ झिकाई आएपछि नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने सर्वोच्च अदालतको ०३६।२।१४ को आदेश ।

          ६.  धरौटी पुनरावेदन दिनेलाई झिकाउँदा हाजिर भई तारेख गुजारेमा पुनरावेदन डिसमिस हुनसक्ने देखिएको र विदेशी हो होइन भन्ने कुरा तथ्य सम्बन्धी देखिँदा पुनरावेदनको अनुमति हुन सक्दैन भनी भएको आदेश कानुन बमोजिम नै हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने व्यहोराको मध्यमाञ्चल क्षे.अदालतको लिखितजवाफ ।

          ७.  जनकपुर अञ्चल अदालतको लिखितजवाफमा श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन तहबाट अ.बं.२०२ नं. बमोजिम झगडीया झिकाउँने ०३४।६।१८ मा आदेश भई हाजिर भएका चुल्हियाका वारेसले ०३३।१२।९ को तारेख गुजारी बसेकोले ०३४।४।२३ मा निज चुल्हियाको पुनरावेदन डिसमिसतर्फ भएको र श्री ५ को सरकारको पुनरावेदनतर्फ वादी दावीको जग्गा जफत गर्ने गरी अर्को बेञ्चबाट ०३४।९।२४।१ मा फैसला भएको भन्ने उल्लेख भएको देखिन्छ ।

          ८.  विपक्षी चुल्हाई भन्ने यशोवती भारत जि.दरभंगा सब डिभिजन मधुवनी मौजै मिर्जापुर चिचरी बस्ने राधाकृष्णको पत्नी भन्ने लेखिएको र जाहेरी साथ पेश भएको १९६८ को भारत नगर अनुसूची जाति निर्वाचन सूची (प्रमाणित भोटरलिष्ट) मा निजको घर संख्या १०० क्र.सं.११०२ मा नाम दर्ता भई भोट खसालेको मधुवनी एस.डि.वो.ले प्रमाणित गरेको निर्वाचन सूचीबाट देखिन आउँछ । निजले नेपाल सरहदको जग्गा प्राप्त गर्न नाम, वतन ढाँटेको प्रष्ट देखिन्छ भारतीय नागरिक राधाकृष्णसँग विवाह भएको कुरा निजले स्वीकारेकी तथा नेपाली नागरिक हुँ भन्ने कुनै प्रमाण पेश पनि गर्न नसकेको व्यक्तिलाई नेपाली नागरिक भन्न नहुने र नेपाल सरहदको कुनै स्त्री जातिले कुनै पनि विदेशी पुरुषसँग विवाह गरेको अवस्थामा निजको नेपालको नागरिकता स्वतः समाप्त हुने कानुनी व्यवस्था भएको हुँदा विपक्षी चुल्हिया ओझाइनको जग्गा जफत गरी श्री ५ को सरकारको लगाउने उद्देश्यले भएको फिराद दायर कानुन अनुरूप नै हुँदा रिटनिवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने सरकारी अभिवक्ता तथा सरकारी अभियोक्ता कार्यालय जनकपुरको लिखितजवाफ ।

          ९.  विपक्षीले भारतीयसँग विवाह गरेकी, विपक्षीको नाम भारतीय भोटरलिष्टमा भएको तथा निजले नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र पेश गर्न नसकेको आधारमा चुल्हिया ओझाइनलाई विदेशी ठहर गरी भएको फैसला कानुन संगत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने धनुषा जिल्ला अदालतको लिखितजवाफ ।

          १०. यसमा रिट निवेदिकाको वारेस ओमकारमान श्रेष्ठलाई रोहवरमा राखी निवेदक तर्फबाट रहनुभएको विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुसुम श्रेष्ठले तथा विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहालले निवेदिकाले विदेशीसँग विवाह गरेको भए पनि यसै सरहदमा बसिरहेको हुँदा बसोवासको आधारमा समेत निज नेपाली नागरिक हुन् भनी बहस गर्नु भएको तथा विपक्षी अदालतहरू समेतका तर्फबाट बहस निमित्त खटिनु भएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डेले विपक्षीले विदेशी नागरिकसँग विवाह गरेकोले निजको नेपाली नागरिकता रहन नजाने भनी गर्नु भएको बहस सुनी मिसिल समेत अध्ययन गरी यसमा रिट जारी गर्नुपर्ने हो वा होइन सो को निर्णय दिनुपरेको छ ।

          ११.  यसमा रविकान्तको जाहेरीबाट श्री ५ को सरकारको प्रतिवेदन फिराद परी निवेदिका चुल्हिया ओझाइनको जग्गा जफत गर्ने सम्बन्धमा कार्यवाही हुँदा धनुषा जिल्ला अदालतबाट निवेदिकालाई निजको विवाह विदेशी नागरिकसँग भएको निजको नाम यस भारतीय निर्वाचन सूचीमा रहेको तथा निजले नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र पेश गर्न नसकेको आधारमा विदेशी नागरिक ठहराई निज चुल्हिया ओझाइनले आफ्नो सम्पत्ति बिक्री गरी छाडी जान पाउने र सो नगरे निजको सम्पत्ति श्री ५ को सरकारको हुने भनी फैसला गरेकोमा जनकपुर अञ्चल अदालतले चुल्हिया ओझाइनको सम्पत्ति जफत गरी श्री ५ को सरकारको हुने भनी गरेको पुनरावेदन फैसला उपर पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी निवेदिकाको निवेदन पर्दा अनुमति नहुने भनी मध्यमाञ्चल क्षे.अदालतबाट आदेश भएको संलग्न मिसिलबाट देखिन्छ ।

          १२. धनुषा जिल्ला अदालतले चुल्हिया ओझाइनलाई विदेशी ठहराउन लिएका आधारहरूको सम्बन्धमा नेपाली नागरिकता प्राप्त गरेको स्त्रीले विदेशीसँग विवाह गर्दैमा निजको नेपाली नागरिकता स्वतः समाप्त हुन जाने भनी ऐन कानुनमा व्यवस्था भएको नदेखिएको तथा मेरा पति राधाकृष्णले अर्का विवाह गरेको भनी चुल्हिया ओझाइनले प्रतिउत्तरमा उल्लेख गरेकोमा निर्वाचन सूचीमा उल्लिखित राधाकृष्णको पत्नी यशोवती नै चुल्हिया आझाइन हो भन्ने कुराको समर्थन गर्ने कुनै सबूत प्रमाण पेश भएको देखिँदैन । निवेदिकाले नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र पेश गर्न नसकेको हकमा निज जन्म सिद्ध नेपाली नागरिक भएकोमा विवाद देखिँदैन ।

          १३. निवेदिकालाई विदेशी नागरिक ठहर्‍याउनु अघि निजले आफ्नो नागरिकता परित्याग गरी अर्को देशको नागरिकता प्रमाणपत्रको प्राप्तिको लागि आवेदन दिई प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको छ छैन सो सम्बन्धमा सबूत प्रमाण हेरी निर्णय गर्नुपर्नेमा धनुषा जिल्ला अदालतले चुल्हियालाई विदेशी नागरिक मानेको निर्णयलाई कायम राखी जनकपुर अञ्चल अदालतले जग्गा जफत हुने फैसला गरेको उपर अनुमति हुँदैन भनी मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट भएको आदेश माथि उल्लेख भएबमोजिम त्रुटिपूर्ण भएको छ र सर्वोच्च अदालत फुल बेञ्चबाट नि.नं. ३११ नथुनिया तेली विरूद्ध जादोलाल तेली (ने.का.प. २०२३ पृष्ठ ८) भएको मुद्दामा विदेशीसँग विवाह गरे तापनि यसै सरहदमा आइबसेको छन भने वंशजको नाताले र बासस्थानको कारणले यसै सरहदको जग्गा उपभोग गर्न दिन कानुनले रोकेको थियो भन्ने देखिँदैन भनी प्रतिपादित सिद्धान्तको समेत विपरीत गरी निर्णय भएको देखिँदा धनुषा जिल्ला अदालतको ०३०।३।२० को निर्णय जनकपुर अञ्चल अदालतको ०३४।४।२३ को डिसमिस फैसला र ०३४।९।२४ को पुनरावेदन फैसला तथा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०३५।११।१७ को आदेश समेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । विपक्षीहरूको जानकारीको लागि यस आदेशको एक प्रति प्रतिलिपि महा –न्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत पठाई दिई नियमानुसार गरी मिसिल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

 

न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

 

इति सम्वत् २०३७ साल पौष २६ गते रोज ६ शुभम् ।